G.T. Timofeyev’in Notları Çerçevesinde 20.Yüzyıl Başında Orta İdil’de Çuvaşların Etnik-Kültürel İlişkileri

20. yüzyıl başı, Çuvaşların kültürel değişim sürecinin en karmaşık olduğu tarihî dönemlerden biridir. G. F. Timofeyev, “Simbir Çuvaş Öğretmen Okulu”ndan mezun olmuş bir papaz/öğretmen olarak ilk görev bölgesi olan Tıhıryal ile ilgili kaleme aldığı notlarda bu döneme ışık tutmaktadır. Tatar, Çuvaş, Başkurt gibi Türk boyları, Mordvin, Mari, Udmurt gibi Fin halklarıyla Rusların birlikte yaşadığı Orta İdil bölgesi, etnik ve dinî ilişkiler bakımından dikkat çekicidir. Timofeyev, Çuvaş merkezli olarak bu halkların bir bölümü ile ilgili tespitlerde bulunmaktadır. Bu notlarda, günümüzde genelde hâkim olan bakış açısının tersini işaret eden dikkat çekici bilgiler yer almaktadır. Diğer yandan Hristiyanların ve kilisenin Çuvaşlara bakış açısı ile ilgili verdiği bilgiler de Çuvaşların 20. yüzyıl başında resmî olarak da olsa kabul ettikleri Hristiyanlıkla ilişkilerine eleştirel bir bakış açısı getirmektedir. Makalede temelde Müslüman-Tatar ve Hristiyan-Rus kültürleri arasında kalmış olan Çuvaşların bunlar ve diğer topluluklarla olan ilişkileri ve birbirlerini nasıl algıladıkları G.F. Timofeyev’in notları çerçevesinde değerlendirilmektedir.

Ethnic-Cultural Relations of Chuvashes in Middle-Volga at The Beginning of The 20th Centurty wiıthin The Scope of G.T Timofeyev’s Notes

The beginning of the 20th century is one of those in which Chuvashes experienced the most complicated cultural exchange of their own. G.F Timofeyev as a graduate of Simbir Chuvash Teachers’ college and a as a priest/teacher shed a light on this era by his notes taken in his first place of duty Tıhıryal. The Middle-Volga region in which Russians lived with Turkic tribes as local Tatarians, Chuvashes, Bashkirs and Finnish people as Mordvin, Mari and Udmurt is very interesting regarding ethnical and religious relations. Timofeyev makes observations about some of these people out of the window of the Chuvashes. In these notes there are some remarkable notes just different from today’s point of view. And his notes about the Christians’ and the church’s point of view against the Chuvashes put forward some critical view to Christianity that the Chuvashes accepted as the official religion at the beginning of the 20th century. In this article the Chuvashes which have got stuck between Muslim-Tatarian and Christian-Russian cultures have been analysed for their relations with these two cultures and others and how they perceived each other under the light of G.F Timofeyev’s own notes.

Keywords:

G.F. Timofeyev, ethnic-cultural relations, Chuvashes and Tatarians Russian people,

PDF

___

Arhipov, Dimitriy (1903). Konstantinapol’ti Çĭvaşsem. Kazan.
Arık, Durmuş (2003). “Çuvaşlarda İslâm ve Çuvaş Etniğindeki Değişimde İslâmın Rolü”. Dinî Araştırmalar 16: 161-181.
Arık, Durmuş (2006). “Türk Kültürünün Farklı Bir Boyutu Olarak Kreşin-Hristiyan Tatarların Dinî İnanışları”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1: 67-86.
Arık, Durmuş (2008). “Tatar Türkleri Arasındaki Hıristiyanlar: Kreşinler”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2: 57-75.
Arık, Durmuş (2012). Hıristiyanlaştırılan Türkler Çuvaşlar. Ankara: Berikan Yay.
Arıkan, İbrahim (2014). “G.T. Timofeyev’in ‘Tăhăryal’ Adlı Eserine Göre XX. yy. Başında Çuvaşlar”. Milliyetlerin Kesişme Noktası İdil-Ural Çalıştayı Bildiri Kitabı. Kırklareli: Kırklareli Üniversitesi Yay. 383-392.
Bayram, Bülent (2015). “Gyula Mészáros’un 1908 Yılı Raporuna Göre Çuvaşlar Üzerine Tespitler”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi 40: 21-35.
Bayram, Bülent (2016). “Anatri Çuvaşlar Arasında Tespit Edilmiş Bir Büyü Defteri ve Sosyo-Kültürel Ortamı Üzerine Tespitler”. Milliyetlerin Kesişme Noktası: İdil-Ural Çalıştayı II Bildiri Kitabı. Ed. Bülent Bayram. Kırklareli: Kırklareli Üniversitesi Yay. 53-68.
Bayram, Bülent (2016b). “Kültürel Değişimin Göstergesi Olarak Çuvaş Mezarlıkları”. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Sempozyumu 7: 115-124.
Bayram, Bülent ve Venera Falakhova (2018). “Tatarlar ve Çuvaşlar İçin Bir Ortak Ziyaret Yeri (Türk Padişahının Kızının Öldüğü Yer)”. Türkiye İle Türk Dünyası Arasında Bir Köprü Yavuz Akpınar Armağanı. Ed. Nazım Muradov-Yılmaz Özkaya. Ankara: Bengü Yay. 210-219.
Denisov, Petr Vladimiroviç (1959). Religioznıye Verovaniya Çuvaş. Çeboksarı: Çuvaşskoye Gosudarstvennoye İzdatelstvo.
Durmuş, Oğuzhan (2014a). 18. Yüzyıl Çuvaşçasının Söz Varlığı. Edirne: Paradigma Akademi Yay.
Durmuş, Oğuzhan (2014b). “Çuvaş Atasözlerine Göre Çuvaşlar ve İdil-Ural-Halkları”. Milliyetlerin Kesişme Noktası: İdil-Ural Çalıştayı Bildiri Kitabı. Kırklareli: Kırklareli Üniversitesi Yay. 321-36.
Durmuş, Oğuzhan (2016). “18. Yüzyılda İdil-Ural Sahasında Gramer Yazıcılığı: İlk Çuvaş, Mari ve Udmurt Grameri Örneği”. Milliyetlerin Kesişme Noktası: İdil-Ural Çalıştayı II Bildiri Kitabı. Ed. Bülent Bayram. Kırklareli: Kırklareli Üniversitesi Yay. 155-172.
Gökgöz, Saime Selenga (2007). Yevfimiy Aleksandroviç Malov: İdil-Ural’da İslam Karşıtı Rus Misyon Siyaseti. Ankara: KÖKSAV Yay.
Güzel, Sinan (2014). “Çuvaş Türklerinin Kimlik İnşasında İvan Yakovleviç Yakovlev Etkisi”. Milliyetlerin Kesişme Noktası: İdil-Ural Çalıştayı Bildiri Kitabı. Kırklareli: Kırklareli Üniversitesi Yay. 197-218.
Kolosova, Alison Ruth (2016). Narodnost‘ and Obshchechelovechnost‘ in 19th century Russian missionary work: N.I.Ilminskii and the Christianization of the Chuvash. Durham: Durham University. Available at Durham E-Theses Online: http://etheses.dur.ac.uk/11403/
Mészáros, Gyula (1908). “Csuvasok és tatárok között a Volga-vidéken”. Ethnographia 19: 227-238.
Rodionov, Vitaliy (2002). “Grigoriy Timofeyev (1898-1937)”. Tıhıryal. Şupaşkar: ÇKİ. 5-13.
Timofeyev, Grigoriy Timofeyeviç (2002). Tıhır’yal. Şupaşkar: ÇKİ.
Timofeyev, Grigoriy Timofeyeviç (1972). Tıhıryal. Hzl. A.V. Vasilyev. Şupaşkar: ÇKİ.
Topsakal, İlyas (2009). Rus Misyoner Kaynaklarına Göre Rus Çarlığı ve Türkler (1552-1917). İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yay.
Yavuz, Cemalettin (2019). “Çuvaş Kültür Mitleri”. Uluslararası Toplum ve Kültür Araştırmaları Sempozyumu Tam Metin Bildiriler Kitabı. Ed. Mustafa Aça. Çanakkale: Toplum ve Kültür Araştırmaları Derneği Yay. 441-464.