Osmanlı Devleti’nde Muhtarlık Kurumunun İşleyişine İlişkin Düzenlemeler ve Gözlemler

Muhtarlık kurumunun Osmanlı Devleti’nde oluşturulmasından I. Dünya Savaşı’na kadar geçen sürede işleviyle ilgili yeterli bilgi ve belge olmakla birlikte, muhtarlık kurumu henüz ayrıntılarıyla ele alınmamıştır. Özellikle Tanzimat’ın yeniliklerinin uygulanmaya konulmasıyla birçok alanda detaylı yasal düzenlemeler yapılırken muhtarlık kurumu da dâhil edilmiş ancak ortaya çıkan sorunların önü alınamamıştır. Muhtar ücretlerinin belirlenip toplanmasında aksaklıklar sürmüştür. Çözüm aranırken ülke geneline gönderilen bir yazıyla ilgililerin görüş ve düşünceleri alınmış, I. Dünya Savaşı’nın çıkmasıyla girişim sonuçlandırılamamıştır. Vilayet ve sancaklardan alınan görüşler, muhtarlıkla ilgili karşılaşılan sorunları bütün açıklığıyla ortaya koymaktadır. Bunların önemli bir kısmı ilk kez aktarılarak değerlendirilmeye çalışılacaktır.

Regulations and Remarks on the Function of Institution of Mukhtârs in the Ottoman State

The term Mukhtâr refers to the headman of quarter (mahalle) or village in the late Ottoman Empire. The institution of Mukhtârs from its foundation to the First World War has not been studied in detail in spite of existing adequate information and documents. As Tanzimat reforms were implemented with the proclamation of Tanzimat edict of 1839 in every sphere of the administration, the institution of Mukhtars was also reorganized; but this reform was insufficient to solve the emerging problems. Problems related to the establishment and collection of Mukhtârs’ wages persisted. In order to deal with the problems of the institution of Mukhtârs, appropriate authorities’ opinions and advices, which would laid the basis for reforms and regulations, were asked in country-wide, but the outbreak of the First World War prevented this initiative’s success. In this paper we will evaluate for the first time provincial and sandjak authorities’ claims and opinions, which reflect all the matters explicitly, but it is not possible to discuss all these opinions within the framework of this study.

___

Akyıldız, Ali (2006). "Türkiye'de Muhtarlık Teşkilâtının Kuruluşu ve Gelişimine Genel Bir Bakış". Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 14: 11-30.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Ayniyat. (6 B 1268/26.04.1852). Defter No: 424: 89.

BOA. Cevdet Dâhiliye. (2 S 1258/ 15.03.1842). No: 4785.

BOA. Dâhiliye Nezareti İdare Evrakı (DH. İD). (11 C 1333/26.04.1915) 120/9. (Belge Adedi: 236).

"Bu Defa Sâye-i Şevket-vâye-i Cenâb-ı Mülkdârîde Tertîb ve Teşkil Olunmuş Olan Eyâlet Meclislerine Verilecek Talîmât-ı Seniyyedir". Mecmua (15 R 1267 /17.02.1851), Takvîmhâneyi Âmire. 56-75.

Çadırcı, Musa (1970). "Türkiye'de Muhtarlık Teşkilâtının Kurulması Üzerine Bir İnceleme". Belleten XXXIV(135): 409-420.

Çadırcı, Musa (1972). "Osmanlı Devrinde Halk 'Oyunun Yönetimdeki Yeri". Özgür İnsan 1(3): 25-27.

Çadırcı, Musa (1985). "Osmanlı İmparatorluğu'nda Eyalet ve Sancaklarda Meclislerin Oluşturulması (1840-1864)". Ord. Prof. Yusuf Hikmet Bayur'a Armağan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay. 257-277.

Çadırcı, Musa (1988). "Tanzimat Dönemi'nde Türkiye'de Yönetim (1839-1856)". Belleten LII/203 (Ağustos): 601-626.

Çadırcı, Musa(1989). "Türkiye'de Kaza Yönetimi (1840-1876)". Belleten LIII/206 (Nisan): 237-257.

Çadırcı, Musa (1993). "Türkiye'de Muhtarlık Kurumunun Tarihi Gelişimi". Çağdaş Yerel Yönetimler 2 (3): 3-11.

Çiçek, Kemal (1999). "Kıbrıs'ta Muhtarlık Teşkilatı'nın Kuruluşu". XII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri. C. 3. Ankara: TTK Yay. 1253-1259.

Efe, Ayla (2002). Muhassıllık Teşkilatı. Doktora Tezi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.

Eken, Galip (2000). "Sivas Eyaletinde Muhtarlığın Tesisi ve Muhtarların Kimliğine Dair". Türk Yurdu (Aralık 1999-Ocak 2000): 518-525.

"Eyâlât ve Elviye'de Kurâ ve Mahallâtın Muayyen Olan Vergilerinin Beyne'l-ahâlî Tevzî' Hakkında İcrası Lâzım Gelen Muamelâta Dâir Nizâmnâme" (1289-1290). Düstûr I. Tertip. C. 2. İstanbul: Matbaa-i Âmire.. 22-25. [Tarihi: 15 Receb 1277/27 Ocak 1861].

"İdâre-i Nevâhî Nizâmnâmesi" (1293). Düstûr I. Tertip. C. 3. İstanbul: Matbaa-i Amire. 33-37.

"İdâre-i Umûmiye-i Vilâyât Nizâmnâmesi" (1289). Düstûr I.Tertip. C. 1. İstanbul: Matbaa-i Âmire. 625-651.

Karakoç, Sarkis (2006). Külliyât-ı Kavânîn. C. I.-Yay. Haz. M. Âkif Aydın vd. Ankara: TTK Yay.

Ortaylı, İlber (2000). Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840-1880). Ankara: TTK Yay.

"Tahsîl-i Emvâl Nizâmnâmesi" (1299). Düstûr I. Tertip. C. 4. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası. 382-392.

Takvim-i Vekayi (15 Ca 1259/ 13.06.1843). Defa 254.

Takvim-i Vekayi (10 Za 1283/16 Mart 1867). Defa 875.

Tasvir-i Efkâr Gazetesi (14 Z 1279/02.06.1863). No:97.

"Tuna Vilâyeti Nâmıyla Bu Kere Teşkil Olunan Dâirenin İdâre-i Umûmiye ve Husûsiyesine ve Tayîn Olunacak Memûrlarının İntihâblarıyla Vezâîf-i Dâimesine Dâir Nizâmnâme" (1282). Düstûr. Defâ-i Sâniye. İstanbul: Matbaa-i Âmire. 517-536.

"Umûr-u Mâliyeye Dâir Nizâmnâme-i Mahsûsa" (1289-1290). Düstûr I.Tertip. C. 2. İstanbul: Matbaa-i Âmire. 4-21.

Us, Hakkı Tarık (Ed.) (1939). Meclis-i Mebusân 1293=1877 Zâbıt Ceridesi. İstanbul. Yy.

"Usûl-u Muhâkemât-ı Cezâiyye Kanûnu" (1299). Düstûr I.Tertip C. 4. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası. 131-224.

"Vilâyet Nizâmnâmesi" (ty). Mecmûâ-i Nizâmât-ı Vilâyât. Matbaa-i Âmire. 19-44.