Acaralıların Siyasi Özerklik Hakkının Süjesi Haline Gelmeleri ve Türkiye'nin Bu Sürece Etkisi
Bu makalenin temel amacı; Acaralılar örneğinde olduğu gibi, siyasi özerklik hakkının süjeleri ulus ve azınlıklar olmakla birlikte, bazı olağanüstü durumlarda etnografik grupların da olabileceğini göstermektir. Bu bağlamda, makalede Gürcistan'a bağlı Acara Özerk Cumhuriyeti'nin yerli halkını oluşturan Acaralılar'ın kökenleri, Osmanlılar'ın Acaristan'ı fethiyle Gürcüler'den ayırıp milli azınlık kimliğini kazanmaları, burada İslam dinini ve Türk kültürünü benimsemeleri, 1878'de de Berlin Anlaşması gereği Gürcülerle tekrar birleşmeleri ve bu milletin bileşiminde Türkler'den edindikleri özelliklerden dolayı etnografik bir grup haline gelmeleri, daha sonra Osmanlı hakimiyeti döneminde benimsedikleri İslam dini ve Türk kültürünün korunması için Türkiye'nin gayretiyle bunlara uluslararası hukukta (Moskova ve Kars Anlaşmalarında) ve Gürcistan hukukunda siyasi özerklik hakkının tanınması, bu hakkı ortaya çıkaran olaylar, sözü geçen hakkın uygulanması sonucu ortaya çıkan Acara Özerk Cumhuriyeti ile ilgili konular incelenmektedir. Ayrıca, makalede Acarahlar'a Moskova ve Kars Anlaşmalarıyla tanınan dini ve kültürel hakların 1938 ve 1978 tarihli Acara Özerk Cumhuriyeti'nin Anayasalarında yer almasına rağmen, Sovyetler Birliği döneminde ihlali, 1991 yılından sonra ise, bu hakların garanti altına alınması ile ilgili konulara da yer verilmektedir.
The Development of Becoming The Subjects of the Right of political autonomy of Adzharians and Turkey's Influence on It
The aim of this article is to indicate that ethnographic groups like nations and minorities, in some extraordinary situations, could be the subjects of the right of political autonomy as in the example of the Adzharians. In this context, firstly, the origines of Adzharians, their seperation from Georgians and becoming a national minority and acceptence of Islam and Turkish Culture by them after Ottoman conquest of Adzharistan, are examined. The Adzharians, as a result of The Treaty of Berlin (1878), ones more had to unite with the Georgians. In the composition of this nation, the Adzharians were considered as an ethnographic group since they have the same religion and the culture with Turks. Secondly, a special attention is given to the Turkey's effort for the recognition of the right of political autonomy to the people of Adzharistan in international (Moscow and Kars Agreements) and in Georgian law. The aim of the political autonomy was to protect the Adzharians' religious and cultural values which they accepted during the Ottoman administration. The events which brought the right of political autonomy are also explained in this section. Although the religious and cultural rights of the people of Adzharistan were taken their places in the 1938 and 1978 Constitutions of the Adzharian Autonomus Republic, these rights were violated during the Soviet Administration. Howewer, after 1991, their rights were guaranteed.
___
1878 tarihli "Berlin Anlaşması", MEHMET Celaleddin Paşa (1983), Mir'at-i Hakikat, Tarihi Hakikatların Aynası, Berakat Yayınevi, İstanbul. Hazırlayan: İsmet Miroğlu, S.69Q-700.1918 tarihli "Brest-Litowsk Anlaşması", http://www.marxists.org/history/ussr/foreign/1918/march/3a.htm, (22.12.2001).
1921 tarihli "Moskova Anlaşması", SOYSAL, İsmail (1983), Tarihçeleri ve Açıklamaları ile Birlikte Türkiye'nin Siyasal Anlaşmaları (1920-1945); Cilt l, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara,s.32-38.
1921 tarihli "Kars Anlaşması", SOYSAL, İsmail (1983), s.38-47. Soyuznıy Dogovor Zakavkazskih Sotsialistiçeskih Sovetskih Respublik 1922g., İstoriya Konstitutsii SSSR (1957); Akademiya Nauk SSSR, Moskva, s.189.
Dogovor ob Obrazovanii Soyuta Sovetskih Sotsiyalistiçeskih Respublik 1922 g., Konstitutsiya Obşenarodnogo Gosudarstva (1978); İzdatelstvo Politiçeskoy Literature Moskva, s.214-225.
1923 tarihli "Lozan Barış Anlaşması", Lozan Barış Konferansı:Tutanaklar, Belgeler (1973); N 348, 2. Takım, .
1945 tarihli "Birleşmiş Milletler Anlaşması", http://www.mfa.gov.tr/grupe/ed/eda/eda03e.htm, (19.11.2001).
1960 tarihli "Sömürge İdaresi Altındaki Ülkelere ve Halklara Bağımsızlık Verilmesine İlişkin Bildiri", GÜNDÜZ, Aslan (1994), Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Teşkilatlar Hakkında Temel Metinler; 2. Baskı, Beta Basım Dağıtım A.Ş., İstanbul, s.186-188.
1966 tarihli "Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Sözleşme ", http://www.belgenet.com/arsiv/bm/bmsiyasihak.html, (19. 11. 2001).
1975 tarihli Helsinki Nihai Senedi, http://www.mfa.gov.tr/grupe/ed/edb/edb02.htm ,(19. 11. 2001).
1990 tarihli "AGİK İnsani Boyut Konferansı Kopenhag Toplantısı Belgesi", GÜNDÜZ (1994), s.,572-586.
1991 tarihli "AGİK Milli Uzmanlar Toplantısı Raporu", GÜNDÜZ (1994), s.589-595.
1992 tarihli "Ulusal ya da Etnik, Dinsel ve Dilsel Azınlıklara Mensup Kişilerin Haklarına İlişkin Bildirge", Uluslararası Temel İnsan Hakları Belgeleri (2001); TBMM Yayınları, Ankara, s.209-213.
1992 tarihli "Bölgesel Diller ya da Azınlık Dilleri Avrupa Şartı", http://www.yerelnet.org.tr/uluslararasi/avrupakonseyianlasma6.php, (07.03.2002).
1995 tarihli "Ulusal Azınlıkların Korunmasına İlişkin Çerçeve Sözleşme", http://www.savaskarsitlari.org./arsiv.asp? , (24.08.2002).
1876 tarihli "Kanun-i Esasi", http://www.belgenet.com/arsiv/anayasa/1876.html % (19.11.2001).
1924 Türkiye Anayasası, http://www.tbmm.gov.tr/anavasa24.htm, (19.11.2001). Konstitutsiya Soy uza Sovetskih Sotsiyalistiçeskih Respublik 1936 g., Konstitutsiya Obşçenarodnogo Gosudarstva; İzdatelstvo Politiçeskoy Literaturi, Moskva, s.226-244.
Konstitutsiya Gruzinskoy Sovetskoy Sotsiyalistiçeskoy Respubliki 1938 g. (1966), y.y., Tbilisi.
Konstitutsiya Acarskoy Sovetskoy Sotsiyalistiçeskoy Respubliki 1938 g. (1967), y.y., Batumi.
1977 tarihli "Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği Anayasası", GÜRBÜZ, Yaşar (1981), Anayasalar; Filiz Kitabevi, İstanbul, s.188-230.
1961 Türkiye Anayasası; http://www.tbmm.gov.tr/anayasa61.htm, (19.11.2001). Konstitutsiya Gruzinskoy Sovetskoy Sotsiyalistiçeskoy Respubliki 1978 g. (1978), y.y., Tbilisi.
Acaris Avtonomiuri Respublikis Konstitutsiya. Miğebuliya 1978 tslis 26 Maiss (2000), y.y., Batumi.
1982 Türkiye Anayasası. Konstitutsiya Rossiyskoy Federatsıı 1993 g. (1993), Yuridiçeskaya Literatura, Moskva.
The Constitution of Georgia (1995), Juridical and Publishing Compay NORMA Ltd, Tbilisi.
The Constitution of Armenia (1996), Yerevan.
The Constitution of Italy, http://www.uni-wierzburg.de/law/itOOOOO.html, (20.09.2002).
The Constitution of Brazil, http://www.uni-wierzburg.de/law/brOOOOO.html, (20.09.2002).
The Constitution of Hungary, http://www.uni-wiersburg.de/law/huOOOOO.html, (20.09.2002).
Deklaratsiya Prav Narodov Rossii; SU RSFSR, 1917, Ns 2, 18. Madde 28 Kasım 1920 tarihli "Misak-ı Milli", Misaki Milli ve Lozan Sulh Muahedenamesi; (y.t.y.), y.y., s.l.
Dekret VTSİK i SNK ot 4 Noyabrya 1920 goda " Ob Obrazovanii Avtonomnoy OblastiKalmıkskogo Narada"; SU RSFSR, 1920, Ns 87,435. Madde.
Dekret Revkoma SSR Gruzii ot 16 İyunya 1921goda "Ob Obrazovanii Acarskoy Avtonomnoy Sovetskoy Sotsiualistiçeskoy Respubliki," Revolütsionnıye Komitetı Acarii. Sbornik Dokumentov i Materialov (1963); Suhumskoye Knijnoye İzdatelstvo, Suhumi, s.47-49.
Dekret Vsegruzinskogo TSİK İ SNK ot 20 Aprelya 1922 goda "Ob Obrazovanii Avtonomnoy Oblasti Yugo- Osetii"; Borba Trudyaşçihsya Yugo-Osetii za Sovetskuyu Vlast. 1917-1922 g. Dokumentı i Material!. (1960), Stalinirskoye Knijnoye îzdatelstvo, Staliniri, s.252-253.
Postanovleniye Prezidiuma VTSİK ot 10 Dekabrya 1930 goda "Ob Obrazovanii v Sostave Dalnevostoçnogo Kraya Birobidcanskogo Rayyona "; SU RSFSR, 1930, N° 60, 302. Madde.
Sakartvelos Konstitutsiyaşi Damatebisa da Tsvlilebebis Şetanis Şesaheb, Miğebuliya 2000 tslis 20 Aprils; Sakartvelos Sakanonmdeblo Matsne , Nisan 2000, No 4.
9 Ağustos 2002 tarihli "Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun", http://www.van.basbakanlik.gov.tr/Eskiler/2002/08/20020809.html, (13.08.2002).
20 Eylül 2002 tarihli "Türk Vatandaşlarının Günlük Yaşamlarında Geleneksel OlarakKullandıklan Farklı Dil ve Lehçelerin Öğrenilmesi Hakkında Yönetmelik", http://www.belgenet.com/yasa/k771-yl.html, (04.11.2002).
4 Ekim 2002 tarihli "Cemaat Vakıflarının Taşınmaz Mal Edinmeleri ve Bunlar Üzerinde Tasarrufta Bulunmaları Hakkında Yönetmelik", http://www.belgenet.com/yasa/k771-y2.html, (06.11.2002).
ABAŞİDZE, A. H. (1998), Acariya: İstoriya, Diplomatiya, Mejdunarodnoye Pravo; izdatelstvo "Mejdunarodme Otnoşeniya", Moskva.
Acara Özerk Cumhuriyeti Gürcistan (1998); y.y., Batumi.
Acaristan Özerk Cumhuriyeti (y. t. y.); No l, İznik Banım ve Havalisi Kültür Derneği, İznik.
ANDREWS, Peter Alford (1992), Türkiye'de Etnik Gruplar, 1. Baskı, Ant Yayınları, İstanbul. Çev.: Mustafa Küpüşoğlu.
ARSAL, Sadri Maksudi (1972), Milliyet Duygusunun Sosyolojik Esasları; . Ötüken Yayınevi, İstanbul.
ARSAVA, Ayşe Füsun (1993), Azınlık Kavramı ve Azınlık Haklarının Uluslararası Belgeler ve Özellikle Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesinin 27. Maddesi Işığında İncelenmesi; AÜSBFB, Ankara.
AYTAÇ, Fethi (1994), Merkezi İdareden Mahalli İdarelere Devredilecek Hizmetler; Mahalli İdareler Eğitim Araştırma ve Geliştirme Merkezi, Ankara.
BAKRADZE, D. Z. (1878), Arheologiçeskoye Puteşestviye po Gürü i Acare; SPB.
BALİBAR, Etienne/WALLERSTEIN, Immanuel (1993), Irk Ulus Sınıf; Metis Yayınları, İstanbul, Çev.:Nazlı Ökten).
BiLGE, A. Suat (1992) Güç Komşuluk: Türkiye-Sovyetler Birliği İlişkileri (1920-1964); Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara.
Bratskoye Sotrudniçestvo Narodov SSSR (1964); Sbornik Dokumentov i Materialov, "Misi", Moskva.
BROMLEY, Yu. V.( 1973), Etnos i Etnografiya; izdatelstvo " Nauka", Moskva.
ÇAVLEYİŞVİLİ, M. (1966), Borba Partiynoy Organizatsü Acarii za Ukrepleniye Sovetskoy Vlasti (1920-1930); Doktora Tezi, y. y., Rostov- na-Donu.
ÇAVLEYŞVİLİ, M. (1973), Deyatelnost Partiynoy Organizatsü Acarii po Sozdaniyu Organov Gosudarstvennoy Vlasti; Batumskoye Knijnoye izdatelstvo, Batumi.
ÇAVUŞOĞLU, Naz(1999), Uluslararası İnsan Hakları Hukukunda Azınlık Hakları; Bilim Yayınları, İstanbul.
ÇEBOKSAROV, N. N./ÇEBOKSAROVA, İ. A. (1971), Narodı Rası Kulturı; Nauka, Moskva.
ÇİLOĞLU Fahrettin (1993), Gürcülerin Tarihi; Ant Yayınları, İstanbul.
DONELLY, Jack (1995), Teoride ve Uygulamada Özgürlükler Hukuku Evrensel İnsan Haklan; Yetkin Yayınları, Ankara. Çev.: Mustafa Erdoğan - Levent Korkut.
ERKAN, Süleyman (1996), Kırım ve Kafkasya Göçleri (1878-1908); KTÜ Yayınları, Trabzon.
ERÖZDEN, Ozan (1997), Ulus-Devlet; Dost Kitabevi, Ankara.
ERYILMAZ, Bilal (1992), Osmanlı Devletinde Millet Sistemi; Ağaç Yayınları, İstanbul.
Etniçekiye Protsessı v Sovremennom Mire (1987); İzdatelstvo "Nauka", Moskva.
GEMALMAZ, Mehmet Semih (1997), Ulusalüstü İnsan Hakları Hukukunun Genel Teorisine Giriş; Beta Basım Yayım Dağıtım A. Ş., İstanbul.
GÖKALP, Ziya (1960), Türkleşmek İslamlaşmak Muasırlaşmak; Serdengeçti Yayınları, Ankara.
GÖKALP, Ziya (1952), Türkçülüğün Esasları; Varlık Yayınları, İstanbul.
GUİBERBAU, Montserrat (1997), Milliyetçilikler; Sarmal Yayınevi, İstanbul. Çev.:Neşe Nur Domaniç.
GÜRÜN, Kamuran (1991), Türk-Sovyet İlişkileri (1920-1953; Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
HAÇAPURİDZE,G.V.(1956), Borba Gruzinskogo Naroda za Ustanovleniye Sovetskoy Vlasti; y.y., Moskva.
HANNUM, Hurst (1990), Autonomy, Sovereignty and Self-Determination; University of Pennsylvania Press Philadelphia.
HEYFETS, A.N.(1969), Sovetskaya Diplomatiya i Narodı Vostoka (1921-1927); "Nauka", Moskva.
İOSSELİANİ, P. (1848), Radicniye Naimenovaniya Gruzin; y. y., Sankt-Peterburg.
İstoriya Gruzii (S Drevniyşıh Vremön Do Nacala XIX Veka); (1946), Cast 1., y.y., Tbilisi.
İtogi Vsesoyuznoy Perepisi Naseleniya 1970 Goda (1973); T. 4, İzdatelsvo "Statistika", Moskva.
KARABEKİR, Kazım (1988), İstiklal Harbimiz; Cilt l, Merk Yayıncılık A. Ş., İstanbul.
KAZIMOĞLU, Samir (1997), Türk Toplulukları Edebiyatı; Cilt 2, Ecdad Yayınevi, Ankara.
KELEŞ, Ruşen (1992), Yerinden Yönetim ve Siyaset; Cem Yayınevi, İstanbul.
KIRZIOĞLU, Fahrettin (l993), Osmanlılar'ın Kafkas Elleri'ni Fethi (1451-1590); TTK Basımevi, Ankara.
KORKMASOVA, K. D. (1967), Suverenitet Narodnostey SSSR, Rostov - na -Donu.
KURAT, Akdes Nimet (1990), Türkiye ve Rusya; MEB Yayınları, Ankara.
KURAT, Akdes Nimet (1992), Türk Kavimleri ve Devletleri; Murat Kitabevi Yayınları, Ankara.
LEPÖŞKİN A. İ./KİM A. İ.(1962), Kurs Sovetskogo Gosudarstvennogo Prova; T.II, Yurizdat, Moskva.
LİOZEN, E. (1905), Bereg Russkogo Lazistana; y.y., Tiflis.
MARX, Karl/ENGELS, Fridrih (1998), Komünist Parti Manifestosu; Sol Yayınları, Ankara.
NADAROĞLU, Halil (1989), Mahalli îdareler; 4. Baskı, Bete Basım-Yayın -Dağıtım A.Ş., İstanbul.
NALBANT, Atilla (1997), Üniter Devlet; Yapı Kredi Yayınları, İstanbul. Narodı Kavkaza (1962); T.II, İzdatelstvo AN SSSR, Moskva.
OKUTAN, Çağatay (2000), Tek Parti Döneminde Azınlık Politikaları(1923-1946); Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
ÖNDER, Ali Tayyar (1999), Türkiye'nin Etnik Yapısı; 3. Baskı, Zirve Ofset Ltd.Şti, Ankara.
ÖZÇELİK, Selçuk (1966), Esas Teşkilat Hukuku Dersleri; Cilt l, Fakülteler Matbaası, İstanbul.
ÖZTAN, Bilge (2002), Medeni Hukukun Temel Kavramları; S.Bası, Turhan Kitabevi Yayınları, Ankara.
ÖZTUNA, Yılmaz (1994), Büyük Osmanlı Tarihi; Cilt l, Ötükün Neşriyat A. Ş., İstanbul.
PODYAÇİH, P. G. (1961), Naseleniye SSSR; İzdatelstvo "Statistika", Moskva
PAZARCI, Hüseyin (1996), Uluslararası Hukuk Dersleri; 2.Kitap, 4.Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara.
Revolütsionnoye Dvijeniye v Rossii v Maye - İyune 1917g. İyunskaya Demonstratsiya. Dokumentı i Faktı (1959), AN SSSR, Moskva.
Rusya Federasyonu'nda ve Transkafkasya'da Etnik Çatışmalar (1998); l. Baskı, Sinatle Yayınları, İstanbul. Hazırlayan: Fahrettin Çiloğlu.
SMİTH, Anthony D. (1995), Milli Kimlik; İletişim Yayınları, İstanbul. Çev.: Bahadır Sina Şener.
Sovetskiy Narod kak Novaya îstoriçeskaya Obşçnost Lüdey (1975); İzdatelstvo "Nauka", Moskva.
TANÖR, Bülent (1995),Osmanh-Türk Anayasal Gelişmeleri (1789-1980); 2.Baskı,Der Yayınları, Ankara.
TANSEL, Selâhaddin (1977), Mondros'tan Mudanya'ya Kadar; Cilt l, M. E. Basımevi, Ankara.
TANSEL, Selahaddin (1978), Mondros'tan Mudanya'ya Kadar, Cilt 2 ; M. E. Basımevi, Ankara.
TOGAN.A. Z. Velidi (1981), Umumi Türk Tarihine Giriş, Cilt l, 3. Baskı; Enderun Kitabevi, İstanbul.
TÜRKDOGAN,Orhan (1995), Niçin Milletleşme? Türk Dünyası Araştırma Vakfı, İstanbul.
UYGUN, Oktay (1996), Federal Devlet; Çınar Yayınları, İstanbul.
ÜSTEL, Füsun (1999), Yurttaşlık ve Demokrasi, Birinci Baskı; Dost Kitabevi Yayınları, Ankara.
Vsesoyuznaya Perepis Naseleniya 1926 Goda (1929), T. XIV, ZSFSR (Gruziya), y. y., Moskva.
YENİKEYEVA, Z. G. (1964), Avtonomnaya Respublika; "Yuridiçeskaya Literatura", Moskva.
YILDIRIM, Selahattin (l993),Yerel Yönetim ve Demokrasi; Kent Basımevi, İstanbul.
ZEYREK, Yunus (1999), Gürcistan Acaristan ve Türkiye, Türk Ocakları Trabzon Şubesi.
"Acarlar (Acaralar)", (1968), Türk Ansiklopedisi; Cilt l, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, s. 93.
ALPKAYA, Gökçen (1992), "Uluslararası İnsan Haklan Hukuku Bağlamında Azınlıklara İlişkin Bazı Gelişmeler", İnsan Haklan Yıllığı, Cilt 14, s. 147 - 176.
ARSAVA, Ayşe Füsun (1992), "Ulusal Grup Haklan ve Bu Konuda Meydana Gelen Gelişmeler", AÜSBF Dergisi: Bedri Gürsoy'a Armağan, Cilt 47, Sayı 3-4,8.13-20.
BALA, Mirza (1945), "Gürcistan," İslam Ansiklopedisi, Cilt 4; MEB Evi, İstanbul, s. 837-845.
BERİDZE, İya. "Aslan Abaşidze-Çlen Akademii "Elita", Acariya Gazetesi, 18 Eylül 1999,s.l.
ÇHATARAŞVİLİ K./CİCEİŞVİLİ M./SURGULADZE A. (1981), Acariya: Obşçiye Svedeniya, Prıroda, Naseleniye, İstoriçeskiy Oçerk, Gruzinskaya Sovetskaya Entsiklopediya; Tbilisi, s. 338-344.
GÜMÜŞ, Nebi (1999), "Osmanlıların Gürcistan'ı Fethi ve islamlaşma Hareketleri (XVI. YY.)", Osmanlı, Ciltl; Balkan Ciltevi, Ankara, s. 326-335.
HALVAŞI, P(1996;, "Bana mı Öğretiyorlar Acaralılar'ın Kim Olduğunu?," Çveneburi, Sayı: 19-2, s.3-5.
"İberiya Özkan ile Gürcü Müziği Üzerine Söyleşi" (1997), Çveneburi, Sayı 25, s. 21-22.
İLHAN, Suat (1990), "Bir Kültür Unsurumuz: Atatürkçülük", Milli Kültür Unsurlarımız Üzerine Genel Görüşler, Sayı 46; Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara, s.13-15.
İSTOMİN, Kiril, Kolva Volost and Kolva Etnographic Group as an Example of Transition Nomadic to Settled Way of Life. http://www.erm.ee/pro/pro8/istomin.html, (28.09.2001).
KALAŞNİKOV,V.(1997), "Natsionalnıe Menşinstva " Natsionalmye Otnoşeniya; Moskva, s. 112-113.
KOMAHİDZE, N. (1997), "Yakın Geçmişte Gürcistan -Türkiye İlişkileri", Mamuli, Sayı 3, s.13-16.
KUNTSURAŞVİLİ S./KOMAHİDZE D. (1981), "Acariya: Narodnoye Hozyaystvo, Mediko- Sanitarnoye Sostoyaniye, Narodnoye Obrazovaniye, Nauka i Nauçnıye Uçrejdeniya, Arhitektura i İzobrazitelnoye İskusstvo",Gruzinskaya Sovetskaya Entsiklopediya, Tbilisi, s.144-149.
KUROPYATNİK, A. İ. (1999), "Etnografıçeskaya Grappa", Natsii i Etnosı v Sovremennom Mire (Slovar Spravoçnik); Petropolis, Sankt-Peterburg, s.100.
KUZELA, K.,Ukrainian Tribal Divisions and Ethnographic Groups,http://home.swipnet.se/roland/ukrainiantribers.htm, (28.09.2001).
LENİN V. İ. (1960), "Sotsializm i Religiya," Polnoye Sobraniye Soçineniy, T.12, 5 İzdaniye, Gospolitizdat, Moskva, s. 142 -147
LENİN V. İ. (1962), "Revolütsionmy Proletariat i Pravo Natsiy na Samoopredeleniye", Polnoye Sobraniye Soçineniy, T.27, 5 İzdaniye, Gospolitizdat, Moskva, s. 61 -68.
MAHARADZE, F., "Privet Svobodnoy Acarii," İzvestiya Gazetesi, 6 Haziran 1921, s.2
OETER, Stefan (l994),"The Right of Self-Determination in Transition," Law and State; Vol.49-50, s.147-176).
ROGAÇOV/ SVERDLİN, P. M., M. A. (1966), "O Ponyatii Natsiya", Voprosi İstorii, No: l.s.45-51.
SEMYONOV, P. S. (196l),"Programma KPSS o Razvitii Sovetskih Natsionalno-Gosudarstvennıh Otnoşeniy", Sovetskoye Gosudarstvo i Pravo, Nol2, s. 22-27.
SHEFFER, Gabi, "Middle Eastern Diasporas : Introduction and Readings", http://wwwc.cc.columbia.edu/sec/dlc/ciao/olj/meria/meria797_Sheffer.html, (17.04.2001).
ŞENGELİYA, Nodar (1999), "Mufassal-i Defter-i Liva-i Acara-i Uliya ve Sufla (Aşağı Yukarı Acara Liva'sı Ayrıntılı Defteri"), Çveneburi, Sayı 33, s. 17-21.
TAYMAZ, Erol (2001), "Diaspora ve Kimlik", Çerkeslerin Sürgünü, 21 Mayıs 1864 (Tebliğler, Belgeler, Makaleler); Kafkas Derneği Yayınlan, Ankara, s.300-308
TATİŞVİLİ, V. İ./SITİN P. V.(1972), "Gruzim", Bolşaya Sovetskaya Entsiklopediya, Cilt7; İzd. Sovetskaya Entsiklopediya, Moskva, s. 360 -395.
TSGA Acarskoy ASSR (1887), F. R-178, Op.l, D.l, L. 42-43.
TSGA Acarskoy ASSR (1922), F. R-2, Op.1, D.176a, L.54.
TSGA Acarskoy ASSR (1925), F. R-4, Op.l, D. 295, L. 38.
TSGA Acarskoy ASSR (1927), F. R-178, Op.l, D.45, L. 151, 171, 188.
TSGA Acarskoy ASSR (1928), F.R-4, OP.l, D.295, L.46.
TSGA Acarskoy ASSR (1928), F. R-4, OP.l, D.295, L. 29-32.
- ISSN: 1301-0549
- Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
- Başlangıç: 1996
- Yayıncı: Ahmet Yesevi Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanlığı