İran ve Güney Kafkasya: Pragmatist Bir Dış Politika

İran, 1979 devrimi sonrasında İslami bir ideoloji temelli iç ve dış politika benimsemiştir. Benimsediği politika çerçevesinde Orta Doğu’da din bağlamında ve Şiilik özelinde sergilediği yaklaşımı Kafkasya ve Orta Asya’da pragmatist bir tavır takınarak benimsememiştir. Pragmatist tavrı güvenlikçi ve statükocu tutumunun bir yansımasıdır. İran bölgede ulusal güvenliğini tehdit edebilecek değişimlere karşı mevcut statükonun sürdürülmesinden yana olmuştur. Ülkesinde yaşayan Azerbaycan Türkleri, İran’ın Azerbaycan’a yaklaşımını etkilemiştir. Dolayısıyla Ermenistan ile ilişkileri bu çekince üzerine inşa edilmiştir. İki ülkenin ortak sorunları zorunlu iş birliğinin doğmasına yol açmıştır. İran,Azerbaycan’ı Ermenistan’la dengelemeye çalışan bir politika benimsemiştir. Bunun yanı sıra uluslararası toplumdan izole edilen İran, Avrupa pazarına erişim için stratejik bir konumda gördüğü Gürcistan’la yakın ilişki kurmaya gayret etmiştir. Ancak iki ülke soğuk, inişli çıkışlı bir trendde ilişki geliştirmiştir. İran,dini kimliğini arka plana iterek, güvenlikçi ve temkinli bir bakış açısıyla Kafkasya’da meydana gelen yeni jeopolitik denkleme ayak uydurmaya çalışmıştır. Bu durum aynı zamanda İran’ın dini araçsallaştırdığının da bir göstergesi olmuştur. Bu çalışmada İran’ın Güney Kafkasya yaklaşımı ve Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan ile ilişkileri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

İran, Kafkasya, Azerbaycan, Gürcistan, Ermenistan

Iran and South Caucasia: A Pragmatist Foreign Policy

After the 1979 revolution, Iran adopted an Islamic ideology-based domestic and foreign policy. Within the framework of the policy he adopted, he did not adopt the approach he exhibited in the context of religion and Shiism in the Middle East by adopting a pragmatist attitude in the Caucasus and Central Asia. His pragmatist attitude is a reflection of his security and status quo attitude. Iran has been in favor of maintaining the current status quo against changes in the region that could threaten its national security. Azerbaijani Turks living in their country have affected Iran's approach to Azerbaijan. Therefore, its relations with Armenia are built on this reservation. The common problems of the two countries have led to the emergence of compulsory cooperation. Iran has adopted a policy that tries to balance Azerbaijan with Armenia. In addition, Iran, isolated from the international community, has tried to establish a close relationship with Georgia, which it sees in a strategic position to access the European Market. However, the two countries have developed a relationship in a cold, fluctuating trend. Iran has tried to keep pace with the new geopolitical equation taking place in the Caucasus with a security and cautious point of view by pushing its religious identity to the background. This situation has also been an indication that Iran has instrumentalized religion. In this study, Iran's approach to the South Caucasus and its relations with Azerbaijan, Armenia and Georgia are examined.

Keywords:

Iran, Caucasus, Azerbaijan, Georgia, Armenia,

PDF

___

Akdevelioğlu, A. (1999). İran'da Dış Politikanın Etnik-Dinsel Temelleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı.
Ametbek, D. (2017). İran Dış Polıtıkasının Jeokültürel Kodları. Ankara: Ankara Kriz Ve Siyaset Araştırmaları Merkezi (Ankasam).
Aras, O. N. (2006). Asrın Anlaşması ve Azerbaycan Ekonomisine Etkisi. Akademik Araştırmalar Dergisi, 8 (30), 41-59.
Asl, N. K. (2011). İran İslam Cumhuriyeti Dış Politikasının Oluşumunu Etkileyen Etmenler: Bir İranlı Görüşü. M. Şahin, & T. Yılmaz İçinde, Ortadoğu Siyasetinde İran (S. 141-162). Ankara: Barış Kitap Yayın.
Ateş, A. (2014). Ağa Muhammed Han’ın Kafkasya Seferleri ve Osmanlı-İran İlişkileri (1795-1797). Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 16 (16), 39-57.
Başar, U. (2002). İran Karabağ Savaşının Kaybedeni Mi? [Erişim: 30.11.2020, https://www.aa.com.tr/tr/analiz/iran-karabag-savasinin-kaybedeni-mi/2052813]
Bayat, M. (2004). Kaçar Dönemi İran’ında Tasavvuf Karşıtlığı (Çev. Abdullah Kartal). Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13 (1), 229-243.
BBC (2020). İran'ın Ankara Büyükelçiliği: Çavuşoğlu Ve Zarif Görüştü, Yanlış Anlama Giderildi. [Erişim: 16.12.2020, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-55282206]
Bourtman, I. (2006). Israel And Azerbaijan's Furtive Embrace. Mıddle East Quarterly: [Erişim: 30.11.2020, https://www.meforum.org/987/israel-and-azerbaijans-furtive-embrace?ref=nf]
BP. (2020). Statistical Review Of World Energy. [Erişim: 02.02.2021, https://www.bp.com/content/dam/bp/business-sites/en/global/corporate/pdfs/energy-economics/statistical-review/bp-stats-review-2020-full-report.pdf]
Brzezinski, Z. (2005). Büyük Satranç Tahtası. (Çev.Yelda Türedi,) İstanbul: İnkılap Kitabevi.
Caner, M. (2020, 10 01). İran’ın Dağlık Karabağ Yaklaşımı Ermenistan Lehine. [Erişim: 30.11.2020, https://kriterdergi.com/dis-politika/iranin-daglik-karabag-siyasetinin-acmazlari]
Chıtadze, N. (2012). Geopolitical Interests Of Iran İn South Caucasus And Georgian-Iranian Relations. Journal Of Social Sciences, 1(2), 5-12.
Çelenk, M. (2014). Safevîlerin Din Politikası ve İran’ın Şiîleşme Seyri. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (4), 7-35.
Dadaşova, R. B. (2019). 2008 Rusya-Gürcistan Savaşı Sonrası Gürcistan İran İlişkileri. Avrasya İncelemeleri Dergisi, 8(1), 23-34.
Demir, H. (2019). İran’ın Dış Politikasında “Şii Yayılmacılığı” [Erişim: 12.12.2020, http://www.turpav.org/milli-politikalar-enstitusu/dis-politika/iran-in-dis-politikasinda-sii-yayilmaciligi-.html]
Dilek, K. (2011). İran’ın Orta Asya Politikaları. Ankara: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi.
Djalili, M.-R. (2002). Iran and The Caucasus: Maintaining Some Pragmatism. The Quarterly Journal, 1(3), 46-58.
Dursun, A., & Bayraklı, T. (2019). Genç Nüfusun Sekülerleşmesi İran'da Rejime Tehdit Olarak Görülüyor. [Erişim: 15.12.2020, https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/genc-nufusun-sekulerlesmesi-iranda-rejime-tehdit-olarak-goruluyor/1399465]
Efegil, E. (2012). İran’ın Dış Politika Yapım Sürecini Etkileyen Unsurlar. Ortadoğu Analiz, 4(48), 53-69.
Erkan, S. (2010). İran’a Yabancı Ülke Müdahaleleri (1907-1921). Akademik Orta Doğu, 5(1), 91-117.
Eşref, A. (2009). İran'da Ulusal ve Etnik Kimlik Krizi. H. Ahmedî İçinde, İran: Ulusal Kimlik İnşası (Çev: Hakkı Uygur). İstanbul: Küre Yayınları.
Financial Tribune. (2019, 02 26). Iran-Armenia Trade Hits Record High. [Erişim: 01.12.2020, https://financialtribune.com/articles/domestic-economy/96903/iran-armenia-trade-hits-record-high]
Karadeniz, Y. (2009). İran ve Türkistan’da İngiliz-Rus Mücadelesi (1856–1869). SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2009(20), 53-68.
Karadeniz, Y. (2011). İran'ın Bağımsızlığının Curzon'a Teslim Edilmesi: 1919 İngiltere-İran Anlaşması ve Sadrazam Hasan Vusuk. Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic, 6(3), 1011-1027.
Karadeniz, Y. (2013). İngiltere’nin İran’da Askeri Darbe İle Rıza Han Pehlevi’yi İktidara Getirmesi (1921). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(27), 292-307.
Kelkitli, F. A. (2013). Soğuk Savaş Sonrası Ermenistan-İran İlişkileri: Gelişen ve Derinleşen Bağlar. Ermeni Araştırmaları(46), 129-142.
Keneş, B. (2011). İran Dış Politikasında Süreklilik ve Değişim (1979-2011) . Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü Ortadoğu Siyasi Tarihi ve Uluslararası İlişkileri Ana Bilim Dalı.
Khoshnood, A., & Khoshnood, A. (2020). The Armenian-Azerbaijani Conflict And Its Implications For Iran. [Erişim: 16.11.2020, https://besacenter.org/perspectives-papers/armenia-azerbaijan-conflict-iran]
Konukçu, Y. (2017). İran’ın Enerji Kaynakları ve Küresel Rekabet. [Erişim: 15.11.2020, https://ordaf.org/wp-content/uploads/2017/08/dd7-iranenerji.pdf]
Küpeli, Ö. (2015). Transkafkasya’da Güç ve Rekabet: Xvıı. Yüzyılın İlk Yarısında Güney Kafkasya’da Osmanlı-Safevi Mücadelesi. Cihannüma Tarih Ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 1(1), 95-113.
Nassıbu, N. (1999). Azerbaıjan-Iranıan Relatıons: Past And Present. Journal Of AzerbaıjanıStudıes(22), 3-23. [Erişim: 15.11.2020, http://webmail.khazar.org/bitstream/20.500.12323/172/3/n.%20nasibli.pdf]
Önal, B. (2018). Soğuk Savaş Sonrası ABD’nin Kafkasya Politikaları Çerçevesinde Türkiye-ABD İlişkileri. 1.Uluslararası İksad Sosyal Bilimler Kongresi (S. 84-97). Mardin: İksad.
Özey, R. (2017). Kafkasya ve Kafkas Ülkeleri Coğrafyası. Ankara: Pegem Akademi.
Rigiderakhshan, M. (2020). İran’ın Dış Politika Kimliğini Oluşturan Faktörler. Vakanüvis- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergis, 5(1), 390-411.
Saydam, A. (1997). Kırım ve Kafkas Göçleri (1856-1876). Ankara: TTK.
Sinkaya, B. (2012). İran'ın Kafkasya Politikası. M. Aydın İçinde, Kafkasyada Değişim Dönüşüm(Avrasya Üçlemesi Iıı) (S. 229-256). Ankara: Nobel Yayın.
State Commission On Migration Issues. (2019). 2019 Migration Profile Of Georgia. Tbilisi, Georgia: State Commission On Migration Issues. [Erişim: 25.12.2020, http://migration.commission.ge/files/mp19_eng_web3.pdf]
Şahin, M. (2008). İran Dış Politikasının Dini Retoriği. Akademik Ortadoğu, 2(4), 9-20.
Şimşir, B. N. (2012). Azerbaycan:Kızılordu’nun Azerbaycan’ı İşgali ve Türkiye’nin Tepkisi (Ocak 1990). Atatürk Dergisi, 1(1), 57-93.
Veliyev, E. (2007). Soğuk Savaş Sonrası İran’ın Güney Kafkasya Politikası. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı.
Wıts. (2018). [Erişim: 02.12.2020, https://wits.worldbank.org/countryprofile/en/country/geo/year/ltst/tradeflow/expımp/partner/by-country]
Yeşilot, O. (2008). Türkmençay Antlaşması ve Sonuçları. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 14(36), 187-199.
Yıldırım, Z. (2014a). İran-Azerbaycan İlişkileri: Çatışan Çıkarlar Paylaşılan Sınır. H. Çomak, & C. Sancaktar İçinde, Ortadoğu Analizi; İki Kutuplu Sistem Sonrası Ortadoğu ve Arap Baharı (S. 263-289). İstanbul: BETA Yayınları.
Yıldırım, Z. (2014b). İran – Ermenistan İlişkileri: Ortak Sorunlardan Doğan İşbirliği. Demokrasi Platformu, 10(35), 1-28.
Zeatira, Y. E. (2014). İran'ın Elindeki Dördüncü Arap Başkenti. [Erişim: 10.11.2020, http://www.aljazeera.com.tr/gorus/iranin-elindeki-dorduncu-arap-baskenti]