Kıyas Şekillerinin Ortak ve Farklı Yönleri

Bilinenlerden bilinmeyene doğru yol alırken insan zihninin düşme ihtimali olan hatalardan korumayı amaç edinen mantık analoji, tümevarım ve tümdengelim gibi üç farklı akıl yürütmeyi konu edinmektedir. Mantığın üzerinde en fazla durduğu tümdengelim olduğu gibi, mantıkçılar tarafından, tümdengelimin en güzel şekli olan kıyas da mantığın bel kemiği olarak kabul edilmektedir. Kıyas iki veya daha fazla öncül ve bir sonuçtan meydana gelir ve küçük, büyük ve orta terim olmak üzere üç farklı terimi içerir. Küçük ve büyük terim arasındaki bağlantıyı sağlama gibi önemli bir fonksiyonu üstlenen orta terimin öncüllerdeki yerine bağlı olarak dört farklı şekil meydana gelmektedir. Oluşan şekiller sahip oldukları özellikler bağlamında yan yana getirildiğinde ortak yönlerinin var olduğu gibi farklı yönlerinin de var olduğu açıkça görülmektedir. Her bir şeklin sahip olduğu özelliğe bağlı olarak elde edilen bilginin değeri de birbirinden farklı olmaktadır. Bu yüzden geçerliliği en yüksek olan bilginin elde edilmesi veya ulaşılan sonucun geçerliliği en yüksek bilgiye dönüştürülmesi noktasında şekillerin sahip oldu- ğu özelliklerin bilinmesi önem arz etmektedir. İnsan zihnini hatadan korumayı amaç edinen mantığın bel kemiğini oluşturan kıyas konusunu oluşturan şekillerin sahip olduğu özelliklerin bilinmesi, bilginin ve verilerin sağlıklı ve en etkin şekilde elde edilmesi ya da sunulmasına imkân sunacaktır. Bu önemli imkânın gerçekleştirilmesi anlamında, biz de bu çalışma çerçevesinde, tespit edebildiğimiz kadarıyla, kıyas şekillerinin sahip olduğu ortak ve farklı yönlerini ele almaya çalışacağız.

Mutual and Different Aspects of the Modes of Syllogism

Logic, which aims to preserve the human mind which may mistake when it proceeds from the known to the unknown, mentions three different way of reasoning which are analogy and induction and deduction. Logic urges upon deduction most and syllogism which is most proper way of deduction has been taken the backbone of the logic by the logicians. Syllogism consists of two or more premises and a conclusion and it includes three terms known as minor, middle and major terms. Depending on the middle term's place in the premises, which serves an important function like relating the minor term with the major term, four different forms arise. İt is clear as these four forms have different aspects from each other they also have mutual ones. Acquired knowledges differ from each other depending on each form's characteristic. Therefore it is need to be known the characteristics of forms in terms of getting the prevailing knowledge or transformation of the acquired conclusion to the prevailing knowledge. Knowing of the characteristics of the forms of syllogism matter, the backbone of logic which aims to preserve the human mind from the mistake, provides an opportunity for obtaining or submiting the knowledge and data healthfully and effectually. For revealing this opportunity, it has been tried to deal with the common and different aspects of the forms of syllogism in this study.)

PDF

___

Adsoy, Ş. (2014). Seyfuddin Âmidî'nin Dekâiku'l-Hakâik Adlı Eserinin Tahkik ve De- ğerlendirmesi. Basılmamış Dr. Tezi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bi- limler Enstitüsü.
Aristoteles (1989a). Organon III: Birinci Analitikler (çev. H. R. Atademir). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Aristoteles (1989b). Organon IV: İkinci Analitikler (çev. H. R. Atademir). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Atademir, H. R. (1974). Aristo'nun Mantık ve İlim Anlayışı. Ankara: Ankara Üniver- sitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları
Cürcani, S. Ş. (2012). Kitâbu't-Ta'rîfât. Beyrut Dâru'n-Nefâis.
Ebherî (1998). Keşfu'l-Hakâik fi't-Tahrîri'd-Dekâik (neşr. H. Sarıoğlu). İstanbul: Çantay Kitabevi.
Ebherî (2007). İsagoci (çev. T. Alp). İstanbul: Yasin Yayınevi.
Emiroğlu, İ. (2005). Klasik Mantığa Giriş. Ankara: Elis Yayınları.
Fârâbî (1986). Kitabu'l-Kıyas II (neş. R. el-Acem). el-Mantık inde'l-Fârâbî. Beyrut: Dâru'l-Meşrık.
Fârâbî (1990). Kitabu'l-Kıyasi's-Sağir (neşr. & çev. M. Türker-Küyel), Ankara: Ata- türk Kültür Merkezi Yayını.
Gazâlî (1994). Mihakku'n-Nazar (thk. R. el-Acem). Beyrut: Dâru'l-Fikri'l-Lubnânî.
Gazâlî (2012). El-Mustasfâ min İlmi'l-Usûl (thk. Muhammed el-Aşkar), Beyrut: Dâru İhyâi't-Turâs.
Gelenbevî (2014). Risâletu'l-Kıyâs (thk. S. A. Fûde). Beyrut, Dâru'z-Zehâir.
İbn Sînâ (1964). Eş-Şifâ, el-Mantık: el-Kıyâs: (thk. S. Zayed), Kahire: El-Hey'etu'l- Âmme li-Şuûni'l-Matâbii'l-Emiriyye.
İbn Sînâ (1992). El-İşarat ve't-Tenbihat, (thk. S. Dünya). Beyrut: Dâru'l-Maârif.
İbn Sînâ. (1938). En-Necat (nşr. M. S. el-Kürdi). Kahire: Matbaatu's-Saâde.
İzmirli, İ. H. (1330). Felsefe Dersleri. İstanbul: Hukuk Matbaası.
Kazvînî (1998). Eş-Şemsiyye fi'l-Kavâidi'l-Mantıkiyye (thk. M. Fazlullah). Beyrut: El- Merkezu's-Sekâfiyyi'l-Arabî.
Öner, N. (2011). Klasik Mantık. İstanbul: Divan Kitap.
Râzî, K. (2000). Tahriri'l-Kavaidi'l-Mantıkiyye Fi Şerhi'r-Risaleti'ş-Şemsiyye. Kum: Menşûrât-ı Bidâr.
Türk Dil Kurumu (1989). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Ural, Ş. (1995). Temel Mantık. Ankara: Çantay Kitabevi.
Ülken, H. Z. (1942) Mantık Tarihi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakül- tesi Yayınları.
Yaren T. (2003). Kıyasların Yapısı. Ankara. İlahiyat Yayınları.
Yıldırım, C. (1999). Mantık: Doğru Düşünme Yöntemi. Ankara: Bilgi Yayınları.