Enstrüman İcrâlarının Türk Din Mûsikîsindeki İrticâlî İcrâlara Katkısı Üzerine Bir Deneme

Türk din mûsikîsinde irticâlî (doğaçlama) olarak okunan Kur’ân-ı Kerîm, ezân, kâmet, salâ, kasîde, mevlid vb. formların icrâ eğitimi, genellikle mûsikîşinâs kârî, mevlidhân, kasîdehân, müezzin, imâm veya hânendeleri dinlemek ve taklit etmek sûretiyle gerçekleştirilir. Bu durum mûsikî eğitimine yeni başlayanlar için gerekli bir metottur. Nitekim meşk sisteminde verilen mûsikî eğitimi de bu minvalde gerçekleşmektedir. Bu çalışmadaysa mevcut metodun haricinde, mûsikîde kayda değer bir seviyeye gelenler için ilave bir metot önerilmektedir. Bu metot, “Bir sâzendenin taksimindeki (doğaçlama makam gezintisi) nağmelerinden veya eser icrâsındaki tavrından bir mevlidhân, kasîdehân, hânende, imâm veya müezzinin irticâlî okumalarındaki olağan okumalardan farklı olarak nağme ve tavır alabilmesi” şeklinde açıklanabilir. Esasında enstrüman taksimi icrâlarıyla Türk din mûsikîsindeki doğaçlama okunan icrâlar arasında büyük benzerlikler vardır. Bu benzerlikler, birbirlerinden nağme veya tavır konusunda bir etkileşimi de mümkün kılmaktadır. Nitekim kadîm hâfızların okuyuşlarındaki tavır ve nağmelerinin bir enstrüman tavrına benzediği görülmektedir. Bunun yanında bir enstrümanın uzun süre pest ve tiz perdelerde rahat dolaşabilmesi ve yeni melodiler keşfedebilmesi, bir ses icrâcısına nisbeten daha kolay gözükmektedir. Bu doğrultuda çalışmamızda, bir enstrüman taksimindeki nağme veya sâzendenin eser icrâsındaki tavrı notada gösterilerek Türk din mûsikîsinde irticâlî olarak okunan ezân, kâmet, mevlid ve kasîde formlarına uyarlamalar yapılmıştır. Bu bağlamda ilk olarak Neyzen ve Tanbûrî Murat Salim Tokaç'ın bir uşşâk tanbur taksiminden “ezân” formuna notası ile birlikte bir uyarlama yapılmıştır. İkinci olarak, Neyzen Niyazi Sayın'ın bir uşşâk ney taksiminden “kâmet” formuna notası ile birlikte bir uyarlama yapılmıştır. Üçüncü sırada ise Ercüment Batanay'ın yaylı tanbur ile geçtiği Refik Fersan’ın rast peşrevinden esinlenerek notasıyla beraber “mevlid”e bir uyarlama yapılmıştır. Son olarak da Aka Gündüz Kutbay'ın segâh makamındaki bir ney taksimi “kasîde” formuna notası ile birlikte uyarlanmıştır. Böylece çalışmamız, irticâlî olan dinî mûsikî formlarının farklı nağme ve tavır ile okunabilmesinin imkânına odaklanmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Türk Din Mûsikîsi, Enstrüman İcrâsı, İrticâlî Formlar, Nağme, Tavır.

PDF

___

Ak, Ahmet Şahin. Türk Din Mûsikîsi – Câmi ve Tekke Mûsikîsi. Ankara: Akçağ Yayınları, 2016.
Akyüz, Vecdi. “İkâmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 22. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Alkan, Uğur. “Geçmişten Günümüze Türklerde Ezan Musikisi”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1/37 (2014).
Behar, Cem. Aşk Olmayınca Meşk Olmaz Geleneksel Osmanlı/Türk Müziğinde Öğretim ve İntikal. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 6. Basım, 2016.
Çakır, Ahmet. “Türk Din Mûsikîsi Formları-Tekke Mûsikîsi”. Türk Din Mûsikîsi. ed. Ahmet Hakkı Turabi. Ankara: Grafiker Yayınları, 2017.
Çetin, Abdurrahman. “Ezan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 12. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
Demirtaş, Yavuz. “Türk Din Mûsikîsi Formları”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/1 (2009).
Elmalı, Hüseyin. “Kaside”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 24. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
Eroğlu, Sarper. Mehmet Bitmez’in Taksimleri Üzerine Bir Araştırma. Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
Gündoğdu, Metin. “Günümüzde İcrâ Edilen Ezânların Ses ve Makam Açısından Değerlendirilmesi”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 7/5 (2018).
Gündoğdu, Metin. “Meşk Sisteminde Verilen Emek Bağlamında Günümüze Dair Bir Değerlendirme”. Emeğin Değeri: Din ve Emek İlişkisi. ed. Ali Arslan vd. Zonguldak: Bülent Ecevit Üniversitesi Yayınları, 2018.
Koca, Fatih - Turabi, Ahmet Hakkı. “Câmi ve Tekke Mûsikîsi Ortak Formları”. Türk Din Mûsikîsi. ed. Ahmet Hakkı Turabi. Ankara: Grafiker Yayınları, 2017.
Koca, Fatih - Turabi, Ahmet Hakkı. “Türk Din Mûsikîsi Formları-Câmi Mûsikîsi”. Türk Din Mûsikîsi. ed. Ahmet Hakkı Turabi. Ankara: Grafiker Yayınları, 2017.
Öncel, Mehmet. “Türk Din Mûsikîsinde Kasîde Formu (Hafız Emin Işık Örneği)”. AİBÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/12 (2018).
Özcan, Nuri. “Dinî Mûsiki”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 9. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
Özcan, Nuri. “Meşk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 29. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
Özel, Ahmet. “Mevlid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 29. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
Özkan, İsmail Hakkı. Türk Mûsıkîsi Nazariyatı ve Usûlleri. İstanbul: Ötüken Yayınları, 8. Basım, 2011.
Sevinç, Hatice Doğan. Meşk Sistemi Bağlamında Taksim Formunda Üslûb Üzerine Bir Çalışma. İstanbul: Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanatta Yeterlilik Tezi, 2012.
Tüysüz, Fatih. Türk Din Musikisi Formlarında İlahi ve Trt Repertuarındaki İlahilerin İncelenmesi. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
Zebîdî. ‘Arûs min cevâhiri’l-kâmûs. Kuveyt: Dâru’l-hidâye, 2001.
Dinç, Fatih, “Kâni Karaca ve Cinuçen Tanrıkorur - Meşk”. YouTube. Yayın Tarihi 24 Kasım 2022. https://www.youtube.com/watch?v=4k-qR1p_Udg
Ersin, Evren. “Ercüment Batanay-Yaylı Tambur”. YouTube. Yayın Tarihi 10 Mart 2020. https://www.youtube.com/watch?v=LpGVEkpIddI&list=RDLpGVEkpIddI
Hafız Yusuf Gebzeli, “Yusuf Gebzeli ve Abdurrahman Gürses”. YouTube. Yayın Tarihi 26 Kasım 2022. https://www.youtube.com/watch?v=wTf9PjlwI3I
Head Hunter, “Münir Nurettin Selçuk - Şol Cennetin Irmakları”, YouTube. Yayın Tarihi 01 Aralık 2022. https://www.youtube.com/watch?v=pD4pHOHT-dk
İlahi Sesler, “Uluslararası Hafızlık Yarışması Dünya Birincisi – Ebubekir Kaçan”. YouTube. Yayın Tarihi 12 Mart 2020. https://www.youtube.com/watch?v=1moPMqXYKtg
Birnezihkafa, “Hafız Yusuf Gebzeli”. YouTube. Yayın Tarihi 11 Mart 2020. https://www.youtube.com/watch?v=TULopzZWXQQ
Kalan Müzik, “Hafız Sadettin Kaynak – Ezanı Muhammedi”. YouTube. Yayın Tarihi 25 Şubat 2020. https://www.youtube.com/watch?v=otyO42YN83M
Klasik Türk Musikisi, “Bekir Sıdkı Sezgin -(Kaside)- Ya ilahi ismi azam hak içün”. YouTube. Yayın Tarihi 25 Kasım 2022. https://www.youtube.com/watch?v=YDYGIeleLKg&t=473s
Klasik Türk Musikisi, “Hafız Kemal - Mevlid-i Şerif (Veladet Bahri)”. YouTube. Yayın Tarihi 25 Şubat 2020. https://www.youtube.com/watch?v=RzmF8c3-9mk
Klasik Türk Musikisi, “Kani Karaca – Sabah Ezanı I”. YouTube. Yayın Tarihi 3 Mart 2020. https://www.youtube.com/watch?v=RDZskBRIycE
Klasik Türk Musikisi, “Kani Karaca – Tanıklar Programı”. YouTube. Yayın Tarihi 26 Şubat 2020. https://www.youtube.com/watch?v=qIejy_rWbpI
Mega Müzik Official, “Niyazi Sayın – Saba Taksim – Official Audio” YouTube. Yayın Tarihi 3 Mart 2020. https://www.youtube.com/watch?v=5bpH9QhZ-xA
Mega Müzik Official, “Niyazi Sayın – Uşşak Taksim – Official Audio”. YouTube. Yayın Tarihi 28 Şubat 2020. https://www.youtube.com/watch?v=kutm977gRSw
Ney İstanbul, “Tanburi Cemil Bey Söyleşi 2003”, YouTube. Yayın Tarihi 7 Kasım 2022. https://www.youtube.com/watch?v=FNT9gZAGRVw
Niyazi Sayın-Konu, “Pençgah Solo”, YouTube. Yayın Tarihi 25 Şubat 2020. https://www.youtube.com/watch?v=Vp1aDcHw0vk
Pqeist, “Yurdal Tokcan - Ramazan Calay Udu - Hüzzam Taksim”. YouTube. Yayın Tarihi 2 Kasım 2022. https://www.youtube.com/watch?v=hR1clkfyxnM
Urfa Müftülük, “10 Aşr-ı Şerif / Okuyan: Hafız M. Habib İspirli”. YouTube. Yayın Tarihi 16 Mart 2020. https://www.youtube.com/watch?v=npskHQhgcXg
Mega Müzik Official, “Niyazi Sayın – Uşşak Taksim – Official Audio”. YouTube. Yayın Tarihi 3 Mart 2020. https://www.youtube.com/watch?v=kutm977gRSw
Yenikapı Müzik, “Murat Salim Tokaç “Tanbur” – Uşşak Taksim (Official Audio)”. YouTube. Yayın Tarihi 05 Mart 2020. https://www.youtube.com/watch?v=XL2XBESqjzo