Bir Âlimin Tefsir Notları: Bulkînî'nin Ta'lîk'i

Makalede Süleymaniye kütüphanesinde 297.2 tasnif, 91 yeni kayıt numarası ile Tefsîru'l-bulkini adıyla kaydedilmiş elyazması tefsir konu edilmiştir. Müellif nüshası olduğu anlaşılan yazmanın dibacesinde, eserin Muhammed b. Ahmed b. Ebu Bekr el-Bulkînî (887/1482) tarafından telif edildiği yazılmıştır. Bununla birlikte dibaceye düşülen tarih ve müellif ismi kaynaklarda verilen bilgiler ile uyuşmamaktadır. Bu durum müellifin ismini tartışmaya açmaktadır. Müellif eserini talik olarak nitelemiştir. Fakat o bu nitelemeyi günümüzdeki kavramsal çerçevesinin dışında bir anlamda kullanmıştır. Onun tefsiri için talik ifadesini kullanması eserin telif amacına da ışık tutmaktadır. Bulkînîler Memlükler döneminde yaşamış ve pek çok alim yetiştirmiş bir ailedir. Makalede Bulkînî ailesine mensup müellifin hayatının aydınlatılmasının yanı sıra bu ailenin tefsir ilmine katkısının anlaşılmasına yardımcı olmak da hedeflenmektedir. Ayrıca araştırmada eserin kaynakları ve bunların tefsir tarihi açısından önemi tespite çalışılmıştır. Böylece dönemin müfessirlerin nezdinde hangi tefsirlerin öne çıktığının, dönemin müfessirlerinin daha çok kimlerden etkilendiğinin netleşmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Tefsir Tarihi, El Yazması, Bulkini, Talik

Commentary Notes of a Scholar: Bulkīnī's Ta'līk

In this paper, al-Tafsīr al-Bulkīnī, the manuscript recorded in the Süleymaniye library with 297.2 classification, 91 new registration number is examined. The foreword of the manuscript, which appears to be the author’s own copy, stated that the work was written by Mohammed b. Ahmed b. Abu Bakr al-Bulkīnī (ö. 887/1482). However, the date and the author's name in the preface do not match the information given in the sources. This situation opens the name of the author to debate. The author described his work as a ta’līk but he used this characterization in a sense outside of its current conceptual framework. The use of the expression ta’līk for his interpretation also sheds light on the copyright purpose of the work. The Bulkīnīs are a family lived in the Mamluk period and raised many scholars. In this article, besides explaining the life of the author, who is also a member of the Bulkīnī family, it is additionally aimed to highligt the contribution of this family to the science of tafsīr. Furthermore, this research aims to determine the sources of the work and their importance in terms of the history of tafsīr. In doing so, this paper intends to clarify which tafsīrs stand out in the eyes of the commentators of the period, and whom the commentators of the period were mostly influenced by.

Keywords:

Tafsīr, History of Tafsīr, Manuscript, Bulkīnī,

PDF

___

Altıkulaç, Tayyar. “el-Mehdevî”. TDV İslam Ansiklopedisi. 28/367-368. Ankara: DİB Yayınları, 2003.
Arpaguş, Faysal. "Murad Molla Kütüphanesi Numara 83’te Kayıtlı “Tefsîr-i Hârizmi'nin Aidiyet Sorunu". Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 4/1 (2016),101-114.
Askalânî, Ahmed b. Ali İbn Hacer. ed-Dureru’l-kâmine fî ayâni’l-mieti’s-sâmine. thk. Muhammed Abdülmuid Dân. Saydarabad: Meclisu Dairati’l-Meârifi’l-usmâniyye, 1972.
Askalânî, Ahmed b. Ali İbn Hacer. el-İcâb fî beyâni'l-esbâb. thk. Abdülhakim Muhammed el-Enîs. b.y: Dâru İbn el-Cevzî, ty..
Askalânî, Ahmed b. Ali b. Muhammed İbn Hacer. İnbâu’l-ğumr bi ebnâi’l-umr. thk. Hasan Habeşî. Mısır: el-Meclisu’l-alâ li’ş-şuûni’l-islâmiyye, 1389/1969.
Ata, M. Mahfuz. "Kevâşî". TDV İslam Ansiklopedisi. 25/341-342. Ankara: DİB Yayınları, 2002.
Ata, M. Mahfuz. "Kevâşî'nin Hayatı, İlmi Kişiliği ve Eserleri". Usul İslam Araştırmaları. 12 (2009), 83-98.
Bakırcı, Saffet. "Meâlimü't-Tenzîl". TDV İslam Ansiklopedisi. 28/203-204. Ankara: DİB Yayınları, 2003.
Begavî, Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mes‘ûd. Me‘âlimu’t-tenzil fî tefsîri’l-Kur’ân. thk. Abdurrazzak Mehdi. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1420.
Bikâî, İbrahim b. Ömer. Nazmü'd-dürer fî tenâsübi'l-âyâti ve's-süver. Kahire: Dâru'l-kitâbi'l-islâmî, ty..
Bulkînî, Ahmed b. Ebî Bekr. Ta‘likun mubârek fî tefsîr’l-Kurâni’l-azîm. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye, 91, 412.
Bulkînî, Alemuddîn Salih b. Ömer. Tercümetü’l-imâm şeyhu’l-islâm sirâcuddîn el-Bulkînî. thk. Ömer el-Kıyyâm., Amman: Erveka, 2015.
Cevziyye, Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyub İbn Kayyım. Tefsîru'l-Kur'âni'l-kerîm. Beyrut: Dâru mektebeti'l-hilâl, 1410.
Çetin, Abdurrahman. "Vahidi", TDV İslam Ansiklopedisi. 42/438-439. İstanbul: DİB Yayınları, 2012.
Çiçek, Mehmet. Sula, Murat. “Muhammed b. Muhammed Rodosîzâde ve “Ta’lîkâtun Alâ Tefsîri Kavlihi Teâla ve ‘Yekfurûne Bimâ Verâehu ve Huve’l-Hakk’” Adlı Risalesi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 16/1 (2012), 405-426.
Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf. el-Bahru'l-muhît fi't-tefsîr. thk. Sıdkî Muhammed Cemil. Beyrut: Dâru'l-fikr, 1420.
Ebû Şame, Abdurrahman b. İsmail. İbrâzu'l-mânî min hırzi'l-emânî. b.y: Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, ty..
Ebû Şame, Abdurrahman b. İsmail. el-Murşidu'l-vecîz ilâ ulûmin teteallaku bi'l-kitâbi'l-azîz. thk. Tayyar Altıkulaç. Beyrut: Dâru Sadır, 1395/1975.
Ednevî, Ahmed b. Muhammed. Tabakâtü'l-müfessirîn. thk. Süleyman b. Salih el-Hizzî. es-Suûdiyye: Mektebetü'l-ulûm ve'l-hikem, 1417/1997.
Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Yakub. el-Bülğa fî terâcimi eimmeti'n-nahvi ve'l-lüğa. b.y: Dâru saduddîn li't-tıbâati ve'n-neşri ve't-tevzi, 1421/2000.
Gazzî, Muhammed b. Ahmed b. Abdillah. Behcetu’n-nâzırîn ilâ terâcimi’l-müteehirîn mine’ş-şafiiyyeti’l-bariîn. Beyrut: Dâru İbn Ḥazm, 2000.
Güngör, Mevlüt. "Begavî, Ferrâ". TDV İslam Ansiklopedisi. 5/340-341. İstanbul: DİB Yayınları, 1992.
İbn Âdil, Ebû Hafs Ömer b. Ali ed-Dımaşki. el-Lubâb fî ilmi'l-kitâb. thk. Adil Ahmed Abdülmevcud, Ali Muhammed Muavvaz. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1419/1998.
İbn Atiyye, Ebu Muhammed Abdulhak b. Galib. el-Muharreru'l-vecîz fî tefsîri'l-kitâbi'l-azîz. thk. Abdüsselam Abdüşşafi Muhammed. Beyrut: Daru'l-kütübi'l-ilmiyye, 1422.
İbn Bâziş, Ahmed b. Ali b. Ahmed el-Gırnatî. el-İkna' fi kırââti's-seb'. b.y: Dâru's-sahabeti li't-turas, ty..
İbn Cezerî, Muhammed b. Muhammed. Gâyetü'n-nihaye fî tabakâti'l-kurra. b.y: Mektebetü İbn Teymiyye, 1351.
İbn Cezerî, Muhammed b. Muhammed. Müncidü'l-mukriîn ve mürşidu't-tâlibîn. b.y: Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, 1420/1999.
İbn Cezerî, Muhammed b. Muhammed. en-Neşr fi'l-kırââti'l-aşr. thk. Ali Muhammed Dabba. b.y: el-Matbaatü't-ticareti'l-kübra, ty..İbn Gazzî, Ebu’l-Mealî Muhammed b. Abdirrahman. Dîvânu’l-islâm. thk. Seyyid Kesrevi Hasan. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ilmiyye, 1411/1990.
İbn Hallikân, Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtu’l-ayân ve enbâu ebnâu’z-zemân. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru Sadr, 1994.
İbn Kadı Şuhbe, Ahmed b. Muhammed. Tabakâtu’ş-şâfiiyye. tkh. Hafız Abdulalîm Han. Beyrut: Alemu’l-kutub, 1407.
İbn Kesîr, İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. b.y: Dâru’l-fikr, 1407/1986.
İbn Kesîr, İsmail b. Ömer. Tabakâtü’ş-Şafiiyye. thk. Ahmed Ömer Haşim. b.y: Mektebetü’s-sekafstü’d-diniyye, 1993.
İbn Kesîr, İsmail b. Ömer. Tefsîru'l-Kurâni'l-azîm. thk. Sami b. Muhammed Selâme. b.y: Dâru tîbe li'n-neşr ve't-tevzî, 1420/1999.
İbnu’l-İmâd, Abdulhay b. Ahmed b. Muhammed. Şeẓrâtü'z-zeheb fî ahbari men zeheb. thk. Mahmud Arnaut. Beyrut: Dâru İbn Kesir, 1986.
İbnü'l-Adîm, Ömer b. Ahmed. Buğyetü't-taleb fî târîhi'l-haleb. thk. Süheyl Zekkar. Beyrut: Dâru'l-Fikr, ty..
İbnü'l-Kıfti, Cemaleddin Ali b. Yusuf b. İbrâhim. İnbâhü'r-ruvât alâ enbâhi'n-nühât. Beyrut: el-Mektebetü'l-unsuriyye, 1424.
İbn Tağrîberdî, Cemaluddin Yusuf. el-Menhelu’s-sâfî bade’l-vâfî. thk. Muhammed Muhammed Emin. b.y: el-Heyetu’l-Mısriyye el-âmmetu li’l-kitâb, ts..
İbn Tağrîberdî, Cemaluddin Yusuf. en-Nucûmu’z-zâhira fî mulûki’l-Mısr ve’l-Kâhira. Mısır: Dâru’l-kütüb, ts..
İSAM KTP, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi Türkiye Kütüphaneleri Veri Tabanı, Aranan: "Bulkini". Erişim Tarihi 1 Eylül 2021. http://ktp.isam.org.tr/?url=ktpgenel/findrecords.php
Kara, Osman. "Vahidî ve Tefsîrindeki Metodu". Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2/3 (2013/2), 296-316.
Kehhâle, Ömer Rıza. Mu'cemü'l-müellifîn. Beyrut: Mektebetü'l-müsennâ, ty..
Kevâşî, Muvaffakuddin Ahmed b. Yusuf. et-Telhîs fî tefsîri'l-Kur'âni'l-azîm. thk. Muhyî Hilal es-Serhân. Bağdat: Divanü’l-vakfi’s-sünnî merkezü’l- buhusi ve'd-dirasâti’l-İslamiyye, 1427/2006.
KNFL, King Fahad National Library. " Ta‘lîkun mübarek". Erişim 25Ağustos 2021. http://ecat.kfnl.gov.sa:88/ipac20/ipac.jsp?session=1F73664SX9325.29164&profile=akfnl&uri=full%3D3100006%40%21627919%40%210&booklistformat=
Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmiu li ahkâmi'l-Kurân. thk. Ahmed Berdûnî. Kahire: Dâru'l-kütübi'l-Mısriyye, 1964.
Kut, Günay. "Ahmed-i Dâî". TDV İslam Ansiklopedisi. 2/56-58. İstanbul: DİB Yayınları, 1989.
Maden, Şükrü. Tefsirde Haşiye Geleneği ve Şeyhzâde’nin Envârü’t-Tenzîl Hâşiyesi. İstanbul: İsam Yayınları, 2015.
Makdisi, George. Ortaçağda Yüksek Öğretim İslam Dünyası ve Hıristiyan Batı. İstanbul: Klasik, 2015.
Malatî, Abdulbasıt b. Halil b. Şâhin. Neylu’l-emel fî zeyli’d-duvel. thk. Ömer Abdisselâm Tedmurî. Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye, 1422/2002.
Mehdevî, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Ammâr. et-Tahsîl li-fevâidi kitâbi’t-tafsîli’l-câmi li-ulûmi’t-tenzîl. thk., Muhammed Ziyad Muhammed Tahir Şaban, Ferah Nasri. Katar: Vizaretü’l-evkaf ve’ş-şuûni’l-İslamiyye, 1435/2014.
Memleketu'l-arabiyyetu's-Suudiyye vizaratu't-ta'limi'l-alemî camiatu'l-imâm Muhammed b. Suud el-İslâmî, "Münakaşatu duktura tahkik tefsir: Ta‘lîkun mübarekün fî tefsîri'l-Kurân li'l-kadî'-Bulkînî", youtube, Yayın Tarihi 25 Ağustos 2021. https://www.youtube.com/watch?v=bSycth8HlPw
Mollaibrahimoğlu, Süleyman. Yazma Tefsir Literatürü, İstanbul: Damla Yayınevi, 2007.
Mutçalı, Serdar. Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları, 1995.
Numânî, Siracuddî Ömer b. Ali. el-Lübâb fî ulûmi'l-kitâb. thk. Adil Ahmed Abdülmevcud. Beyrut: Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, 1419/1998.
Öztürk, Mustafa. "Muvaffakuddîn el-Kevâşî ve et-Telhîs Tefsiri'ndeki Metodu". Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 11 (1999), 271-289.
Safedî, Halil b. Aybek. el-Vâfî bi'l-vefeyât. thk. Ahmed Arnaut, Turki Mustafa. Beyrut: Dâru İhyâi't-turâs, 1420/2000. Savut, Harun. Memlük Müfessirleri. Ankara: İlahiyat, 2016.
Sehâvî, Muhammed b. Abdirrahman. ed-Davu’l-lâmi’ li ehli’l-karni’t-tâsi’. Beyrut: Daru mektebeti’l-hayat, ts.. Semerkandî, Ebu’l-Leys. el-Bahru’l-Ulûm, b.y: ty..
Semîn, Şihabuddîn Ahmed b. Yusuf el-Halebî. ed-Durru'l-masûn fî ulûmi'l-kitâbi'l-meknûn. thk. Ahmed Muhammed Harrât. Dımaşk: Dâru'l-kalem, ty..
Suyûtî, Celaluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Buğyetü'l-vuât fî tabakâti'l-luğaviyyîn ve'n-nühât. thk. Muhammed Ebulfadl İbrahim. Lübnan: el-Mektebetü'l-Asriyye, ty..
Suyûtî, Celaluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-İtkân fî ulûmi'l-Kur'ân. thk. Muhmammed Ebu'l-Fadl İbrahim. b.y: el-Heyetü'l-Mısriyyeti'l-amme li'l-kitâb, 1394/1974.
Sübkî, Tacuddîn Abdülvehhab b. Takıyyuddîn. Tabakâtü'ş-şafiiyyeti'l-kübra. thk. Mahmud Muhammed et-Tanâhî, Abdülfettah Muhammed el-Hulv. b.y: Hicr li't-tıba ve'n-neşr ve't-tevzi, 1413.
Şensoy, Sedat. “Ta’lîkât”. TDV İslam Ansiklopedisi. 39/509-510. İstanbul: DİB Yayınları, 2010.
Uzunpostalcı, Mustafa. “Bulkînî, Ömer b. Raslân”. TDV İslam Ansiklopedisi. 6/410-411. İstanbul: DİB Yayınları, 1992.
Ünsal, Hadiye. "Ebü'l-Hasan el-Vâhidî’nin Hayatı, Eserleri ve Tefsir Tarihindeki Yeri". Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 13/1 (2013), 135-164.
Zebîdî, Muhammed b. Muhammed el-Murtaza. Tâcu’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs. b.y: Dâru’l-hidâye, ts..
Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru a’lâmi’n-nubelâ. Kahire: Dâru’l-hadîs, 2006. Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Abdillah. el-Burhân fî ulûmi'l-Kur'ân. thk. Muhmammed Ebu'l-Fadl İbrahim. Beyrut: Dâru İhyâi Kutubi'l-Arabî, 1376/1957. Yazıcı, İshak. "Semerkandî, Ebü'l-Leys". TDV İslam Ansiklopedisi. 36/473-475. İstanbul: DİB Yayınları, 2009.