Hz. Âdem’e Öğretilen İsimler: İslâmî İlimlerde Dilin Kökeni, Modern Bilimlerde Dilin Önemi

Çalışmanın konusu Hz. Âdem’e öğretilen isimler ve bu isimlerin dille ilişkisidir. Problemi ise Hz. Âdem’e öğretilen isimlerin dil olup olmadığıdır. İslâm âlimleri ta‘lîmü’l-esmâya üç türlü yorum getirmiştir ki bunlar; varlığın isimleri, insanın kabiliyeti ve insanın konuşma özelliği dildir. Bu çalışmada ta‘lîmü’l-esmâya getirilen üçüncü görüş yani insanın dil üretme becerisi üzerinde durulacaktır. Ehl-i Sünnete göre Yüce Allah isimlerle Hz. Âdem’e ilk dil olan köken dili öğretmiş; insanlar da tarihsel süreç içerisinde bu dilden diğer dilleri türetmişlerdir. Mu‘tezile’ye göre ise Hz. Âdem’e öğretilen isimlerden kasıt insana dil oluşturma kabiliyetinin verilmesidir. Buna göre Ehl-i Sünnet, ilk dilin ilâhî bildirimle öğretildiğini savunarak tevkîfîliği; Mu‘tezile ise uzlaşıyla oluştuğunu söyleyerek ıstılâhîliği savunmuştur. Dilin tevkîfî ve ıstılâhî olduğuna dair tartışmaları ilk yazılı kaynaklarda görmekle beraber günümüz felsefe, toplum ve dil bilimlerinde de bu tartışma devam etmektedir. Çalışmada İslâm âlimlerinin görüşlerini tespit etmede tefsirci, kelâmcı, filozof ve dilcilerin görüşleri ele alınırken toplum bilimlerinde sosyolog, psikolog, filolog ve filozofların görüşlerine yer verilmiştir. İslâm âlimleri; isimler ve dil konusuna yaratılış teorisine göre yaklaşmışlar; insanın konuşmasını ta‘lîmü’l-esmâ âyeti ve mürâdifleri bağlamında değerlendirmişlerdir. Modern bilim insanları ise dili doğalcılık ve uzlaşı teorisine göre açıklamışladır. Çalışmanın önemi, dilin mahiyeti ve kökeninin İslâm âlimleri ile modern bilim insanlarının görüşlerinin karşılaştırmalı olarak incelenmesidir. Amacı ise ta‘lîmü’l-esmâ âyetini dille ilişkilendiren İslâm âlimlerinin naklî açıklamalarının geçerliliğini modern bilimlerin somut verileriyle mukayese etmektir. Araştırma sonucunda görülmüştür ki alanı ne olursa olsun seküler tüm toplum bilim paradigmaları dil üzerinde durmuşlar ve teorilerini dil etrafında şekillendirmişlerdir. Bu da isimlerden haber vermekle meleklerin hayran kaldığı Hz. Âdem’in ve insanın üstün konumunu ortaya koymakta; isimleri dille açıklayan İslâm âlimlerinin tevillerinde ne kadar haklı olduklarını göstermektedir.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Âdem, Dil, Dilbilim, Köken, toplum, tevfikî, ıstılâhî

The Names Taught to Adam: Origin of the Language in Islamic Sciences, Importance of the Language in Modern Sciences

The subject of the study is the names taught to Prophet Adam and their relationship with the language. Its problem is whether the names taught to Prophet Adam are languages. Islamic scholars have brought three types of interpretations to ta‘līmü’l-asmā/the names taught to Adam, which are the names of being, the ability of man and the ability of man to speak. In the present study, the third opinion brought to the names taught to Adam, that is, the ability of a person to produce language will be focused on. According to the Ahl al-Sunnah, Almighty Allah taught Prophet Adam the language of origin, which is the first language; people also derived other languages from this language in the historical process. According to Mu'tazila, from the names taught to Prophet Adam, the intention is to give man the ability to create a language; according to them, languages are created by man's own ability. Accordingly, Ahl al-Sunnah defended tevkīfī/taught by God, arguing that the first language was taught by divine notification, and Mu‘tezile defended istilāhī/humans learned by themself, saying that it was formed by compromise. Although discussions about the tevkīfī and ıstılāhī of language are seen in the first written sources, the discussion continues in today's Philosophy, Social and Linguistic Sciences. In determining the views of Islamic scholars, the views of commentator, theologian, philosophers and linguists are included in the study; while the views of sociologists, psychologists, philologists and philosophers are included in the social sciences. Islamic scholars; they approached the subject of names and language in the course of the theory of creation; they evaluated the speech of man in the context of the verse of the names taught to Adam and synonyms. Modern scientists, on the other hand, have explained the language according to the theory of naturalism and compromise. The importance of the study is that the nature and origin of language is examined by the views of Islamic and modern scientists. The present study aims to test the validity of the explanations of the Scriptures of Islamic scholars who associate the verse of the names taught to Adam / with language with the concrete data of modern sciences. As a result of the research, it has been shown that all secular social science paradigms, regardless of their field, have focused on language and shaped their theories around language. This Is A Prophet that the Angels admire by reporting on the names. It reveals the superior position of Adam and man whom the Angels admire, also shows how justified the Islamic scholars who explain the names in language are in their comment.

Keywords:

Tafsīr, Adam, linguistic, language, origin, society, tevfīkī, ıṣtilāhī,

PDF

___

Aksan, Doğan. Her Yönüyle Dil: Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2003.
Aristotle. “De Interpretatione”, Complete Works. Digital Edition, ed. Jonathan Barnes, New Jersey: Princeton University Press, 1995, 16a 26-29.
Aster, Ernst Von. Bilgi Teorisi ve Mantık. çev. Macit Gökberk, İstanbul: Mehmet Sadık Kağıtçı Matbaası, 1945.
Arvas, Hamdullah. “Kelâm’da “Ta‘lîm-i Esmâ”: Dil Teorileri Bağlamında İlâhî Mânaların İsimlendirilmesi Meselesi”, Kader 18/2 (Aralık 2020), 500-538.
Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkāhîr. el-Fark beyne’l-firâk ve beyâni’l-firaki’n-nâciye. Beyrut: Dârü’l-Afâk Şâmile, 1977.
Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib. et-Takrîb ve’l-irşâd. Müessesetü’r-Risâle, 1998.
Berger, Peter ve Luckmann, Thomas. Gerçekliğin Sosyal İnşası: Bir Bilgi Sosyolojisi İncelemesi. çev. Vefa Saygın Öğütle, İstanbul: Paradigma Yayıncılık, 2008.
Bernard N. Meltzer; John W. Petras; Larry T. Reynolds, Symbolic Interactionism: Genesis, Varieties an Criticism. London: Routledge and Kegan Paul, 1975.
Beyzâvî, Kādî Nasîrüddîn. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1431/2011.
Blumer, Herbert. Symbolic Interactionism: Perspective and Method. Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice-Hall Inc,. 1969.
Condon, John C. Kelimelerin Büyülü Dünyası: Anlambilim ve İletişim. çev. Murat Çiftkaya, İstanbul: İnsan Yayınları, 2000.
Coward, Rosalind. ve Ellis, John. Dil ve Maddecilik. çev. Esen Tarım, İstanbul: İletişim Yayınları, 1985.
Cürcânî, Ali b. Muhammed. Şerhu’l-mevâkıf. İstanbul: Dârü’t-Tıbâati’l-Âmire, 1321/1905.
Cüveynî, Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf. el-İrşâd. thk. Saîd Temîm, Beyrut: Müesseseti’l-Kütübü’s-Sekāfe, 1416.
Demir, Ramazan. Arap Dilbilimcilerine Göre Dillerin Kaynağı Meselesi: Hz. Âdem’in Dili. İstanbul Hâcegân Akademi Kitaplığı, 2009.
Durkheim, Emile. The Rules of Sociological Method. New York: Free Press, 1982.
Durmuş, İsmail. “Emsile” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları 1995. 11/166.
Ellul, Jacques. Sözün Düşüşü. çev. Hüsamettin Aslan, İstanbul: Egin Yayınları, 2012.
Eriksen, Thomas Hylland. Kültür Terörizmi: Kültürel Arınma Üzerine Bir Deneme. çev. Önder Otçu, Diyarbakır: Avesta Yayıncılık, 2000.
Fârâbî, Ebu Nasr. el-Elfâzu’l-musta‘mele fi’l-mantık. thk. Muhsin Mehdi, Beyrut: Dâru’l-Meşrik, 1968.
Fârâbî, Ebu Nasr. Harfler Kitabı. çev. Ömer Türker, İstanbul: Litera Yayınları, 2008.
Fîrûzabâdî, Mecdüddîn. el-Kāmûṣu’l-muḥîṭ. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1408/1987.
Foucault, Michel. The Archeology of Knowledge. New York: Random House, 1972.
Freud, Sigmund. Yaşamım ve Psikanaliz. İstanbul: Say Yayınları, 1997.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Ahmed. el-Müstasfâ. thk. Muhammed Abdüsselâm, Dârü’l-Kûtûbi’l-İlmiyye, 1993.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Ahmed. Maksadü’l-esnâ fi şerhi meâni esmâillahi’l-hüsnâ. thk. Bessam Abdulvahab el-Camî, Kıbrıs: el-Cifan ve’l-Cabi, 1987.
Geertz, Clifford. Kültürlerin Yorumlanması. çev. Hakan Gür, Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2010.
Giddens, Anthony, Sosyoloji. çev. Cemal Güzel, Ankara: Ayraç Yayınları, 2000.
Güceyüz, İsa. Temel belâgat terimlerinin teşekkülü: fesahat, belâgat, meânî, beyân ve bedî‘ . Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
Gündüzöz, Soner. Arapça’da Kelime Türetimi. Samsun: Din ve Bilim Kitapları Yayıncılık, 2005.
Hacımüftüoğlu, Nasrullah. “Beyân”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları 2013. 6/22-623.
Haralambos, Michael. ve Holborn, Martin. Sociology: Themes and Perspectives. London: Harper Collins, 1995.
Hicâzî Muhammed Mahmûd. et-Tefsîru’l-vâdıh. Beyrut: Dâru’l-Cîli’l-Cedîd, 1413.
İbn Cinnî. el-Hasâis, nşr. Muhammed Ali en-Neccâr, Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, 1376/1956.
İbn Fâris, Mu‘cemü meḳāyîsi’l-luġa. nşr. Abdüsselâm M. Hârûn, Kahire: el-Bâbî el-Halebî, 1389/1969.
İbn Furek, Muhammed b. Hasan. Mücerred makâlâti’ş-şeyh Ebi’l-Hasen el-Eş‘arî. thk. Daniel Gimaret, Beyrut: Dâru’l-Meşrik, 1987.
İbn Haldûn, Muhammed b. Muhammed b. Hasen el-Hadramî el-Mağribî. Mukaddime. çev. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2009.
İbn Hazm, Ali b. Ahmed. el-Fasl fi’l-ehvâ ve’l-milel ve’n-nihal. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1975.
İbn Sînâ. Kitâbu’l-işârât/Les Livres des directives et remarques. çev. A. M. Goichon, Paris/Beyrut: Librairie Philosophique J. Vrin 1951.
İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm. Kitâbü’l-Îmân. Amman: Dârü’l-Beşîr, 1996.
Kādî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen. el-Muğnî fi ebvâbî tevhîd ve’l-adl. thk. İbrâhim Ebyarî, Kahire: Dârü’l-Mısriyye, 1958.
Kādî Abdülcebbâr, Tenzîhü’l-Kur’ân ani’l-metâin. Beyrut: Dâru’n-Nahde, ts.
Kahraman, Ferruh. “Hazreti Âdem’e Öğretilen İsimler: İnsanoğlunun Gerçek Mahiyetinin Tezâhürü”, Balıkesir İlahiyat Dergisi 11/1 (Haziran 2020), 39-63.
Kahraman, Ferruh. “Hz. Âdem’e Öğretilen İsimler: Kültür Olgusunun Sembolik Söylemi”, Edebali İslamiyat Dergisi 4/2 (Kasım 2020), 15-40.
Kıran, Zeynel – Kıran, Ayşe. Dilbilime Giriş. Ankara: Seçkin Yayınları, 2018.
Kitâb-ı Mukaddes. İstanbul: Kitab-ı Mukaddes Şirketi, 2003. Yaratılış 02/19-20.
Köktürk, Şaban. ve Eyri,Semra. Dilbilim ve Göstergebilim: Ferdinand de Saussure ve Göstergebilimi Anlamak. Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Dergisi. 2, (2013). 123-136.
Lacan, Jacques. My teaching. İngiltere: Verso Press, 2008.
Lechte, John. Fifty Key Contemporary Thinkers. London: Routledge, 1994.
Markova. “Doğunun ve Batının Yerelliği”, Sosyal Temsiller ve Demokrasi. ed. Sibel Ayşen Arkonaç, İstanbul: Alfa Yayınları, 2004.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbü’t-Tevhîd. thk. Fethullah Huleyf, Beyrut: Dârü’l-Meşrik, 1980.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te‘vîlâtü ehli’s-sünne. thk: Fatıma Yûsuf el-Haymî, Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1424/2004.
Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. Edebü’d-dîn ve’d-dünya. Dimeşk: Dârü’l-İbni’l-Kesîr, 2008.
Mead, George Herbert. Mind, Self and Society. Chicago: Chicago University Press, 1934.
Muḳātil b. Süleymân, Tefsîru Muḳātil b. Süleymân. Beyrût: Dâru İḥyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2002.
Nesefî, Ebü’l-Muîn. Tabsıratü’l-edille fî ûsûli’d-dîn. thk. Hüseyin Atay, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları 2003.
Özlem, Doğan. Bilim Felsefesi. İstanbul: Notos Yayınları, 2019.
Plato. “Cratylus”, Complete Works: Dijital Edition, ed. John M. Cooper, Indianapolis: Phackett Publishing Company, 1997. 384a, 387c-d, 435d-e.
Plummer, Ken. Herbert Blummer Key Sociological Thinkers. Der., R. Stones, New York: Mcmillan, 2008.
Poloma, Margeret M. Çağdaş Sosyoloji Kuramları. çev. Hayriye Erbaş, Ankara: Gündoğan Yayınları, 1993.
Râfi‘, Mustafa Sâdık. Târihu edebi’l-Arab. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, 1999.
Râzî, Fahreddîn. el-Mahsûl. thk. Tâhâ Câbîr, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1997.
Râzî, Fahreddîn. Mefâtihü’l-gayb. Beyrut: Dârü’l-İhyâi’t-Tûrâs, 1420.
Ritzer, George. Sosyoloji Kuramları. çev. Himmet Hülür, Ankara: Deki Yayınları 2014.
Sabûnî, Muhammed Ali. Tefsîru’l-Fâtiha ve’l-Bakara. Arabistan: Dâru İbn Cevzî, 1423.
Saussure, Ferdinand de. Genel Dil Bilim Dersleri. çev. Berke Vardar, Ankara: Birey ve Toplum Yayınları, 1985.
Slattery, Martin. Key İdeas in Sociology. London: Mcmillan, 1991.
Sturrock, J. Structuralism. London: Blackwell, 2003.
Süyûtî, Ebû Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-Müzhir fi ulûmi’l-luga ve envâi‘hâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l- ‘İlmiyye, 1998.
Swingewood, Alan. Sosyolojik Düşüncenin Kısa Tarihi. çev. Osman Akınhay, Ankara: Bilim ve Sanat Yayınlar 1998.
Taberî, İbn Cerîr, Câmiü’l-beyân. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2009.
Tatlıcan, Ümit. ve Çeğin, Güney. Bourdieu ve Giddens: Habitus veya Yapının İkiliği. der: Güney Çeğin, vd., İstanbul: İletişim Yayınları, 2007.
Teftâzânî, Sa‘düddîn Mesu‘d b. Ömer. Şerhü’l-Makāsıd. thk. Abdurrahmân Umeyr, Kum: yy, 1371.
Tura, Saffet Murat. Freud’dan Lacan’a Psikanaliz. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1996.
Üşür, Serpil Sancar. İdeolojinin Serüveni Yanlış Bilinç ve Hegemonyadan Söyleme. Ankara: İmge Kitapevi, 1997.
Wittgenstein, Ludwig. Felsefi Soruşturmalar. çev. Deniz Kanıt, İstanbul: Totem Yayıncılık, 2006.
Yaqoob, Luay Hatem. “İslâmî Kaynaklar Açısından Peygamberlerin Konuştuğu Diller” Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 25/1 (Haziran 2021), 385-407.
Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl. İştikaku esmâillah. thk. Abdul Hüseyin Mübarek, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1986.
Zıllıoğlu, Merih. İletişim Nedir? İstanbul: Cem yayınları, 1996.