Yahudi Bilgin Saadya Gaon’un (ö.942) Eserlerinde İslamî Unsurlar

İslam dünyasında Sa‘id bin Yusuf el-Feyyumî olarak bilinen Saadya, Arapça eserler kaleme alan ilk Yahudi bilgindir. Saadya, Yahudi dininin Arap dili kullanılarak aktarılmasında kendisinden sonraki Yahudi bilginlerine de öncülük etmiştir. Hayatının tamamını Arap-İslam medeniyeti içerisinde geçiren Saadya, eserlerinde yoğun İslamî terim ve ifadeler kullanmıştır. Bu kullanımlar, Yahudiliğin Arapça ifade edilmesinde daha sonraki Yahudi bilginler tarafından standart hale gelmiştir. Kullanılan bu terimlerin ne kadarının Arap dilinin, ne kadarının İslam kültürünün etkisiyle olduğu tartışma konusudur. Bu durum her bir kavram ve tabire göre farklılık arz etmektedir. Bu makalede SaadyaGaon’un eserlerindeki İslamî kavram ve ifadeler ele alınıp bağlamlarına göre değerlendirilecektir.

Islamic Elements in the Writings of the Jewısh Scholar Suadia Gaon (d.942)

Saadia, known as Sa‘id bin Yusuf el-Fayyumî in Islamic world, plays an important role in Jewish tradition. He is the first scholar who wrote in Arabic among Jewish scholars. Saadia pioneered later Jewish scholars in transmitting Judaism via Arabic language. Having passed his entire life in Islamic civilization, Saadia used Islamic terms and expressions extensively. These uses have later become standart use of many Jewish scholars expressing Judaism in Arabic. To what extend these uses are Islamic or Arabic (linguistic) is discutable. The case can be different from one term to another. In this article, we examine each Islamic terms in Saadia’s writings and evaluate them in their contexts.

___

  • Arslantaş, Nuh, Emeviler Döneminde Yahudiler, Gökkubbe Yay., İstanbul 2005.
  • ________, İslam Toplumunda Yahudiler, İz Yay., İstanbul 2008.
  • Astren, Fred, Karaite Judaism and Historical Understanding, University of South Carolina Press, South Carolina 2004.
  • Baybal, Sami, “Saadia Gaon, Onun Ortaçağ Yahudi Felsefesini Oluşturma ve Yahudi. Dogmasını Yeniden Formule Etme Çabaları”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15 (2003), ss. 169-189.
  • Blau, Joshua, “The Oldest Judeo-Arabic Bible Translation”, Geniza Research After 90 Years, University of Cambridge Oriental Publications, 1992, ss. 31-39.
  • ________, “Saadya Gaon’s Pentateuch Translation and the Stabilization of Mediaeval Judaeo-Arabic Culture”, Interpretation of the Bible, ed. Krasovec Joze, Slovenska Akademija Znanosti in Umetnosti, Ljubljana 1998, ss. 393-398.
  • ________, “Some Instances Reflecting the Influence of Saadya Gaon’s Bible Translation on Later Judeo-Arabic Writings”, Occident and Orient, ed. Robert Dan, Brill, Budapest 1998, ss. 21-30.
  • ________, “The Lingustic Character of Saadia Gaon’s Translation of the Pentateuch”, Oriens 36 (2001), ss. 1-9.
  • Brodi, Yerahmiel, Rav Saadya Gaon, Merkaz Zalman Şazar, Yeruşalayim 2006.
  • Daton, Aharon, “Saadya Gaon: Balşan Mehadeş”, Peamim 54 (1993), ss. 49-62.
  • el-Cevzî, Muhammed b. Ebi Bekr b. Eyyub ibn Kayyım, Hidâyetu’l-Hayârâ fi Ecvibeti’l-Yehûd ve’n-Nasârâ, tahk. Osman Cuma Dümeyriyye, Dâru Alemi’l-Fevâid, t.y.
  • Davidson, Israel, Saadia’s Polemic Against Hiwi al-Balkhi, The Jewish Theological Seminary of America, New York 1915.
  • Erdem, Mustafa, “Cahız ve el-Muhtar Fi’r-Redd Ala’n-Nasara İsimli Risalesi”, AÜİFD 31(1989), ss. 453-473.
  • Feyyumî, Said bin Yusuf (Saadya Gaon), Sefer ha-Nivhar be-Emunot ve be-Deot (Kitâbu’l-Emânât ve’l-İtikâdât), ed. Yosef Kafih, Mahon Sura, Yeruşalayim 1970.
  • ________, Tefsiru’t-Tevriye bi’l-Arabiyye, ed. Yosef Derenburg, Paris 1893.
  • ________, Version Arabe D’Isaie, ed. Joseph Derenbourg&Hartwig Derenbourg, Paris 1896.
  • ________, Tehilim im Targum ve Peruş Rasag, ed. Yosef Kafih, Mahadura Şniya, Mahon Mişnat ha-Rambam, Kiryat Ono 2010.
  • ________, Peruşey Rav Saadya Gaon le-Bereşit, ed. Moşe Zucker, New York 1984.
  • ________, Daniel im Targum ve Peruş, ed. Yosef Kafih, ha-Vaad le-Hotsaat Sifrey Rasag, Yeruşalayim 1980, ss. 156-157.
  • ________, Mişley im Targum ve Peruş Rasag, ed. Yosef Kafih, ha-Vaad le-Hotsaat Sifrey Rasag, Yeruşalayim 1976.
  • ________, Peruşey Rav Saadya Gaon le-Sefer Şemot, ed. Yehuda Ratshabi, Mosad ha-Rav Kook, Yeruşalayim 1998.
  • Freedman, Harry, The Talmud-A Biography: Banned, censored and burned, Bloomsbury Publishing, London 2014.
  • Freidenreich, David M., “The Use of Islamic Sources in Saadiah Gaon’s “Tafsir” of the Torah”, The Jewish Quarterly Review 93/3-4 (2003), ss. 353-395.
  • Friedman, Mordehay Akiva, “ha-Halaha ke-Edut le-Hayey ha-Min Etsel ha-Yahudim şe-be-Artsot ha-İslam be-Yemey ha-Beynayim: Kisuy ha-Panim ve Nisuey Mut‘a”, Peamim 45 (1990), ss. 89-107.
  • Ginzberg, Louis, “Saadia’s Siddur”, The Jewish Quarterly Review 33/3 (1945), ss. 315-363.
  • Goitein, Shlomo Dov, A Mediterrenean Society II, University of California Press, Berkeley 1971.
  • Hailperin, Herman, “Saadia’s Relation to Islamic and Christian Thought”, Historica Judaica, 4 (1942), ss. 2-16.
  • Halkin, Abraham, “Saadia’s Exegesis and Polemics”, Rab Saadia Gaon, ed. L. Finkelstein, Arno Press, New York 1944, ss. 117-141.
  • Harman, Ömer Faruk, “Feyyumî, Said bin Yusuf”, DİA, İstanbul 1995, c. 12, ss. 517-519.
  • İbn Hazm, Ebu Muhammed Ali bin Ahmed bin Saîd, el-Fasl fi’l-Milel ve’l-Ahvâi ven-Nihal, ed. Muhammed İbrahim Nasr&Abdurrahman Umeyre, Dâru’l-Cîl, Beyrut 1996 (5 cilt).
  • İbn Teymiye, Ebu’l-Abbas Takıyyuddîn Ahmed bin Abdülhalîm, el-Cevabu’s-Sahîh li-men beddele dine’l-Mesîh, tahk. Ali bin Hasan bin Nasır, Dâru’l-Asıme, II. Baskı, Riyad 1999 (7 cilt).
  • el-İskenderî, Said bin Hasan, Mesaliku’n-Nazar fi Nübüvveti Seyyidi’l-Beşer, ed. Sidney Adams Weston, 1903 (Tıpkıbasım, Gorgias Press, 2007).
  • Karafî, Şihâbu’d-Din Ebu’l-Abbas, Ecvibetü’l-Fâhirah ani’l-Es’ileti’l-Fâcirah, tahk. Mecdi Muhammed eş-Şihavi, Matbaatu Âlemi’l-Kutub, Beyrut 2005.
  • el-Kinânî, Osman bin Bahr (Cahız), el-Muhtar fi’r-Redd ale’n-Nasarâ, ed. Muhammed Şarkavi, Daru’l-Cîl, Beyrut 1991.
  • Lasker, Daniel “Neged mi Hitpalmes Rav Saadya Gaon be-Diyuno be-Bitul ha-Tora?”, Daat 32-33 (1994), ss. 5-11.
  • ________, “Saadya Gaon on Christianity and Islam”, The Jews of Medieval Islam, ed. Daniel Frank, Brill, Leiden 1995, ss. 165-177.
  • Mağribî, Samuel, İfhâmu’l-Yehûd, ed. Moshe Perlmann, Proceedings of the American Academy for Jewish Research 32 (1964).
  • ________, İfhâmu’l-Yehûd, ed. Muhammed Abdullah Eş-Şerkavi, Dâru’l Hidaye, Nasr 1986.
  • Makrizî, Ebu Muhammed Takiyyüddin, İmtâu’l-Esma, tahk. Mahmud Muhammed Şakir, Kahire 1941.
  • Malter, Henry, Saadia Gaon: His Life and Works, Philadelphia 1921.
  • Marakuşî, Abdulvahid, Kitâbu’l-Mu‘cib fi Telhısi Ehli’l-Mağrib, ed. R. Dozy, Leiden, 1847.
  • Mesudi, Ebul Hasan Ali, Kitâbu’t-Tenbih ve’l-İşrâf, ed. M. J. Goeje, Brill, Leiden 1967.
  • Polliack, Meira, “Arabic Bible Translations in Cairo Geniza”, Jewish Studies in New Europe, Copenhagen 1998, ss. 595-620.
  • ________, The Karaite Tradition of Arabic Bible Translation, Brill 1997.
  • Poznanski, Samuel, “The Anti-Karaite Writings of Saadya”, The Jewish Quarterly Review 10/2 (1898), ss. 238-276
  • ________, “The Karaite Literary Opponents of Saadiah Gaon in Eleventh Century”, The Jewish Quarterly Review 19/1 (1906) ss. 59-83
  • ________, “The Karaite Literary Opponents of Saadiah Gaon in Eleventh Century”, The Jewish Quarterly Review 18/2 (1906), ss. 209-250.
  • Ratshabi, Yehuda, “Ani Yahve Eloheyhem be-Tefsir Rav Saadya”, Bet Mikra, Israel Society for Biblical Research, 2003, ss. 280-287.
  • Raz-Krakotzkin, Amnon, The Censor, the Editor, and the Text, University of Pennsylvania Press, Pennsylvania 2007.
  • Rippin, Andrew, “Saadya Gaon and Genesis 22: Aspects of Jewish-Muslim Interaction and Polemic”, Studies in Islamic and Judaic Tradition, Scholars Press, Georgia 1989, ss. 33-46.
  • Rosenthal, Erwin, “Saadia Gaon: An Appreciation of His Biblical Exegesis”, Judaism, Philosophy, Culture, Routledge Jewish Studies, 2001, ss. 86-96.
  • Sari, Yaron, “Munahim Şaulim min ha-İslam be-Tefsir Rav Saadya Gaon le-Mikra”, Masora le-Yosef, ed. Yosef Parhi, ss. 243-250.
  • Schlossberg, Eliezer, “Yahaso şel Rav Saadya Gaon el ha-Islam”, Daat 25 (1990), ss. 21-51.
  • Sklare, David, “Responses to Islamic Polemics by Jewish Mutakallimun in the Tenth Century”, The Majlis: Interreligious Encounters in Medieval Islam, ed. Hava Lazarus Yafeh, Harrasowitz, Wiesbaden 1999, ss. 137-161.
  • Skoss, Solomon L., “Saadia Gaon, the Earliest Hebrew Grammarian”, Proceedings of the American Academy for the Jewish Research 21 (1952), ss. 75-100; 22 (1953), ss. 65-90; 23 (1954), ss. 59-73.
  • Steiner, Richard, A Biblical Translation in the Making: The Evolution and Impact of Saadia Gaon’s Tafsir, Harvard University Press, 2011.
  • Stroumsa, Sara, Saadya Gaon: Hoge Yahudi be-Hevra Yam Tihonit, Hotsaat Universitat Telaviv, Telaviv 2002.
  • et-Taberî, Ali b. Rabban, Kitâbu’d-Din ve’d-Devle, tahk. Adil Nuveyhad, Dâru’l-Afâki’l-Cedide, Beyrut 1973.
  • Tora-Dvarim (5. Kitap), neşr. Moşe Farsi, Gözlem Gazetecilik Basın ve Yay. AŞ, 2009.
  • Vâkidî, Muhammed bin Ömer, Kitâbu’l-Meğazi, ed. Marsden Jones, Beyrut 1966.