Osmanlı Devleti'nin Son Dönem Irak Politikasına Bir Örnek: Nazım Paşa'nın Bağdat Valiliği (25 Kasım 1909 - 15 Mart 1911)

Bağdat Vilayeti'nde Il. Meşrutiyet'in ilanının hemen ardından büyük devletler tarafından gerçekleştirilen emperyalist faaliyetlerin yanı sıra bölge halkının can, mal ve ırzına tasallut eden eşkıyalık hareketlerinde büyük bir artış gözlenmiştir. Güvenlik konusunda yaşanan zafiyet, ekonomik faaliyetleri olumsuz yönde etkilemiştir. Yaşanan sorunları ortadan kaldırmayı amaçlayan İttihat ve Terakki Cemiyeti, Irak bölgesine olağanüstü yetkilerle donatılmış yetenekli valiler gönderilmesine gayret göstermiştir. Bu doğrultuda Bağdat Valiliği'ne tayin edilen Nazım Paşa, güçlü kişiliğiyle bölgede uzun yıllardır görülen otorite boşluğunu doldurmayı başarmış ve almış olduğu tedbirlerle eşkıyalık olaylarını tamamen ortadan kaldırmıştır. Nazım Paşa Müslüman ve Gayr-i Müslim tebaaya hoşgörüyle yaklaşmış, bu sayede kendisinden evvel Bağdat'a gelen valilerin hiç birisinin gerçekleştiremeye muvaffak olamadığı huzur ortamını tesis etmeyi başarmıştır. Ayrıca yıllardır ihmal edilmiş olan bölgede imar-iskan ve ticari-zirai faaliyetlerin artırılması yönünde kapsamlı bir kalkınma hamlesi başlatmıştır. Başarılı bir vali olarak dikkat çeken Nazım Paşa, Il. Meşrutiyet döneminde yaşanan iç siyasi çekişmeler nedeniyle görevinden azledilmiştir.

A Case Study of the Iraq Policy of the Ottoman state in its last period: The Baghdat Governorship of Nazım Pasha (25 November 1909-15 March 1911)

Shortly after the second declaration of the Constitution in 1908, beside the imperialist activities carried out by the powers, an increase in the banditry, which were attacks on the lives, properties and honour of the people, was observed in the Baghdad province. Deficiency in security affected economic activities in a negative way. The Committee of Union and Progressive (CUP) that aimed to get rid of these problems made efforts to appoint governors with extra ordinary powers. In order to achieve this aim, Nazım Pasha managed to fill the authority vacuum and completely got rid of banditry activities. Nazım Pasha approached non-Muslim subjects with tolerance and he was able to establish a peaceful environment which his predecessors could not achieve. In addition to this, he initiated a comprehensive development attempt to promote the city planning and commercial and agricultural activities. Nazım Pasha, an outstanding governor, was dismissed from his duty due to the political strife during the Second Constitutional Period.

Keywords:

Baghdad, Nazım Pasha, Committee of Union and Progressive (CUP), Barzani Kurdish-Arabian banditry activities,

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
DH.MUİ: 1-3/60, 1-6/6, 1-4/6, 1-9/27, 1-9/40, 1-10/24, 1-10/37, 1-2/73, 1-2/82, 1-3/27, 1-3/59, 1-4/6, 1-6/6, 1-10/16, 1-10/29, 1-10/37, 1-10/39, 1- 11/15, 1-11/19, 1-11/37, 12-3/21.
DUİT: 4/11–1
MV: 171/60, 134/53, 139/15, 140/85, 159/67
İDH: 2 Haziran 1325 (15 Haziran 1909), 12 Teşrin-i sâni 1325 (25 Ka- sım 1909).
DH.MTV: 32/8, 32/9, 32/10, 32/17, 32/19, 32/22, 32/23, 32/24, 32/27, 32-2/43, 37/8
HR.SYS, 95/24, 1 Ocak 1911.
İMM, 14 Rebiülevvel 1329 (15 Mart 1911), 25 Kanun-ı evvel 1331 (7 Ocak 1916), 16 Kanun-ı evvel 1330 (29 Aralık 1914).
L’Illustration, Sa. 249, 1 Şubat 1913, s. 85.
Peyam, 1591, 10 Haziran 1914.
Servet-i Fünûn, 1029, 1 Şubat 1326 (14 Şubat 1911).
Tanin, 913, 6 Mart 1327(19 Mart 1911).
Bağdat Vilayet Salnâmesi 1325(1909).
Bağdat Vilayet Salnâmesi 1329(1913).
ADIVAR, Halide Edip, Mor Salkımlı Ev, İstanbul 2004.
AHMAD, Feroz, İttihat ve Terakki, (Çev. Nuran Yavuz), Kaynak Yay., İstanbul 1995.
AKŞİN, Sina, İttihat ve Terakki ve Jön Türkler, İmge Yay., Ankara 1998.
______,Şeriatçı Bir Ayaklanma 31 Mart Olayı, Ankara 1970.
ARTUÇ, Nevzat, Cemal Paşa (Askeri ve Siyasi Hayatı), TTK Yay., Ankara 2008.
_______“Bir Darbenin Gerçek Öyküsü: 1913 Bâb-ı Âli Baskını”, SDÜFEFSBD, Sa. 10, Isparta 2004.
_______ “İttihat ve Terakki’nin Ortadoğu ve Uzakdoğu’daki Panislamizm Politikalarına İlişkin Şekip Arslan’ın Yayınlanmamış Mektupları”, (Abdurrahman Uzunaslan’la birlikte), SDÜFEFSBD, Sa. 11, Yıl: 2004, s. 39-52.
BAYAR, Celal, Ben De Yazdım, C. III, Sabah Gazetesi Yay., İstanbul 1997.
BİLGİN, Sıraç, Barzani, Fırat Yay., İstanbul 1992’den naklen htp:// www. aksiyon.com.
HARİCİYE NEZARETİ, Bağdat Meselesi, İstanbul 1334.
İNAL, İ. Mahmut Kemal, Osmanlı Devrinde Son Sadrazamlar, C. VII, İstanbul 1965.
KARAKAŞ, Şuayıp, Süleyman Nazif, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 1988.
KUTLAY, Naci, İttihat ve Terakki ve Kürtler, Beybun Yay., Ankara 1992.
MARUFOĞLU, Sinan, Osmanlı Döneminde Kuzey Irak (1831-1914), Eren Yay., İstanbul 1998.
MENTEŞE, Halil, Halil Menteşe’nin Anıları, (Giriş: İsmail Arar), İstanbul 1986.
“Nazım Paşa” mad., Meydan Larousse, C. IX, İstanbul 1990.
UŞAKLIGİL, H. Ziya, Saray ve Ötesi Son Hatıralar, İstanbul 1965, s. 325.
Şehbenderzade Filibeli Ahmet Hilmi, Muhalefetin İflası İtilaf ve Hürriyet Fırkası, (Sad. Ahmet Eryüksel), İstanbul 1991.
TUNAYA, T. Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, C. I, III, İletişim Yay., İstanbul 2000.
ÖKE, Mim Kemal, Musul-Kürdistan Sorunu (1918-1926), İz Yay., İstanbul 1999.
SORGUN, Taylan, İttihad ve Terakki’den Cumhuriyet’e Halil Paşa Bitmeyen Savaş, Kamer Yay., İstanbul 2003.
WALLACH, Jehuda L., Bir Askeri Yardımın Anatomisi, (Çev. Fahri Çeliker), Ankara 1985.