Kudüs Rum Patrikhanesi

Osmanlı Devleti’nde en eski ve bağımsız Rum patrikhaneleri olarak İstanbul, İskenderiye, Antakya ve Kudüs Patrikhaneleri bulunmaktadır. Bu dört patrikhane içinde Kudüs Rum Patrikhanesi, Filistin’in en eski ve en büyük kilisesi olarak Kudüs patrikleri arasında en yüksek statüye sahiptir. Havarilerin günlüklerinde, patrikhanenin geçmişi Hz. İsa’ya kadar geri gitmektedir. Doğu Roma, 451 yılındaki Kadıköy Konsili’nde, Doğu Kiliseleri’nin yerel hiyerarşisinde Kudüs Piskoposluğu’nu müstakil bir patriklik statüsüne getirdi. Böylece Kudüs Rum Patrikhanesi kurulmuş oldu. Kudüs Rum Patrikhanesi, Hz. İsa’nın öğrenildiği, onun acı çektiği ve göğe yükseldiği kutsal yer üzerinde kurulduğu kabul edildiğinden dolayı her zaman evrensel Hristiyan imajında farklı bir sembolik etkiye ve öneme sahip olmuştur. Yavuz Sultan Selim zamanında Osmanlı hâkimiyetine giren patrikhaneye, birçok imtiyaz ve muafiyetler tanınmıştır. Bu muafiyet ve imtiyazlar devletin yıkılışına kadar devam etmiştir. 1856 Islahat Fermanı’nın getirdiği yeniliklerden patrikhane de nasibini almış ve 1875 yılında Kudüs Rum Patrikhanesi Nizamnamesi hazırlanmıştır. Bu çalışmada, Kudüs Rum Patrikhanesi’nin kuruluşu, genel yapısı ve 1875 yılındaki nizamnamesi ele alınacaktır.

The Greek Orthodox Patriarchate of Jerusalem

The oldest independent Greek Orthodox Patriarchates within the Ottoman Empire were those in Constantinople, Antioch, Alexandria and Jerusalem. Among these four patriarchates, the Greek Orthodox Patriarchate of Jerusalem continues to preserve the highest status among the Patriarchates of Jerusalem as the oldest and largest church in Palestine. The history of Patriarchate goes back to Jesus as evident from the writings of the Apostles. Eastern Roman Empire granted autonomy in the local hierarchy of eastern churches at the council of Chalcedon in 451. Thus, the Greek Patriarchate of Jerusalem was established. The Greek Patriarchate of Jerusalem always had a special kind of symbolic influence, and importance for the universal Christian imagination, chiefly as the site of holy places where the Lord taught, suffered, and ascended to Heavens again. Patriarchate, which fell under Ottomans rule in the reign of Sultan Selim, was granted many privileges and exemptions. These exemptions and concessions continued until the collapse of the State. The patriarchate, too, was a beneficiary to the changes brought about by the 1856 Reform Edict and regulations of the Greek Orthodox Patriarchate of Jerusalem were drafted in 1875. In this paper, the foundation, general structure, and the regulations of 1875 will be discussed.

Keywords:

Jerusalem, Greek Patriarch, Patriarchate,

PDF

___

1. Arşiv Vesikaları a. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Bâb-ı Asafi Divân-ı Hümâyûn Sicilleri Kilise Defterleri Defter No:2; 8; 9; 10. Âmedî Kalemi Defterleri (A. AMD) Dosya ve Gömlek No: 9/100, 6 Şevvâl 1265/25 Ağustos 1849. Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO) Dosya ve Gömlek No: 4025/301812, 19 Rebiyül-âhir 1330/7 Nisan 1912; 925/69342, 23 Şevvâl 1314/27 Mart 1897. Dâhiliye Mektubu Kalemi (DH. MKT) Dosya ve Gömlek No: 1342/102, 24 Safer 1301/25 Aralık 1883. Hatt-ı Hümâyûn (HAT) Dosya ve Gömlek No: 1516/47, 29 Cemâziyel-evvel 1226/21 Haziran 1811; 778/36478-C, 29 Zilhicce 1250/28 Nisan 1835; 778/36478-B, 29 Zilhicce 1250/28 Nisan 1835; 526/25754, 29 Zilhicce 1225/28 Nisan 1835; 778/36478, 29 Zilhicce 1250/28 Nisan 1835; 3/88, 15 Rebiyül-evvel 1152/22 Haziran 1739; 36471. Hariciye Nezareti Mektubî Kalemi (HR. MKT) Dosya ve Gömlek No: 109/52, 20 Ramazan 1271/6 Haziran 1855. Dâhiliye Nezareti İradeleri (İ. DH) Dosya ve Gömlek No: 1237/96911, 11 Zilhicce 1308/18 Temmuz 1891; 1189/93063, 21 Zil- hicce 1307/7 Ağustos 1890; 905/71935, 4 Kanun-i Sani 1284/16 Ocak 1869; 853/68403, 16 Mart 1298/28 Mart 1882; 1111/86958, 11 Teşrin-i Evvel 1304/23 Ekim 1888; 660/45945, 22 Şevvâl 1289/23 Aralık 1872; 857/68661, 22 Şaban 1299/9 Temmuz 1882. Hariciye Nezareti İradeleri (İ. HR) Dosya ve Gömlek No: 28/1320, 29 Muharrem 1261/7 Şubat 1845; 266/15969, 5 Safer 1292/13 Mart 1875; 267/16056, 8 Cemâziyel-evvel 1292/12 Haziran 1875; 268/16089, 30 Ha- ziran 1291/12 Temmuz 1875; 258/15398, 28 Şevvâl 1289/29 Aralık 1872; 258/15399, 13 Hazi- ran 1289/25 Haziran 1873; 268/16093, 18 Cemâziyel-âhir 1292/22 Temmuz 1875; 267/16056, 8 Cemâziyeʹl-evvel 1292/12 Haziran 1875; 57/2681, 7 Şevvâl 1265/26 Ağustos 1849. İrade Meclis-i Mahsus (İ. MMS) Dosya ve Gömlek No: 104/4411, Gurre Receb 1306/3 Mart 1889. Meclis-i Vükela (MV) Dosya ve Gömlek No: 63/46, 4 Şevval 1308/15 Mart 1891; 91/53, 20 Şevvâl 1314/24 Mart 1897; 61/62, 7 Cemâziyel-âhir 1308/18 Ocak 1891; 62/87, 13 Receb 1308/22 Şubat 1891; 63/19, 23 Receb 1308/4 Mart 1891; 57/19, 22 Muharrem 1307/7 Eylül 1890. Kâmil Kepeci Tasnifi Piskopos Mukâtaası 2539. Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y. MTV) Dosya ve Gömlek No: 140/14, 1 Zilkade 1313/14 Nisan 1896. Sadaret Hususî Maruzat Evrakı (Y. A. HUS) Dosya ve Gömlek No: 367/85, 23 Receb 1314/28 Aralık 1896. Yıldız Perakende Adliye ve Mezâhib Nezareti Maruzatı (Y. PRK. AZN) Dosya ve Gömlek No: 17/20, 20 Receb 1314/25 Aralık 1896. Yıldız Esas ve Sadrazam Kâmil Paşa Evrakı (Y. EE) Dosya ve Gömlek No: 91/9. b. Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi Karakoç Sarkis, Külliyât-ı Kavânîn, Belge No: 2606, 22 Cemâziyel-âhir 1171/3 Mart 1758; 2506, 25 Zilkade 1295/20 Kasım 1878; 3403, 27 Safer 1301/28 Aralık 1883; 2516, 8 Cemâziyel- âhir 1289/13 Ağustos 1872; 4013, 16 Ramazan 1234/9 Temmuz 1819; 4191, 28 Muharrem 1209/25 Ağustos 1794; 2599, 923; 2937, Evâil Muharrem 1227/Ocak 1812; 5310, 5 Safer 1292/13 Mart 1875. c. TDV. İSAM Kütüphane ve Dokümantasyon Müdürlüğü Arşivi Hüseyin Hilmi Paşa Evrakı, 22/1433. 2. Resmi Yayınlar Düstur I. Tertip, Cilt II. I. Tertip, Cilt III. 3. Araştırma - İnceleme Eserleri Arif el-Arif, El-Mufassal fî Tarihül-Kudüs ( سدقلا خيرات يف لّ صفملا‏)Kudüs 1999. Arnakis, G. Georgiades, The Greek Church of Constantinople and the Ottoman Empire, The Journal of Modern History, XXIV/3, Eylül 1952, s. 235-250. Atalay, Bülent, Fener Rum Ortodoks Patrikhanesinin Siyasi Faaliyetleri (1908-1923), İstanbul 2001. Avcı, Yasemin, Değişim Sürecinde Bir Osmanlı Kenti: Kudüs (1890-1914), Ankara 2004. Aydın, Mehmet, Hıristiyanlık, TDV. İslam Ansiklopedisi, XVII., İstanbul 1998, s. 328-372. Çolak, Hasan, Relations Between the Ottoman Central Administration and the Greek Orthodox Patriarchates of Antioch, Jerusalem And Alexandria: 16th-18th Centuries, The University of Birmingham, Ph.D., Birmingham 2012. Benlisoy, Yorgo ve Macar, Elçin, Fener Patrikhanesi, Ankara 1996. Bertram, Anton ve Luke, Harry, Report of the Commission Appointed by the Government of Palestine to Inquire Into the Afairs of the Orthodox Patriarchate of Jerusalem, Oxford University Press 1921. Buzpınar, Ş. Tufan, Suriye ve Filistinde Avrupa Nüfuz Mücadelesinde Yeni Bir Unsur: İngiliz Mis- yonerleri (19. Yüzyıl), İslam Araştırmaları Dergisi, S. 10, 2003, s. 107-120. Büssow, Johann, Hamidian Palestine-Politics and Society in the District of Jerusalem 1872-1908, University Berlin Institute for Islamic Studies, Ph. D, Berlin 2008. Nicault, Catherine, Osmanlı Kudüsüne Dönüş, Kudüs 1850-1948, Çev. Estreya Seval Vali, İstanbul 2001, s. 37-94. Christians, Palestine Royal Commission Report, Londra 1946. CL. Cahen, Zimme, MEB. İslam Ansiklopedisi, XIII., İstanbul 1986, s. 566-571. Cobham, Claude Delaval, The Patriarchs of Constantinople, Cambridge University Press 1911. Çelik, Mehmet, Süryani Kilisesi Tarihi, İstanbul 1987. __________, Türkiyenin Fener Patrikhanesi Meselesi, İzmir 1998. Demirkent, Işın ve El-ASELÎ Kâmil Cemîl, vd. Kudüs, TDV. İA., XXVI., Ankara 2002, s. 323-338. __________, Hıttin Zaferi ve Kudüsün Müslümanlarca Fethinin Batıdaki Akisleri, Belleten, LII/205, Ankara 1989, s. 1547-1555. Develioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara 2009. Dowling, Archdeacon, The Patriarchate of Jerusalem, Londra 1909. Ercan, Yavuz, Osmanlı Devletinde Müslüman Olmayan Topluluklar (Millet Sistemi), Yeni Türkiye, VI/32, Ankara 2000, s. 336-406. __________, Osmanlı İmparatorluğunda Gayrimüslimlerin Ödedikleri Vergiler ve Bu Vergilerin Doğurduğu Sosyal Sonuçlar, Belleten, LV/213, Ankara 1991, s. 271-391. __________, Kudüs Ermeni Patrikhanesi, Ankara 1988. F. V. Verdy Du Vernois, Die Frage Der Heiligen Stätten (Ein Beitrag Zur Geschicte Der Völkerrechtlichen Bezie- hungen Der Ottomanischen Pforte), Berlin 1901. F. van den Steen de Jehay, De La Situation Legale Des Sujets Ottomans Non-Musulmians, Brüksel 1906. Fortescue, Adrian, The Orthodox Eastern Church, Londra 1908. Frazee, Charles A., Catholics and Sultans-The Church and the Ottoman Empire, Cambridge University Press 1983. Gil, Moshe, A History of Palestine 634-1099, İbraniceden Çev. Ethel Broido, New York 1997. Göktürk, Hakkı, Ayios Yeoryios Metodi Rum Ortodoks Kilisesi, İstanbul Ansiklopedisi, III., İstanbul 1960, s. 1591. Greaves, R. W., The Jerusalem Bishopric, 1841, The English Historical Review, LXIV/252, Temmuz 1949, s. 328-352. Gregory Abül-Farac, Abül-Farac Tarihi, II., Haz. Ömer Rıza Doğrul, Ankara 1999. Güler, Ali, Osmanlıdan Cumhuriyete Azınlıklar, Ankara 2007. Gündüz, Şinasi, Din ve İnanç Sözlüğü, Konya 1998. Harman, Ömer Faruk, Konsil, TDV. İslam Ansiklopedisi, XXVI., Ankara 2002, s. 175-178. Hattox, Ralph S., Mehmed the Conqueror, the Patriarch of Jerusalem, and Mamluk Authority, Studia Islamica, S. 90, 2000, s. 105-123. Honigmann, Ernest, Juvenal of Jerusalem, Dumbarton Oaks Papers, V., 1950, s. 209-279. Hovhannesyan, Sarkis S., Payitaht İstanbulun Tarihçesi, Çev. Elmon Hançer, İstanbul 1996. Hussey, J. M., The Orthodox Church in the Byzantine Empire, Oxford University Press1990. Idinopulos, Thomas A., A History of the Holiest City As Seen Through the Struggles of Jews, Christians and Muslims-Jerusalem, Chicago 1994. İksel, Settar F., İstanbul Rum Patrikhanesi, Belgelerle Türk Tarih Dergisi, XI/62, Kasım 1972, s. 23-29. İnalcık, Halil, Ottoman Archival Materials on Millets, Christians and Jews in the Ottoman Empire: The Functioning of A Plural Society, Edr. Benjamín Braude- Bernard Lewis, New York 1982, s. 437- 449. John A. McGuckin, Jerusalem, Patriarchate of , The Encyclopedia of Eastern Orthodox Christianity, I., Sussex 2011, s. 348-352. Karaca, M. Zafer, İstanbulda Osmanlı Dönemi Rum Kiliseleri, İstanbul 2006. __________, İstanbulda Osmanlı Dönemi Rum Kiliseleri, Tarih ve Toplum, XVIII/105, Eylül 1992, s. 25-31. Kenanoğlu, M. Macit, Osmanlı Millet Sistemi-Mit ve Gerçek, İstanbul 2007. Kömürciyan, Eremya Çelebi, İstanbul Tarihi 17. Asırda İstanbul, Çev. Hrand D. Andreasyan, İstanbul 1952. Krey, August C., The First Crusade-The Accounts of Eye-Winesses and Participants, Londra 1921. Kuneralp, Sinan, Son Dönem Osmanlı Erkan ve Ricali (1839-1922) Prosopografik Rehber, İstanbul 1999. Kuruvilla, Samuel J.,The Politics of Mainstream Christianity in Jerusalem, History Studies, Middle East Special Issue 2010, s. 199-225. Linder, Amnon, Christian Communities in Jerusalem, The History of Jerusalem-The Early Muslim Perod 638-1099, Edr. Joshua Prawer-Haggai Ben-Shammai, New York University Press 1996, s. 121-162. Lundquist, John M., The Temple of Jerusalem-Past, Present, and Future, 2008. Lyyons, Malcolm Cameron ve JACKSON, D. E. P., Selahaddin-Kutsal Savaşın Politikaları, Çev. Zehra Savan, İstanbul 2006. Macpherson, J. R., The Church of the Resurrection, or of the Holy Sepulchre, The English Histori- cal Review, VII/27, Temmuz 1892, s. 417-436. Maher Y. Abu-Munshar, Islamıc Jerusalem and its Chrıstıans-A History of Tolerance and Tensions, Tauris Aca- demic Studies, Londra-New York 2007. Mazza, Roberto, Churches at War: The Impact of the First World War on the Christian Institutions of Jerusalem, 191420, Middle Eastern Studies, XLV/2, Mart 2009, s. 207-227. Mouradian, Claire, Batılı Güçler Nezdindeki Önemli Bir Koz: Hıristiyanlar, Kudüs 1850-1948, Haz. Catherine Nicault-Çev. Estreya Seval Vali, İstanbul 2001, s. 159-185. Nedkoff, Boris Christoff, Osmanlı İmparatorluğunda Cizye (Baş Vergisi), Çev. Şinasi Altundağ, Belleten, S. 32, Ankara 1944, s. 599-652. Ortaylı, İlber, Ortodoks Kilisesi, Osmanlıda Milletler ve Diplomasi, İstanbul 2010, s. 3-24. Ousterhout, Robert, Rebuilding the Temple Constantine Monomachus and the Holy Sepulchre, Journal of the Society of Architectural Historians, XLVIII/1, Mart 1989, s. 66-78. Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, II., İstanbul 1983. Papastathis, Charalambos K., New Status for Jerusalum? An Eastern Orthodox Viewpoint, Catho- lic University Law Review, XLV., Yaz 1996, s. 723-731. Peri, Oded, Christianity under Islam in Jerusalem: The Question of the Holy Sites in Eearly Ottoman Times, Boston 2001. Roussos, Sotiris, The Orthodox Patriarchate and Community of Jerusalem, The Christian Heritage in the Holy Land, Edr. Anthony OMahony vd., Scorpion Cavendish 1995, s. 211-224. Runciman, Steven, A History of the Crusades-The First Crusade and the Foundation of the King- dom of Jerusalem, I., New York 1951. __________, The Great Church in Captivity, Cambridge University Press 1968. Sanjian, Avedis K., The Armenian Communities in Syria under Ottoman Dominion, Harvard Universty Press 1965. Schölch, Alexander, Jerusalem in the 19th Century (1831-1917), Jerusalem in History, Edr. K. J. Asalı, Essex 1989, s. 228-248. Sonyel, Salâhi R., Minorities and the Destruction of the Ottoman Empire, Ankara 1993. Stavrou, Theofanis George, Russian Interest in the Levant 1843-1848: Porfirii Uspenskii and Es- tablishment of the First Russian Ecclesiastical Mission in Jerusalem, Middle East Journal, XVII/1-2, Kış-Bahar 1963, s. 91-103. Şahin, M. Süreyya, Türkiyedeki Patrikhaneler, İstanbul 2003. Tibawi, A. L., Jerusalem under Islamic Rule, Jerusalem The Key to World Peace, Islamic Council of Europe 1980, s.141-153. Tritton, A.S., The Caliphs and Their Non-Muslim Subjects-A Critical Study of the Covenant of Umar, Oxford University Press 1930. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi-İstanbulun Fethinden Kanuni Sultan Süleymanın Ölümüne Kadar, II., Ankara 1975. Vatikiotis, P. J., The Greek Orthodox Patriarchate of Jerusalem Between Hellenism and Arabism, Middle Eastern Studies, XXX/4, Ekim 1994, s. 916-929. Vucinich, Wayne S., The Nature of Balkan Society under Ottoman Rule, Slavic Review, XXI/4, Aralık 1962, s. 597-616. Wardi, Chaim, The Question of the Holy Places in Ottoman Times, Studies on Palestine During the Ottoman Period, Edr. M. Maoz, Jerusalem 1975, s. 385-393. Warren, Charles, The Temple or the Tomb, Londra 1880. Yalduz, Alparslan, Konsillerin Hıristiyanlık Tarihindeki Yeri ve İznik Konsili, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XII/2, 2003, s. 258-296. 4. Elektronik Kaynaklar http://www.jerusalem-patriarchate.info/en/patriarx_iero.htm, Erişim Tarihi 2013.