Denizli'de Rüştülerin Kurululşu ve Gelişimi

Bu çalışma, modernleşme döneminin sivil eğitim kurumlarından olan rüşdiyelerin Denizli’deki tarihî gelişimine ışık tutmayı amaçlamaktadır. Bu çerçevede, 1871’den itibaren Denizli merkez ve kazalarında tesis edilmeye başlayan rüşdiyelerin kuruluş ve gelişme evresindeki öğretmen kadrosu ve öğrenci durumu, eğitim-öğretim faaliyetlerinde karşılaşılan sorunların çözümüne ilişkin izlenen yol ve yöntemlere dair süreç ele alınmaktadır. II. Abdülhamid devrinde Denizli’de yeni usûllerle kız çocuklarının eğitimi için atılan ilk ve en önemli adım ise, 1896 yılında Denizli Kız Rüşdiyesi’nin eği-tim ve öğretime açılmasıdır. Okul, Denizli eşrafından Tavaslızade Ali Efendi tarafından inşa edilmiştir. Tavaslızade Ali Efendi sonraki yıllarda da okulun bazı ihtiyaçlarını karşılanmıştır. Bu bakımdan, Denizli’de cehaletin izalesi ve modern eğitim kurumlarının tesisinde yerel unsurun oynadığı rolün, ayrıca dikkate değer olduğunu belirtmek gerekir. Denizli’deki diğer okullar gibi rüştiyelerin de gelişim sürecinde karşılaştığı en büyük sorun-lardan biri, 1899’daki büyük depremin neden olduğu tahribat olmuştur. Depremin Denizli merkezdeki rüşdiyeler – erkek ve kız rüşdiyesi – üzerin-deki etkisi, bu çalışmanın başlıca konularından biri olmuştur.

Establishment and Development of Rüşdiyes (Mid-dle-Schools) in Denizli

This study was aimed to shed light on the historical development of rüşdiye schools (middle-schools) which was one of the civil educational insti-tutions within the modernization period in Denizli. Therefore, the situations of teachers and students, the methods and ways to resolve the prob-lems in teaching and training activities during the establishment and development process of rüşdiyes built in the centre and counties of Denizli from 1871 were considered. During the reign of Abdulhamid II, the first and the big improvement in the education of female students according to the new procedures was the opening of Denizli Girls’ Rüşdiye in 1896. That school was built by Tavaslızade Ali Efendi, a local notable. In the fol-lowing years, Tavaslızade Ali Efendi helped to meet the needs of school. It should be emphasized that indigenous people had a role in the establishment of the modern educational institutions and removing illiteracy in Denizli. Like other schools in Denizli, rüşdiyes’ significant trouble encoun-tered during the development process were the damages of earthquakes occurred in 1899. The effects of the earthquake on rüşdiyes –boys’ and girls’ rüşdiye- in Denizli were one of the primary concerns of this study.

PDF

___

1- Arşiv Belgeleri (Başbakanlık Osmanlı Arşivi)
BEO.Sadaret Evrakı Mektûbî Mühimme Kalemi (A.MKT.MHM.), 195/56, 2 Ra. 1277.
Maarif Nezareti Mektûbî Kalemi (MF.MKT.), 15/5, 2 L.1290; 14/37, 22 Ş. 1290; 325/67, 4 S. 1314; 60/128, 15 Ra.1296; 16/85, 16 Za.1290; 36/848, 17 R.1293; 50/30, 8 B.1293; 63/123, 3 Ş.1296; 41/108, 25 B.1293; 42/1, 1 Ş.1293; 42/87, 9 Ş.1293; 31/168, 23 Ş.1292; 71/85, 12 Za.1298; 76/68, 16 Ş. 1299, 62/63, 19 Ca. 1296, 70/14, 12 L.1298; 73/110, 12 S. 1298; 416/41, 01 Ca. 1316; 560/48, 12 S. 1319; 272/434, 13 M. 1313; 272/ 19, 11 M. 1313; 311/ 26, 30 L. 1313; 320/ 41, 6 M. 1314; 321/ 32, 8 M. 1314; 322/12, 12 M. 1314; 324/57, 29 M. 1314; 331/ 33, 27 Ra. 1314; 336/ 18, 20 R. 1314; 507/18, 9 S. 1318; 646/33, 19 R. 1320; 545/38, 24 L. 1318; 862/26, 4 R. 1323; 878/50, 29 Ca. 1323; 1121/26, 29 R. 1327.
2- Salnameler
a- Salname-i Vilâyet-i Aydın (SVA):
1297, 1298, 1301, 1302, 1303, 1304, 1305, 1306, 1308, 1311, 1312, 1313, 1314, 1315, 1316, 1317, 1319, 1320, 1321, 1323, 1326 yılları.
b- Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye (SNMU)
1317, 1318, 1319 yılları.
3- Araştırmalar
Akyüz, Yahya, Türk Eğitim Tarihi M.Ö.1000-M.S.2009, 15. Baskı, Pegem Akademi, Ankara, 2009.
Altınova, Ayşegül, Osmanlı Modernleşmesinde Rüşdiye Mektebleri, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2010 (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
Antel, Sadrettin Celâl, "Tanzimat Maarifi", Tanzimat I, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1999, s. 444
Arıkan, Gülay, "Osmanlılarda Tanzimat Döneminde Kadınlar ile İlgili Gelişmeler", Tanzimat'ın 150. Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu, (Ankaralı Ekim-3 Kasım 1989), Ankara, 1994, s. 324.
Ata, Bahri, "Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Bir Ders Araç ve Gereçleri Lojistik Merkezi: Maarif Kütüphanesi (1872-1895)", Tarihin Peşinde/Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 2009, Sayı: 1, s. 27-36.
Berkes, Niyazi, Türkiye'de Çağdaşlaşma, Yay.Haz. Ahmet Kuyaş, 3. Baskı, İstanbul, 2002.
Demirel, Muammer, "Türk Eğitiminin Modernleşmesinde Rüşdiye Mek-tebleri", Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, c. 15, Ankara, 2002, s. 49.
Ergin, Osman, Türk Maarif Tarihi, c. 1-2, Eser Matbaası, İstanbul, 1977.
Koçer, Hasan Ali, Türkiye'de Modern Eğitim (1773-1923), Uzman Yayınları, Ankara, 1987.
Kodaman, Bayram, Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1991.
Mahmud Cevad, Maarifi Umumiye Nezareti Tarihçe-i Teşkilat ve İcraat/XIX. yüzyıl Osmanlı Maarif Tarihi, Hazırlayan: Saadettin Kayaoğlu, Ankara, 2001.
Nurdoğan, M. Arzu, Osmanlı Modernleşme Sürecinde İlköğretim (1869-1922), Marmara Üniversitesi, 2005 (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
Tütenk, Ahmet Akif, "Denizli'de Maarifin İnkişafı Tarihi" İnanç sanat ve Kültür Dergisi, sayı: 102, Ocak 1946, s. 1.
Ünal, Uğur, II. Meşrutiyet Öncesi Osmanlı Rüşdiyeleri (1897-1907)-Programlar Ders-İçerikleri-İstatistikler, Gazi Kitabevi, Ankara, 2008.