Armin Vambery'nin Türkistan Seyahatnamesi ve Karakalpak Türklerine Dair Kayıtlar

Bu makale; dünyanın gelmiş geçmiş en büyük Türkologlarından birisi olan Macar asıllı bilim adamı, seyyah ve casus Prof. Dr. Armin Vambery'nin "Reşat Efendi" sahte ad ve kıyafetiyle devrinin ünlü Osmanlı paşalarından Mehmed Sadık Rıfat Paşa'nın İstanbul'daki konağında dört sene misafir kaldıktan sonra Türklerin ana vatanı olan Türkistan'a üç yıl süren (1862-1865) yolculuğu sonrasında kaleme almış olduğu eserlerinde geçen, bugün Aral gölü ve çevresinde yaşayan Karakalpak Türkleri topraklarındaki inceleme ve gözlemlerinin hikâyesidir.

The Turkmenistan Travelogue of Armin Vambery and Notes Regarding the Karakalpak Turks

This paper looks at one of the world's leading Turcologists, the Hungarian man of letters, traveler, and spy, Armin Vambery. After staying for four years as a guest in the Istanbul residence of the famous Ottoman pascha, Mehmed Sadık Rıfat Pascha (under the pseudonym and clothing of 'Reşat Efendi'), he traveled to the Turkish homeland of Turkmenistan. This work is the story of his three-year (1862-1865) trip and his research and observations into the lands of the Karakalpak Turks, who today live in the environs of Lake Aral. Following this three-year long travel, Armin Vambery wrote a rather detailed report. This present article only concerns his writings about Karakalpakistan and the Karakalpak peoples. The Hungarian man of letters, Vambery, who wrote in the 19th century is known to be the first western European to write about the Karakalpaks and Karakalpakistan. He visited the lands of the Karakalpaks during the 19th century and later gathered his observations into a book. Most of the articles give a great deal of information about the history and ethnography of the Karakalpak people. In the 19th century Vambery's very valuable works were also published in English and in German and then later were translated into Russian for the benefit of intellectual circles. Our aim here is to collect these writings together and to present them to the Turkish world and the Karakalpak people. Because Vambery's writings about the Karakalpaks and Karaltalpakistan were not published in one separate book, information from a number of books has been gathered and is being published here.

Keywords:

Armin Vambery, Reşat Efendi, Mehmed Sadık Rıfat Paşa, Istanbul, Turkestan, Ottoman, Karakalpak Turks Aral Sea,

PDF

___

Berdak (Berdimurat), Tanlaulı Şıgarmalarmın Tolık Jıynagı,Karakalpakistan Memleketlik Basması, Nökis, 1950.
Elçin, Şükrü, 'Türklerde Aşık Oyunu ve Bu Oyunla İlgili Âdet ve Anane ler", III. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirilen, Cilt:III, KB yay., Ankara, 1987.
Esbergenov, H., Tarihi ve Medeni Estelikler, Nökis, 1993.
Hocaniyazoğlu, G.- OJumabayoğlu, Karakalpakıstandagı Muhaddes Orınlar, Nökis, 1994.
İvanov, P.P., "Oçerk İstorii Karakalpakov", Materiah Po İstorii Karakal pakov, İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR, Cilt VII, Moskva-Leningrad,1935.
Jdanko, T.A., Oçerki İstoriçeskoy Etnografii Karakalpakov, Rodoplemennaya Struktura i Rasseleniye v XIX-naçale XX veka, İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR, Moskva-Leningrad, 1950.
Kamalov, Sabır, Vambery Karakalpaklar Turalı, Habarsı Jurnalinin 1995 jıl 4-sanına Kosımşa, Nökis, 1995.
Kutay, Cemal, Sahte Derviş, 3.bs., Aksoy Yayıncılık, İstanbul, 1988.
Maksetov, K., Destanlar, Jıraylar, Baksılar, Nökis, 1992.
Nurmuhamedov, Marât, "Karakalpaklar'da Aşık (Kemik) Oyunu", III. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, Cilt: III, KB yay., An kara, 1987.
Öke, Mim Kemal, Gizli Belgelerle II. Abdülhamid Devri ve İngiliz Ajanı Yahudi Vambery: Saraydaki Casus, Hikmet Neşriyat, İstanbul, 1991.
Öke, Mim Kemal, İngiliz Casusu Prof. Arminius Vambery'nin Gizli Raporlarında II. Abdülhamid ve Dönemi, Üçdal Neşriyat, İstanbul, 1983.
Öke, Mim Kemal, Vambery: Belgelerle Bir Devletlerarası Casusun Yaşam Öyküsü, Bilge Yayıncılık, İstanbul, 1985. 12- Vambery, Armîn, Cagataische Sprachstuden (Çhrestomatie), Leipzig,1867.
Öke, Mim Kemal, Das Türkenvolk in Seinem Ethnologischen und Ethnographise- hen Beziehungen, Leipzig, 1885.
Öke, Mim Kemal, "Die Sprache der Turkomanen und der Diwan Machdumkuli's", Zeitschrift der Deutschen Morgenlandischen Gesellschaft, sayı:XXXIII, Leipzig, 1879.
Öke, Mim Kemal, İstoria Buhari İli Transaksonii (Maveranahr), s Drevneişih Vreme'n do Nastoyaşego, Tom: 1-2, Sankt-Petersburg, 1873.
Öke, Mim Kemal, "Jusuf und Ahmed ein Özbekische Volksepos in Chivaer Dialekte Text, Uberzetzung und Notes Vambery", Kelete Szemle, sayı:X-XII, Bu dapest, 1910-1911.
Öke, Mim Kemal, "Jusup und Ahmed", Kelete Szemle 10, Budapest 1910, Published by İndiana Universty, Bloomington, 1968.
Öke, Mim Kemal, Oçerki Jizni i Nravov Vostoka, Perevod s Nemetskogo, S.Petersburg, 1877.
Öke, Mim Kemal, Oçerki SredneyAzii (Dopolneniye k Puteşestviyu Po SredneiAzii), Moskva, 1868.
Öke, Mim Kemal, Puteşestviye Po SredneyAzii c Kartinoyu i Kartoyu Uzdaniye Vto- roye, 2. bs., Moskva, 1874.
Öke, Mim Kemal, Travels in Central Asia, John Murray, Albemarle Street, London, 1864. 13- Yılmaz, Salih, "Agehi'nin ıRiyazu-d Dovle7 Adlı Eserinde Geçen Kara-kalpak Türklerine Dair Kayıtlar", Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, sayı:146, Ekim 2003.
Öke, Mim Kemal, "Armîn Vambery'nin Türkistan Seyahatnamesi'nde Geçen Ahmet İle Yusuf Destanı", Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, TDK yay., sayı:16,Yaz-2003.
Öke, Mim Kemal, "İngiliz Casusu Araıin Vambery'nin Türkistan Seyahatinde Ona Eşlik Eden Özbek İshak Molla Hakkında", TDAV Tarih Dergisi, sayı: 211, Temmuz 2004.
Öke, Mim Kemal, "Karakalpak Türkleri ve Bugünkü Karakalpakistan", Yeni Türkiye Dergisi, Türk Dünyası Özel Sayısı, sayı:16, Temmuz-Ağustos 1997.
Öke, Mim Kemal, "Muhammed Rıza Agehi'nin ' Gülşen-i Devlet' Adlı Eserinde Geçen Karakalpaklarla İlgili Bölümlerin Tercümesi", Türk Kültürü,sayı:472, Ağustos 2002.
Öke, Mim Kemal, "Munis ve Agehi'nin 'Firdevs-ü'l-İkbâF Adlı Eserlerinde Geçen Karakalpak-Hive Hanlığı Münasebetlerine Dair Kayıtlar", Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, sayı: 145, Ağustos 2003.