XIX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ’NE YAPILAN ÇERKES GÖÇLERİ (ÇERKES SÜRGÜNÜ)

Kafkasya, yüzyıllar boyunca istilalara maruz kalmış olsa da tamamen fethedilemeyen, bunun yanında birbirinden farklı pek çok milletten, boydan ve topluluktan oluşan, kırktan fazla dilin konuşulduğu heterojen bir yapıyı ifade etmektedir. Kafkasya'nın yerli ve kadim bir halkı olan Çerkesler kendi bünyelerinde farklı boylardan oluşmaktadır. Tarih boyunca çeşitli devletler tarafından Kafkasya üzerinde hâkimiyet kurulmaya çalışılmış ancak başarılı olunamamış, Kafkas halkları özgür şekilde kendi gelenekleriyle ve adetleriyle yaşamlarına devam etmişlerdir. Rusya'nın hâkimiyet girişimleri sırasında Kafkas halkları tarafından yer yer direniş hareketleri görülmüştür. Kuzeydoğu Kafkasya'da yer alan Dağıstan'da Şeyh Mansur ile başlayan ve özellikle Şeyh Şamil döneminde önem kazanmasının ardından Çeçenistan'da da destek gören kısmen Kuzeybatı Kafkasya'ya yayılma eğilimi gösteren bu hareket "Müridizm Hareketi" olarak isimlendirilmektedir. Rus istilalarına karşı vatan savunması şeklinde olan ve dini bir karaktere bürünen Müridizm hareketi etkili olduğu süre zarfında Rus yayılmasına karşı önemli bir nitelik göstermiştir. Nitekim Şeyh Şamil'in 1859 yılında Ruslara esir düşmesi ile nihayete ermiş olan Müridizm hareketinin ardından Rusya doğudaki askeri birliklerini batıya kaydırarak Çerkeslerin yaşadığı Kuzeybatı Kafkasya'ya hâkim olmak istemiştir. 1860 ile 1864 tarihleri arasında 4 yıllık bir Çerkes direnişinin ardından Çerkesler savaşı kaybetmiş ve yurtlarından göç etmeye zorlanmışlardır. Savaş sırasında ve sonrasında gerçekleşen bu sürgün bir trajedidir. Sürgünün çok büyük bir kısmı Osmanlı topraklarına gerçekleşmiş ve yolda pek çok Çerkes yaşamını yitirmiştir. Göç ettirilen Çerkeslerin sayısı Rusya ve Osmanlı Devleti kaynaklarına göre farklılık arz etmektedir. Nihayetinde Çerkesler özgürlük savaşlarını kaybetmişler ve Ruslar tarafından zorunlu göçe (sürgün) tabi tutulmuşlardır. Sonuç olarak Osmanlı Devleti'ne gelen Çerkesler; Anadolu, Rumeli, Suriye, İsrail, Ürdün gibi yerlere devlet tarafından iskân edilmişlerdir

CİRCASSİAN MİGRATİONS TO OTTOMAN STATE İN XIX. CENTURY (CIRCASSIAN EXILE)

Caucasia represents a heterogeneous construction which is not completely conquered in addition to consisting of many nations, tribes and communities which are different from each other and spoken more than 40 languages even though being exposed to a lot of invasions throughout the centuries. Circassians that are local and auld people of Caucasia are consisting of different tribes in itself. Throughout the history, several states attempted to dominate over Caucasia, however they failed and Caucasian communities continued to live with their own traditions and customs freely. Resistance movements were seen partly by Caucasian communities during the Russia’s dominance attempts. This movement, starting with Sheikh Mansur in Daghistan located in Northeast Caucasia and supported in Chechnya after becoming important especially in the period of Sheikh Samil, showing a tendency to spread to Northeast Caucasia partly, is called as “Muridism Movement”. Muridism movement, being a homeland defense against Russian invasions and having a religious identity, had an important role against Russian invasions during it was effective. However, Muridism movement ended with Sheikh Samil’s being captured by Russians in 1859 and Russia wanted to dominate Northwest Caucasia where Cherkes lived by replacing its military units from east to west.After 4 years Circassian resistance between 1860 and 1864, Circassians lost the war and they were forced to migrate from their homeland. This exile, happening during and following the war is a tragedy. Most of the exile occured in Ottoman territories and many Circassians died on the way. The number of displaced Circassians were different from each other according to Russia and Ottoman resources. Ultimately, Circassians lost their struggle for independence and were subjected to forced migration by Russians (exile). As a result; Circassians coming to Ottoman territory was settled to Anatolia, Rumelia, Syria, Israel and Jordan territories by the State

PDF

___

ANONİM (2001), Çerkeslerin Sürgünü 21 Mayıs 1864, Ankara: Kafkas Derneği Yayınları.
ASLAN Cahit (2006), “Bir Soykırımın Adı: 1864 Büyük Çerkes Sürgünü”, Ömer Engin Lütem, Uluslararası Suçlar ve Tarih, Ankara: Asam Yayınları, S. 1.
BAĞ, Yaşar (2001), Çerkeslerin Dünü Bügünü, Ankara: Kafkas Derneği Yayınları.
BAŞER, Alev Erkilet (2002), Ele Geçirilemeyen Toprak: Kuzey Kafkasya, Ankara: Fecr Yayınları.
BERZEG, Nihat (1996), Çerkes Sürgünü, Gerçek Tarihi ve Politik Nedenleri, Ankara: Takav Matbaacılık.
BETROZOV, Ruslan Çev. Orhan Uravelli (2009), Çerkeslerin Etnik Tarihi, Kafdav Bilimsel Araştırma Merkezi ve Yayıncılık İşletmesi, Ankara: Kalkan Matbaacılık.
BEYDİLLİ, Kemal (2008), Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt. 35, Ankara.
BİCE, Hayati (1991), Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
DEMİRTAŞ, Mehmet (2009), Kırım Savaşı ve 93 Harbi Sürecinde Osmanlı Memleketine Gelen Göçmenlerin Sevk Ve İskânları, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi Sayı. 41, Erzurum.
ERKAN, Süleyman (2001), “Dramatik Bir Sürgün Hikâyesi”, ANONİM, Çerkeslerin Sürgünü 21 Mayıs 1864, Ankara: Kafkas Derneği Yayınları.
ESADZE, Semen (1999), Çerkesya›nın Ruslar Tarafından İşgali, Ankara: Kafkas Derneği Yayınları.
HABİÇOĞLU, Bedri (1993), Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler, İstanbul: Nart Yayıncılık.
KASUMOV, Ali, Hasan Kasumov (1995), Çerkes Soykırımı Çerkeslerin XIX. Yüzyıl Savaşı Tarihi, Ankara: Kafder Yayınları.
KUMUK, Tuğan, Çev. Murat Papşu (2004), “Çerkeslerin Türkiye’ye Sürgünü”, PAPŞU Murat, Vatanından Uzaklara Çerkesler, İstanbul: Çiviyazıları Yayınları.
ÖZKİRAZ, Ahmet, Mehmet Çetin (Temmuz, 2015), 1864 Çerkes Sürgünü Sonrası Anadolu’da Çerkes İskânı ve Osmanlı Devleti’nin Göçmenlere Karşı Politik Tutumu, Tesam Akademi Dergisi, Bursa.
PAPŞU, Murat (2004), Vatanından Uzaklara Çerkesler, İstanbul: Çiviyazıları Yayınları.
SARAY, Mehmet, Muzaffer Ürekli vd. (1988), Kafkasya Araştırmaları I, İstanbul: Acar Yayınları.
SATIŞ, İhsan (2012), Kırım Savaşından Sonra Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler ve Şanlıurfa Yöresine İskânlar, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, İzmir.
SAYDAM, Abdullah (1997), Kırım ve Kafkas Göçleri: 1856-1876, 16. Dizi, Sayı. 75, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
YEL, Selma, Ahmet, Gündüz (2008), XIX. Yüzyıl’da Çarlık Rusyası’nın Çerkesleri Sürgün Etmesi ve Uzunyayla’ya Yerleştirilmeleri (1860-1865), Turkish Studies, Ankara.

ISSN: 2146-4456
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2011
Yayıncı: Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi