ADALET PARTİSİ VE CUMHURBAŞKANLIĞI SEÇİMLERİ

Adalet Partisi Türk siyasal yaşamında önemli bir yere sahip siyasi kuruluştur. 27 Mayıs ihtilalinin ortaya koyduğu yeni siyasal yapıya karşı çıktı. Adalet Partisi askerlerle olan ilişkisinde mevcut şartları göz önünde bulundurdu. 1961 Cumhurbaşkanı seçiminde AP’si senatörü Ali Fuat Başgil’in adaylığı askerin tepkisini çekti. Siyasi parti liderleri, 24 Ekim 1961 günü Çankaya’da “asker” tarafından hazırlanmış, Cemal Gürsel’den başka aday çıkarmayacaklarını ve Cemal Gürsel’in adaylığını destekleyeceklerini kayıt altına alan metni imzaladılar. “Çankaya zirvesi” ile Türkiye’de demokratik gelişim, yeniden askeri vesayet altına alınmış oldu. Siyasal Tarihte bir ilk yaşandı Başgil’in adaylığı baskı ve tehditle geri çektirildi. Milli Savunma Bakanı Ahmet Topaloğlu ile Millî İstihbarat Teşkilâtı Başkanı Fuat Doğu tarafından CHP Başkanı İsmet İnönü’ye bilgi verilerek, görüşü ve onayı alındı. CHP, Cumhurbaşkanı adayı olarak Cevdet Sunay’ı destekliyordu. Başka aday göstermeyeceğini ve bu konudaki kararlılığını kamuoyuna duyurmuştu. Millet Partisi Genel Başkanı Osman Bölükbaşı ve CKMP genel başkanı Alparslan Türkeş, Sunay’ın adaylığına karşı idi. CKMP, kendi adayını çıkardı ve Alparslan Türkeş’i Cumhurbaşkanlığına aday gösterdi. 1966 Cumhurbaşkanlığı seçiminde AP’si parlamentoda egemen olduğu halde Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel’den boşalan Cumhurbaşkanlığına Cevdet Sunay’ı seçti. Demirel yıllar sonra “bizim yaraları sarma, bizim kitlemizle o günkü ihtilalcileri kucaklaştırmak gibi bir görevimiz vardı” dedi. 1973 Cumhurbaşkanlığı seçiminde ordunun kendi Genelkurmay başkanını dayatması üzerine AP’si bu defa demokratik usulleri korumak adına hareket ederek, bunu engellemeyi başarmıştır. Faruk Gürler yerine 15 turda Fahri S. Korutürk Cumhurbaşkanı seçildi. 1980 Cumhurbaşkanlığı seçiminde, cumhurbaşkanlığı makamında AP’si kendinden birini görmek istedi. Adalet Partisini adayı Bilgiç, kendi partisinden de tam destek alamadı. AP’si, cumhurbaşkanını halkın seçmesini istedi. Anayasada değişiklik istedi. Ve 212 imzalı anayasa değişikliği meclise sunuldu.,5 ay cumhurbaşkanını seçilemedi. Parlamento bunalımı askeri müdahale ile son buldu.

Anahtar Kelimeler:

Adalet Partisi, Cumhurbaşkanı Seçimi, Süleyman Demirel, Ali Fuat Başgil, Cevdet Sunay, Fahri S. Korutürk, Sadettin Bilgiç, 27 Mayıs İhtilali, 12 Mart Muhtırası

Justice Party and Election of President

The Justice Party is a political establishment which has an important place in Turkish political life. The party has opposed the new political structure emposed by the May 27 Revolution. The Justice Party took the ongoing conditions into consideration in its relations with the military. The candidacy of Justice Party senetor Ali Fuat Başgil in the 1961 presidental election drew the reaction of the millitary. Political party leaders signed the text on October 24 1961, prepared by the millitary man in Çankaya which stated that they would not nominate an other candidate than Cemal Gürsel and would support Cemal Gürsel’s candidacy. A first in political history Başgil's candidacy was withdrawn under pressure and threats. CHP Chairman İsmet İnönü was informed by the Minister of National Defense Ahmet Topaloğlu and the Head of the National Intelligence Organization Fuat Doğu, and his opinion and approval were obtained. CHP supported Cevdet Sunay as a presidential candidate. He announced to the public that he would not nominate another candidate and that he was determined to do so. Nation Party Chairman Osman Bölükbaşı and CKMP leader Alparslan Türkeş were against Sunay's candidacy. The CKMP produced its own candidate and nominated Alparslan Türkeş for the Presidency.Through the Çankaya summit democratic development in Turkey had entered into a military domination. Though the majority of the Justice Party in the parlement, Cevdet Sunay was elected for the precidency vacated by president Cemal Gürsel, in the 1966 presidental election. After many years Demirel said that” whe had the responsibility to heal the wounds and to embrace the revolutionists of that day with todays public”. In 1973 presidental election the army declared its own chief of stuff, however this time the Justice Party acted in order to protect democracy and prevented this. In place of Faruk Gürler in the 15. round Fahri S. Korutürk was elected as the president. In 1980 presidental election Justice Party wanted to see one of his own in the presidency position. Along 5.5 months a presedent could not be elected. This condition was finalized with the millitary intervention.

Keywords:

Justice Party, Presidental Election, Presidental Election, Süleyman Demirel, Revolution, millitary coup of 27 May, March 12 memorial,

PDF

___

Arcayürek, Cüneyt (1984), Yeni Demokrasi, Yeni Arayışlar 1960 - 1965, İstanbul:Bilgi Yay.
Arcayürek, Cüneyt (1985), Demirel Dönemi, 12 Mart Darbesi 1965 -1971, İstanbul: Bilgi Yay.
Arcayürek, Cüneyt (1990), Demokrasi Dur: 12 Eylül 1980: Ankara Bilgi Yayınevi,
Akşin, Sina (2019), Kısa Türkiye Tarihi, İstanbul: İş Bankası Yay.
Aydemir, Talat (1966), Talat Aydemir Konuşuyor, İstanbul: May Yay.
Baban, Cihat (1970), Politika Galerisi (Büstler ve Portreler), İstanbul:Remzi Kitabevi.
Başgil, Ali Fuat (1990), Ord.Prof.Dr. Ali fuat Başgil’in Hatıraları, Boğaziçi yayınları, İstanbul
Batur, Muhsin (1985), Anılar ve Görüşler, İstanbul: Milliyet Yay.
Bölükbaşı, Deniz (2005). Türk Siyasetinde Anadolu Fırtınası Osman Bölükbaşı, İstanbul: Doğan Kitap.
T.C. Cumhurbaşkanlığı (2005), Cumhurbaşkanlığı Tarihi 1923-2005, Ankara
Doğan,Yalçın (1985), Dar Sokakta Siyaset 1980-1983, İstanbul: Tekin Yay.
Feroz, Ahmad (1994), Demokratikleşme Sürecinde Türkiye 1946-1980, İstanbul: Hil Yay.
Feroz, Ahmad, Bedia Turgay (1976), Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi, Ankara: Bilgi Yay. Gevgili, Ali (1982), Yükseliş ve Düşüş, İstanbul: Bağlam Yay.
Gürkan; Celil (1986), 12 Mart’a Beş Kala, Ankara: Tekin Yay.
Kabacalı, Alpay (2004), Bilinmeyen Yönleriyle Cumhuriyet Tarihi, İstanbul: Üç-Er Ofset
Mangırcı, Y. Faruk, (1999) Çankaya Savaşları, Ankara: Tek ışık matbaası.
Mazıcı, Nurşen (1989) Türkiye’de Askeri Darbeler ve Siyasal Rejime Etkileri, İstanbul: Gür Yay.
Özdemir, Hikmet, (1989), Devlet Krizi T.C. Cumhurbaşkanlığı Seçimleri, İstanbul: Afa Yay.
Kabacalı, Alpay (2004). Bilinmeyen Yönleriyle Cumhuriyet Tarihi, İstanbul: Üç-Er Ofset
Özdemir, Hikmet, (2007), Atatürk’ten Günümüze Cumhurbaşkanı Seçimleri, İstanbul: Remzi Kitabevi,
Özdemir, Hikmet (2010), Fahri S. Korutürk, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara
Tanör, Bülent (2017), Osmanlı- Türk Anayasal Gelişmeleri (1789-1980), İstanbul: Yapı Kredi Yay.
Sakallıoğlu, C. Ümit (1993), AP-Ordu İlişkileri- Bir İkilemin Anatomisi, İstanbul, İletişim Yay.
Savcı, Bahri (1965), “1965 milletvekilleri Seçimi üzerinde bir analiz”, SBFD, c: XX, Aralık, No:4, Ankara: SBF yay.
Toker, Yalçın (1994), Cumhuriyet Kavgaları ve Türk Cumhurbaşkanları, İstanbul: Toker yay.
Yıldız Barış (2020), Türkiye’de Cumhurbaşkanları Seçimi (1923-1980), Zeus Kitabevi, İzmir
Yılmaz, Ensar (2007), Çankaya Savaşları, İstanbul: Birey yay.
Yücel, M. Serhan (2016), Çankaya’dan Beştepe’ye Türkiye’de Cumhurbaşkanları Seçimleri, İstanbul: Ülke Siyaset Yay.
Yorgancıoğlu, Mehmet (2000) Politikanın İbret Dolu Seyir Defteri, İstanbul: Dönence Basım ve Yayın Hizmetleri.

ISSN: 2146-4456
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2011
Yayıncı: Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi