Salâhuddîn el-Alâî’nin Hayatı ve el-Mecmûʻu’l-Müzheb fî Kavâidi’l-Mezheb Adlı Eseri

Hadis, fıkıh, usûl, lügat, tefsir ve diğer birçok ilimde uzmanlaşan Salâhuddîn Halil el-Alâ’î, hicri sekizinci yüzyılın önde gelen âlimlerinden biri olup usûl ile füruu, menkul ile maʻkûlu cemeden ender şahsiyetlerden biridir. Dönemin önde gelen âlimlerinden çeşitli ilimler tahsil eden Alâ’î, ömrünün önemli bir kısmını tedrisatta bulunarak ve eser telif ederek ilmi mirasın sonraki nesillere aktarılmasında büyük bir ilmi payeye sahip ol-muştur. Hadis ilmindeki büyük çabaları âlimlerin dikkatini çektiği gibi el-Mecmûʻu’l-müzheb fî kavâʻidi’l-mezheb adlı kıymetli çalışması da kaide, usûl ve fıkhi meselelerle ilgili görüşlerini ortaya koyması bakımından, Alâ’î’nin üstün ilmi gücünü yansıtmaktadır. Bu çalışmada Alâ’î’nin hayatı, ilmî kişiliği ve özellikle fıkıh usûlü alanında telif edilen eserler arasında büyük bir öneme sahip olan el-Mecmûʻu’l-müzheb fî kavâʻidi’l-mezheb adlı kitabı incelenmiştir. Alâ’î, eserinde beş külli kaideyi ele almış, fıkıh ve fıkıh usûlü ile ilgili kaideleri tertip etmiş ve usûlden ferʻî hükümler çıkarmıştır. Bu anlamda söz konusu eseri, Şâfiî mezhebinin önemli kaynaklarından biri-dir.

Anahtar Kelimeler:

Alâ’î, el-Mecmûʻu’l-Müzheb, Fıkıh Usûlü, Usûlî Kaideler.

PDF

___

Alâ’î, Salâhuddîn Halil b. Keykeldî. Buğyetü’l-mültemes fî sübâʻiyyâti hadîsi’l-İmâm Mâlik b. Enes. thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. Şam: Dâru’n-nevâdir, 1427/2006.
Alâ’î, Salâhuddîn Halil b. Keykeldî. el-Fetâva’l-mustağrabe (Fetâva’l-Alâ’î). thk. Abdulcevvâd Hamâm. Şam: Dâru’n-nevâdir, 1431/2010.
Alâ’î, Salâhuddîn Halil b. Keykeldî. el-Fusûlü’l-müfîde fî’l-vâvi’l-mezîde. thk. Hasan Musa eş-Şâʻir. Amman: Dâru’l-Beşîr, ts.
Alâ’î, Salâhuddîn Halil b. Keykeldî. el-Mecmûʻu’l-müzheb fî kavâʻidi’l-mezheb. thk. Mecîd Ali el-Ubeydî, Ahmed Hıdır Abbâs. Mekke: el-Mektebetü’l-Mekkiyye, 1425/2004.
Alâ’î, Salâhuddîn Halil b. Keykeldî. el-Mecmûʻu’l-müzheb. Kuveyt: Vizâretü’l-evkâf ve’ş-şuûni’l-İslâmiyye, ts.
Alâ’î, Salâhuddîn Halil b. Keykeldî. Faslu’l-kadâi fî ahkâmi’l-edâi ve’l-kadâ. thk. Abdulcevvâd Hammâm. Dimaşk: Dâru’n-nevâdir, 1432/2011.
Alâ’î, Salâhuddîn Halil b. Keykeldî. İcmâlu’l-isâbe fi akvâli’s-suhbe. thk. Muhammed Süleyman el-Aşkar. Kuveyt: Merkezu’l-mahtûtâti ve’t-turâs, 1407/1987.
Alâ’î, Salâhuddîn Halil b. Keykeldî. İsâretü’l-fevâidi’l-mecmûʻa fi’l-işâre ila’l-ferâidi’l-mesmûʻa. thk. Marzûk b. Hayâs el-Zehrânî. Medine: Mektebetü’l-ulûm ve’l-hikem, 1425/2004.
Alâ’î, Salâhuddîn Halil b. Keykeldî. Kitâbu’l-erbaʻîne’l-muğniyye bi uyûni fünûnihâ ani’l-muʻayyen. thk. Ebû Ubeyde el-Meşhûr Âli Selmân. Amman: ed-Dâru’l-eseriyye, 1429/2008.
Alâ’î, Salâhuddîn Halil b. Keykeldî. Kitâbü’l-muhtelitîn. thk. Rafʻet Fevzî, Ali Abdulbasıt Mezîd. Kahire: Mektebetü’l-hancî, ts.
Alâ’î, Salâhuddîn Halil b. Keykeldî. Tahkîku’l-murâd fî enne’n-nehye yaktedi’l-fesâd. thk. İbrahim Muhammed Salkînî. Şam: Dâru’l-fikr, 1402/1982.
Alâ’î, Salâhuddîn Halil b. Keykeldî. Telkîhu’l-fuhûm fî tenkîhi siyeği’l-umûm. thk. Ali Muʻavvid, Adil Abdulmevcûd. Beyrut: Dâru’l-erkâm, 1418/1997.
ʻAmilî, Muhammed b. Mekkî. el-Kavâidu ve’l-fevâidu fi’l-fıkhi ve’l-usûli ve’l-Arabiyye. thk. Abdulhadi el-Hakîm. İran: Mektebetü’l-müfîd, ts.
Askalânî, Ebulfadl Ahmed b. Ali b. Muhammed İbn Hacer. ed-Dürerü’l-kâmine fî aʻyâni’mieti’s-sâmine. thk. Muhammed Abdulmuʻîd Dân. Hindistan: Meclisu dâireti’l-meʻârifi’l-Osmâniyye, 1392/1972.
Bedehşî, Abdulbârî İbn Abdulhamid. el-Hâfızu’l-Alâ’î ve cuhûdu fi’l-hadîs ve ulûmihi. Doktora tezi, b.y.: Mektebetu dâri’l-minhâc, ts.
Bilal, Sirâcuddîn. Tahkîku kısmın mine’l-Mecmûʻi’l-müzheb. Medine: el-Câmiʻatü’l-İslâmiyye, Yüksek Lisans Tezi, 1414.
Câlû, İbrahim. Tahkîku kısmın mine’l-Mecmûʻi’l-müzheb. Medine: el-Câmiʻatü’l-İslâmiyye, Yüksek Lisans Tezi, 1414.
Ebû’l-Mefâhir Muhyiddin Abdülkadir b. Muhammed b. Ömer en-Nuaymî, ed-Dâris fî ahbâri’l-medaris, thk. İbrahim Şemsuddîn (Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1990).
el-Ketânî, Muhammed Abdulhayy b. Abdulkebîr el-Hasanî el-İdrisî Abdulhay. Fihrisu’l-fehâris ve’l-isbât muʻcemu’l-meʻâcimi ve’l-meşîhâti ve’l-müselselât. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru’l-garbi’l-İslâmî, 1982.
Fekkî, Hasan Ahmed Tahkîku kısmın mine’l-Mecmûʻi’l-müzheb. Medine: el-Câmiʻatü’l-İslâmiyye, Yüksek Lisans Tezi, 1414.
Fetûhî, Takiyuddîn Muhammed b. Ahmed İbnu’n-Neccâr el-Hanbelî. Şerhu’l-kevkebi’l-münîr. thk. Muhammed ez-Zuhaylî, Nezîh Hammâd. Riyad: Mektebe-tü’l-ʻabîkân, 1418/1997.
Hısnî, Ebû Bekr b. Muhammed Abdurrahman Takiyuddîn. el-Kavâid. thk. Abdur-rahman eş-Şaʻlân, Cibril el-Basîlî. Riyad: Dâru’r-reşîd, 1418/1997.
Hüseynî, Muhammed b. Ali b. el-Hasan b. Hamza el-Dimaşkî eş-Şâfiî Ebu’l-Mehâsîn. Zeylu Tezkiretü’l-hüffâz. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1419/1998.
Irâkî, Abdürrahim İbnü’l-Hüseyn b. Abdurrahman. et-Takyîd ve’l-îzâh şerhu mukaddimeti İbn Salâh. thk. Abdurrahman Muhammed Osman. Medine: el-Mektebetü’s-selefiyye, 1389/1969.
İbn Battûta, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah b. Muhammed el-Tancî. Rıhletu İbn Battuta (Tuhfetu’n-nazzâr fî garâibi’l-emsâr ve acâibu’l-esfâr). thk. Ab-dulhadi et-Tâzî. B.y.: Akâdemiyyetü memleketi’l-Mağribiyye, 1417.
İbn Fâris, Ebu’l-Hasan Ahmed b. Fâris el-Kazvînî er-Rûyânî. Muʻcemu mekâyisi’l-luğa. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. B.y.: Dâru’l-fikr, 1399/1979.
İbn Hatîb ed-Dıhşe, Mahmud b. Ahmed el-Hamevî Feyyûmî. Muhtasarun min kavâidi’l-Ala’î ve kelâmu’l-İsnevî. thk. Mustafa el-Bencüveynî. Bağdat: el-Lecnetü’l-vataniyye, 1984.
İbn Kesîr, Ebu’l-Fida İsmail b. Ömer el-Kuraşî ed-Dimaşkî. el-Bidâye ve’n-Nihâye. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1408/1988.
İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî er-Ruveyfeʻî el-İfrîkî. Lîsânu’l-Arab. Beyrut: Dâru sader, 1414.
İbn Nüceym, Zeynuddîn b. İbrahim. el-Eşbâh ve’n-nezâir. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1419/1999.
İbn Tagrîberdî, Ebü’l-Mehâsîn Cemâluddîn Yusuf. el-Menhelü’s-sâfi ve'l-mustevfi baʻde'l-vâfî. thk. Muhammed Muhammed Emin. (Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyeti’l-âmme li’l-Kitâb, 1993.
İbnu’l-İmâd, Abdhayy b. Ahmed el-Akrî el-Hanbelî. Şezerâtu’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. thk. Mahmud el-Arnaût. Dimaşk: Dûr İbn Kesîr, 1406/1986.
İsnevî, Abdürrahim b. el-Hasan b. Ali. Nihâyetü’s-sûl şerhu Minhâci’l-vusûl. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1420/1999.
İsnevî, Abdürrahim b. el-Hasan b. Ali. Tabakâtü'ş-Şâfiiyye. Thk. Kemal Yusuf el-Hût. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2002.
Malatî, Abdulbasit b. Halil b. Şahin el-Hanefî. Neylu’l-emel fî zeyli’l-düvel. thk. Ömer Abdusselam et-Tedmûrî. Beyrut: el-Mektebetü’l-asriyye, 1422/2002.
Mekkî, Muhammed Ebu’l-Fadl b. Muhammed b. Muhammed. Lahzu’l-elhâz bi zeyli tabakâti’l-huffâz. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, ts.
Nedvî, Ali. el-Kavâidü’l-fıkhiyye. Dimaşk: Dâru’l-kalem, 1414/1994.
Safedî, Salâhuddîn Halil b. Aybek. Aʻyânu’l-asr ve aʻvânu’l-asr. thk. Ali Ebû Zeyd vd. Beyrut: Dâru’l-fikri’l-muâsır, 1418/1998.
Safedî, Salâhuddîn Halîl b. Aybek. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed el-Arnaût-Turkî Mustafa. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-Arbaî, 1420/2000.
Sezen, Tahir. Osmanlı Yer Adları. Ankara: Devlet Arivleri Genel Müdürlüğü, 2017.
Suyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekr Celâluddîn. el-Eşbâh ve’n-nezâir. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1411/1990.
Sübkî, Abdulvahhab b. Takiyuddîn Tâcuddîn. Tabakâtü’ş-Şâfiiyyeti’l-Kübrâ. thk. Mahmud Muhammed et-Tanahî ve Abdulfettah Muhammad el-Hulv. Giza: Hecrun li’t-tibâʻa, 1413.
Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. el-Bedru’t-tâliʻ bi mehâsini min baʻdi’l-karni-sâbiʻ. Beyrut: Dâru’l-Maʻrife, ts.
Yâfiʻî, Afîfuddîn Abdullah b. Esad b. Ali b. Süleyman. Mir’âtü’l-cinân ve ibretü’l-yakazân, Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1417/1997.
Zebîdî, Muhammed Murteza b. Muhammed b. Abdurezzak el-Hüseynî. Tâcu’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs. B.y.: Dâru’l-hidâye, ts..
Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymâz. Muʻcemu’ş-şuyûhi’l-kebîr. thk. Muhammed el-Habîb el-Heyle. Taif: Mektebetu’s-Sıddîk, 1408/1988.
Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz. Tezkiratü’l-huffâz. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1419/1998.
Zerkeşî, Muhammed b. Bahâdır. el-Bahru’l muhît fî usûlî’-fıkh. B.y.: Dâru’l-kutubî’l-ilmiyye, 1414/1994.
Zerkeşî, Muhammed b. Bahâdır. el-Mensûr fi’l-kavâid. thk. Teysîr Faik Mahmud. B.y.: Dâru’l-Kuveyt, 1405/1985.
Ziriklî, Hayreddin. el-Aʻlâm: Kâmûsu terâcim li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ min’el-Arab ve’l-müstaʻrebîn ve’l-müsteşrikîn. Beyrut: Dâru’l-ilm li’l-melayîn, 2002.