Elifnur DÜZSÖZ

10528

Kaos İçerisinde Düzen Arayışı: Kaddafi Dönemi ve Sonrası Libya

Libya jeopolitik konumu dolayısıyla tarih boyunca stratejik öneme sahip olmuş, ülkede bulunan zengin yer altı kaynakları ve geçmişten gelen kültürel miras bölgeyi çeşitli güç unsurlarının saldırılarına açık hâle getirmiştir. 1969 yılında görevi kansız bir darbe ile devralan Muammer Kaddafi, Libya’da kurduğu sert otoriteyle Batı Afrika ve Orta Doğu’yu tesiri altına alan Arap Baharı’nın etkisini gösterdiği 2011 yılına dek mutlakiyetini sürdürmeyi ve iktidarda kalmayı başarmıştır. 2011 yılına gelindiğinde ise ekonomik gerekçeler, demokrasi istenci ve değişim arzusuyla ayaklanan halk NATO desteğini de arkasına alarak Kaddafi’nin düşmesini sağlamış, kimilerince saygın bir baba kimilerince de ezeli bir diktatör olarak görülen Libya lideri linç edilerek hayatını kaybetmiştir. Bununla birlikte Kaddafi’nin düşüşü Libya adına huzurun ve demokrasinin değil kaosun ve istikrarsızlığın başlangıcı olmuştur. 2011 yılından günümüze Libya’da iç karışıklıklar ve dış güçlerin çıkar sağlamak adına giriştikleri savaşım dinmemiş, ülke farklı siyasal ve etnik kökenli gruplarca parçalanarak yönetilmiştir. Libya’nın zenginliklerinden faydalanma ve yeni kurulacak düzende yer edinebilmek adına birçok aktör ülkedeki çatışmalara dahil olmuş ve safların şekillenmeye başlamasıyla birlikte içerisinden çıkılması güç, kompleks bir mücadele sahası oluşmuştur. Bu çalışmanın amacı günümüzde Libya ve Doğu Akdeniz’de yaşanan çatışmaları ve bu çatışmalara dahil olan ülkelerin çıkarlarını daha iyi anlayabilmek adına; Kaddafi’nin iktidarda kaldığı dönem, düşüş süreci ve sonrasında yaşanan gelişmeleri çözümlemektir.
Anahtar Kelimeler:

Libya, Muammer Kaddafi, Halife Hafter, Doğu Akdeniz

Quest for an Order in Chaos: Gaddafı’s Period and Then Libya

Libya has been very significant because of its geopolitical location throughout history. The country has been the target due to its great natural resources as well. Gaddafi had stayed in power with the help of his strict authority, since when he organised that bloodless coup till the explosion of the Arab Spring in 2011. Libyans took Gaddafi down from his power for the will of democracy and by the power of NATO’s support. Although he had been seen as a dictator and a father icon for some parts of the community, he was killed by lynching. After the fall of Gaddafi, Libya began to face chaos and impotence instead of peace and democracy. Internal confusions have not ended since 2011; therefore, the country has been torn apart and ruled by various powers. In order to benefit from the richness of Libya and to take part in the newly emerging system, many external factors have been involved in conflicts in-country and determined its stage. In this respect, the purpose of the study is to analyze the period in which Gaddafi remained in power, the falling process, and the afterwards developments. By doing so, this paper aims to understand the conflicts in Libya and the Eastern Mediterranean, including the benefits of the other countries involved.
Keywords:

Libya, Muammer Gaddafi, Khalifa Haftar, Eastern Mediterranean,

PDF

___

  • Anadolu Ajansı (AA): (2020, 4 Ocak), “Libya’nın Karanlık Yüzü: Halife Hafter”, (Çevrimiçi), 7 Nisan 2020 tarihinde https://www.aa.com.tr/tr/dunya/libya-nin-karanlik-yuzu-halife-hafter/1692354 adresinden erişildi.
  • Anadolu Ajansı (AA): (2019, 18 Aralık), “Paylaşılamayan Deniz, Doğu Akdeniz’de Türkiye’siz Denklem Mümkün mü?” (Çevrimiçi), 19 Nisan 2020 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=T7WNkatppxw adresinden erişildi.
  • Acer, Yücel: (2019, 23 Aralık), “SETA Analiz: Doğu Akdeniz’de Deniz Yetki Alanları ve Türkiye-Libya Mutabakat”, 22 Mayıs 2020 tarihinde https://www.setav.org/analiz-dogu-akdenizde-deniz-yetki-alanlari-ve-turkiye-libya-mutabakati/ adresinden erişildi. Netto, Andrei: Bringing Down Gaddafi: On the Ground With The Libyan Rebels, New York: Palgrave Macmillan, 2014.
  • Baxter, Brian: (2011, 5 Temmuz) “Libyan Rebels Hire Patton Boggs”, The Am Law Daily, (Çevrimiçi), https://amlawdaily.typepad.com/amlawdaily/2011/07/libya-rebels-patton-boggs.html, 13 Mart 2021.
  • Baykan, Dildar: (2020, 15 Temmuz), “ABD’den Wagner Grubunun Başındaki Pregozhin’e Yönelik Yeni Yaptırımlar”, Anadolu Ajansı, (Çevrimiçi), https://www.aa.com.tr/tr/dunya/abdden-wagner-grubunun-basindaki-prigozhine-yonelik-yeni-yaptirimlar/1911980, 21 Haziran 2021.
  • BBC: (2017, 12 Haziran), “Seyfülislam Kaddafi: Libya’da 6 yıl Sonra Serbest Bırakılan Eski Varis”, (Çevrimiçi), 14 Nisan 2020 tarihinde https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-40246155 adresinden erişildi.
  • BBC: (2020, 2 Ocak), “Libya’daki En Önemli Siyasi Aktörler Hangi Ülkeler ve Kim Ne İstiyor?”, (Çevrimiçi), 13 Nisan 2020 tarihinde https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-50976809 adresinden erişildi.
  • BBC: (2020, 20 Ocak), “Berlin Konferansı- 55 Maddelik Libya Barış Planında Ne Var?”, (Çevrimiçi), 9 Mayıs 2020 tarihinde https://www.bbc.com/turkce/51171224 adresinden erişildi.
  • BBC: (2020, 2 Ocak), “Libya Tezkeresi: Türkiye’nin Stratejisi Ne?”, (Çevrimiçi), 7 Mayıs 2020 tarihinde https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-50918216 adresinden erişildi.
  • BBC: (2020, 7 Ocak), “Wagner Grubu: Libya’daki Rus Paralı Askerler Hakkında Neler Biliniyor?”, (Çevrimiçi), 11 Nisan 2020 tarihinde https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-51008162 adresinden erişildi.
  • BBC: (2020, 13 Kasım), “Libya’da Taraflar Yeni Seçim Tarihinde Uzlaştı: 24 Aralık 2021”, (Çevrimiçi), 16 Mart 2021 tarihinde https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-54935752 adresinden erişildi.
  • CNN: (2009, 23 Eylül), “Kaddafi BM’yi Yerden Yere Vurdu”, (Çevrimiçi), https://www.cnnturk.com/2009/dunya/09/23/kaddafi.bmyi.yerden.yere.vurdu/544667.0/index.html adresinden 5 Mayıs 2020 tarihinde erişildi.
  • CNN: (2011, 25 Mart), “Komuta NATO’da Hava Üssü İzmir’de”, (Çevrimiçi), https://www.cnnturk.com/2011/dunya/03/25/komuta.natoda.hava.ussu.izmirde/611062.0/index.html adresinden 17 Nisan 2020 tarihinde erişildi.
  • CNN: (2019, 12 Temmuz), “Doğu Akdeniz’de Neler Oluyor?”, (Çevrimiçi), 5 Haziran 2020 tarihinde https://www.cnnturk.com/turkiye/dogu-akdenizde-neler-oluyor adresinden erişildi.
  • CNN: (2020, Nisan 25), “3 Ülkeden Libya’da Ateşkes Çağrısı”, 18 Mayıs 2020 tarihinde https://www.cnnturk.com/dunya/3-ulkeden-libyada-ateskes-cagrisi adresinden erişildi.
  • Demirtaş, Muhammed Salih: “Türkiye-Libya İlişkilerinin Tarihten Günümüze Seyri”, Umran Dergisi, Sayı: 287, 2018.
  • Doğan, Gürkan & Durgun, Bülent: “Arap Baharı ve Libya: Tarihsel Süreç ve Demokratikleşme Kavramı Çerçevesinde Bir Değerlendirme”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (15) 01, 61-90.
  • DW: (2021, 1 Şubat), “Libya’da Seçim Süreci Başladı”, (Çevrimiçi), https://www.dw.com/tr/libyada-se%C3%A7im-s%C3%BCreci-ba%C5%9Flad%C4%B1/a-56404631 adresinden 16 Mart 2021 tarihinde erişildi.
  • Erdem, Ali Kemal: (2020, 28 Nisan), “Kendisini Libya’nın Tek Devlet Başkanı İlan Eden Hafter, Neden Şimdi Böyle Bir Karar Aldı?”, Independent Türkçe, (Çevrimiçi) 10 Mayıs 2021 tarihinde https://www.indyturkish.com/node/170476/haber/kendisini-libyan%C4%B1n-tek-devlet-ba%C5%9Fkan%C4%B1-ilan-eden-hafter-neden-%C5%9Fimdi-b%C3%B6yle-bir-karar adresinden erişildi.
  • Günaydın, Enis & Reuters: (2018, 13 Kasım), “ Türkiye Libya Konferansından Çekildi: Krizin Perde Arkası”, (Çevrimiçi), 18 Nisan tarihinde https://tr.euronews.com/2018/11/13/libya-da-istikrar-isteyen-rakip-liderler-italya-da-zirvede-bulusuyor adresinden erişildi.
  • Gerger, Haluk: (2012), Akt. Vijay Prashad, Arap Baharı Libya Kışı, İstanbul: Yordam Kitap.
  • Gazete Duvar: (2021, 5 Şubat), “Libya’da Geçiş Yönetimi Belirlendi”, (Çevrimiçi), https://www.gazeteduvar.com.tr/libyada-gecis-yonetimi-belirlendi-haber-1512491 adresinden 15 Mart 2021 tarihinde erişildi.
  • Habertürk: (2020, 20 Ekim) “Muammer Kaddafi Kimdir? Ölümünün 9. Yıl Dönemi Olan Muammer Kaddafi Neden Öldü?”, (Çevrimiçi), https://www.haberturk.com/muammer-kaddafi-kimdir-olumunun-9-yil-donumu-olan-muammer-kaddafi-neden-oldu-2841395 adresinden 20 Haziran 2021 tarihinde erişildi.
  • Kavrakoğlu, Füsun: (2016, 6 Mayıs), “Libya 8 Kaddafi 1”, (Çevrimiçi), 23 Nisan 2020 tarihinde https://kavrakoglu.com/libya-8-kaddafi-1/ adresinden erişildi.
  • Kavrakoğlu, Füsun: (2016, 10 Mayıs), “Libya 9 Kaddafi 2”, (Çevrimiçi), 23 Nisan 2020 tarihinde https://kavrakoglu.com/libya-9-kaddafi-2/ adresinden erişildi.
  • Kekilli, Emrah: (2020) SETA Web Panel: Orta Doğu’nun Çatışma Gündemi Libya, (Çevrimiçi), https://www.youtube.com/watch?v=hKikKupmego adresinden 2 Mayıs 2020 tarihinde erişildi.
  • Kökçam, Selami: (2020, 2 Ocak), “Kaddafi Sonrası Libya”, (Çevrimiçi), 4 Nisan 2020 tarihinde https://www.trthaber.com/haber/dunya/kaddafi-sonrasi-libya-450437.html adresinden erişildi.
  • Kökçam, Selami: (2019, 17 Eylül), “Libya’da Müzakere Masası Kuruluyor: Kim Ne İstiyor?”, (Çevrimiçi), https://www.trthaber.com/haber/dunya/libyada-muzakere-masasi-kuruluyor-kim-ne-istiyor-431147.html adresinden 15 Mayıs 2020 tarihinde erişildi.
  • Kurt, Veysel: (2020, 2 Ocak), “5 Soru: Türkiye’nin Libya’ya Asker Gönderme Tezkeresi”, (Çevrimiçi), 21 Nisan 2020 tarihinde https://www.setav.org/5-soru-turkiyenin-libyaya-asker-gonderme-tezkeresi/ adresinden erişildi.
  • Kurtuluş, Metin Kaan: (2020, 6 Ocak), “10 Soruda Libya Hakkında; Herşey Bugüne Nasıl Gelindi, Dünya Neden İlgili, Türkiye’nin Planı Ne?, (Çevrimiçi), 2 Nisan 2020 tarihinde https://t24.com.tr/haber/10-soruda-libya-hakkinda-her-sey-bugune-nasil-gelindi-dunya-neden-ilgili-turkiye-nin-plani-ne,854962 adresinden erişildi.
  • Malinarich, Nathalie: (2001, 13 Kasım), “Flashback: The Berlin Disco Bombing”, (Çevrimiçi), 11 Mayıs 2020 tarihinde http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/1653848.stm adresinden erişildi.
  • Milliyet: (2011, 22 Şubat), “Kaddafi: İstifa Etmeyeceğim gerekirse şehit olurum”, (Çevrimiçi), 20 Haziran 2021 tarihinde https://www.milliyet.com.tr/dunya/kaddafi-istifa-etmeyecegim-gerekirse-sehit-olurum-1355748 adresinden erişildi.
  • Netto, Andrei: Bringing Down Gaddafi: On the Ground With The Libyan Rebels, New York: Palgrave Macmillan, 2014.
  • NTV: (2011, 28 Şubat), “NATO’nun Libya’da Ne İşi Var”, (Çevrimiçi), https://www.ntv.com.tr/turkiye/natonun-libyada-ne-isi-var,6VO1xU5PmkGhAGJtyRD3qA adresinden 16 Nisan 2020 tarihinde erişildi.
  • NTV: (2020, 29 Nisan), “Fransa’dan Hafter’in Devlet Başkanlığı İlanına Tepki”, (Çevrimiçi), 12 Mayıs 2020 tarihinde https://www.ntv.com.tr/dunya/fransadan-hafterin-devlet-baskanligi-ilanina-tepki,D4Mpse6JxUWaZlkdgZltjw adresinden erişildi.
  • Ogun, Mehmet Nesip & Yurtsever, Serdar & Said, Abdulkarim: (2020), Libya’s Past, Present and Vision of the Future, Cambridge Scholars Publishing.
  • Oyeniyi, Bukola A.: (2019), The History Of Libya, Santa Barbara, CA: The Greenwood Histories of the Modern Nations.
  • Polat, Furkan: (2020, 18 Ocak), Perspektif: Devrim Sonrası Türkiye’nin Libya Politikası Kırılmalar ve Riskler, (Çevrimiçi), 1 Haziran 2020 tarihinde https://www.setav.org/perspektif-devrim-sonrasi-turkiyenin-libya-politikasi-kirilmalar-ve-riskler/ adresinden erişildi.
  • POSTA: (2019, 24 Kasım), “Erdoğan Kaddafi’nin Çadırında”, (Çevrimiçi), 9 Mayıs 2020 tarihinde https://www.posta.com.tr/erdogan-kaddafinin-cadirinda-9019 adresinden erişildi.
  • Prashad, Vijay: (2012), Arap Baharı Libya Kışı, İstanbul: Yordam Kitap.
  • Weighill, Rob & Gaub, Florence: (2018), The Cauldron: NATO’s Campaign in Libya, New York: Oxford University Press.
  • SABAH: (2020, 29 Nisan), “Kendisini Devlet Başkanı İlan Eden Hafter’e ABD Rusya ve AB’den Tepki”, (Çevrimiçi), 15 Mayıs 2020 tarihinde https://www.sabah.com.tr/dunya/2020/04/28/kendisini-devlet-baskani-ilan-eden-haftere-abd-rusya-ve-abden-tepki adresinden erişildi.
  • Marshall, Shana: (2011), “Polishing the Police State: PR Campaigns and Authoritarian Image Building In the Middle East”, APSA 2011 Annual Meeting Paper.
  • STRATEJİK ORTAK: (2020, 6 Temmuz), “Libya Son Durum Haritası ( Temmuz 2020)”, (Çevrimiçi), https://www.stratejikortak.com/2020/06/libya-son-durum-haritasi.html adresinden 10 Temmuz 2020 tarihinde erişildi.
  • Tanrıverdi Yaşar, Nebahat: (2020) SETA Web Panel: Orta Doğu’nun Çatışma Gündemi Libya, (Çevrimiçi), https://www.youtube.com/watch?v=hKikKupmego adresinden 2 Mayıs 2020 tarihinde erişildi.
  • Taştekin, Fehmi: (2019, 30 Haziran), “Türkiye’nin Libya Savaşı: Kesinlikle Tombaladan Çıkmadı”, (Çevrimiçi), 6 Mayıs 2020 tarihinde https://www.gazeteduvar.com.tr/yazarlar/2019/06/30/turkiyenin-libya-savasi-kesinlikle-tombaladan-cikmadi/ adresinden erişildi.
  • T24: (2020, 29 Nisan), “Dış İşleri Bakanlığı’ndan Hafter’in Libya’da Kendini Devlet Başkanı İlan Etmesine Tepki: Uluslararası Toplum Karşılık Vermeli”, (Çevrimiçi), 8 Mayıs 2020 tarihinde https://t24.com.tr/haber/disisleri-bakanligi-ndan-hafter-in-libya-da-kendini-devlet-baskani-ilan-etmesine-tepki-uluslararasi-toplum-karsilik-vermeli,875668 adresinden erişildi.
  • TRT: (2018, 22 Ekim), “Libya’nın Çöküşü 1”, (Çevrimiçi), 5 Nisan 2020 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=9M2v6dLaKM4 adresinden erişildi.
  • TRT: (2018, 22 Ekim), “Libya’nın Çöküşü 2”, (Çevrimiçi), 5 Nisan 2020 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=UjdzO_KEq6M adresinden erişildi.
  • TRT: (2019, 28 Aralık), “Libya’da Darbeci Hafter’e Bağlı Güçler Kimlerden Oluşuyor?”, (Çevrimiçi), https://www.trthaber.com/haber/dunya/libyada-darbeci-haftere-bagli-gucler-kimlerden-olusuyor-449963.html adresinden 9 Nisan 2020 tarihinde erişildi.
  • TRT: (2019, 30 Aralık), “BM’nin Acı 2019 Libya Raporu”, (Çevrimiçi), 5 Nisan 2020 tarihinde https://www.trthaber.com/haber/dunya/bmnin-aci-2019-libya-raporu-450399.html adresinden erişildi.
  • Whitney, Craig R.: (1997, 8 Mayıs), “France Charges 6 Libyans With ’89 Sahara Jet Bombing”, (Çevrimiçi), https://www.nytimes.com/1997/05/08/world/france-charges-6-libyans-with-89-sahara-jet-bombing.html adresinden 13 Mayıs 2020 tarihinde erişildi.
Barış Araştırmaları ve Çatışma Çözümleri Dergisi-Cover
  • Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
  • Başlangıç: 2012
  • Yayıncı: Yalova Üniversitesi
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

Lozan Barışı’nın Modern Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşundaki Önemi

Hasan ACAR

Ordu ve Devlet Dışı Silahlı Grupların Çocuk Asker Kullanımı

Füsun ÖZERDEM

Kaos İçerisinde Düzen Arayışı: Kaddafi Dönemi ve Sonrası Libya

Elifnur DÜZSÖZ

Bir Kuramsal Analiz: Çatışma ve Terör

Mustafa ULUÇAKAR, Bahri Mert DEMİR

Filistin-İsrail Sorununda Trump’ın Fait Accompli Girişimi: “Yüzyılın Planı”

Ceren GÜRSELER