Çin’in Doğu Türkistan Politikasının Uluslararası Topluma Yansımaları

Türkiye’de “Doğu Türkistan” ismi ile bilinen Çin Halk Cumhuriyeti’ndeki resmi adı ile “Sincan Uygur Özerk Bölgesi”, tarihsel süreç içerisinde Çin ve Uygur çatışmaları ile gündeme gelmiştir. “Doğu Türkistan Sorunu” olarak bilinen çatışmalar iki aktörün farklı tezlerine dayanmaktadır. Bölgenin jeopolitik, jeostratejik ve ekonomik açıdan önemli olması, Çin’in Doğu Türkistan’a güvenlik algısı çerçevesinde istikrar sağlamak amacıyla çeşitli politikalar uygulaması ile şekillenmiştir. Çin’in Doğu Türkistan politikaları, hareketli dinamiklere sahip uluslararası sistemin dönemsel olarak değişimi ile farklılık göstermiştir. 1991’de Sovyet Rusya’nın parçalanması ile birlikte Çin’in Doğu Türkistan politikaları baskıcı hale dönüşmüştür. 2001 yılı sonrası dönemde ise küresel terörizmle savaş politikası ile Uygurların baskıcı yönetime karşı ayaklanmaları ayrılıkçı ve bağımsız hareketler olarak nitelendirilmiş ve terörizmle savaş çerçevesinde Çin’in iç sorunu olarak adlandırılmıştır. Dönemsel olarak uluslararası toplumda Çin’in Doğu Türkistan politikaları dikkat çekmiştir. Rusya kendi içerisinde Çeçenistan sorunu neticesinde Çin’e destek verirken, Amerika Birleşik Devletleri Çin’in politikalarına tepkiyle yaklaşmıştır. Türkiye ise temkinli davranarak Çin politikalarını eleştirmekten kaçınmasına karşın Doğu Türkistan’dan göç eden Uygurları ülkeye kabul etmiştir. Bunun yanında Uluslararası Af Örgütü ve İnsan Hakları Örgütü Çin’in, Doğu Türkistan politikalarına karşı raporlar hazırlayarak uluslararası toplumda dikkat çekmiştir. Bu makalenin amacı, bahsedilen bilgiler ışığında, Çin’in Doğu Türkistan politikasını ve bu politikalara karşı uluslararası toplumun tutumunu analiz etmektir.

Anahtar Kelimeler:

Uluslararası Siyaset, Uluslararası Güvenlik, Çin, Doğu Türkistan, Türk Dış Politikası

Reflections of China's Eastern Turkistan Policy on the International Society

In Turkey, the "East Turkestan", the name of the official known name in the People's Republic of China "Xinjiang", came up with the Chinese and Uighurs in clashes historical process. The conflicts known as the "East Turkestan Question" are based on the different theses of the two actors. The geopolitical, geostrategic and economic importance of the region has been shaped by China's implementation of various policies in order to provide stability within the framework of the security perception of East Turkistan. China's East Turkestan policies differed with the periodic change of the international system with dynamic dynamics. With the disintegration of Soviet Russia in 1991, China's East Turkestan policies turned into repressive. In the period after 2001, the global terrorism policy and the uprisings of the Uighurs against the oppressive rule were described as separatist and independent movements and were named as China's internal problem within the framework of the war on terrorism. Periodically, China's East Turkestan policies have attracted attention in the international community. While Russia supported China as a result of the Chechnya problem, the United States reacted against China's policies. Turkey is behaving cautiously Although the Uighurs of East Turkestan who emigrated from China to refrain from criticizing the policies adopted country. In addition, Amnesty International and Human Rights Organization drew attention in the international community by preparing reports against China's East Turkestan policies. The aim of this article is to analyze China's East Turkestan policy and the attitude of the international community towards these policies in the light of the mentioned information.

Keywords:

International Politics, International Security, China, East Turkestan, Turkish Foreign Policy,

PDF

___

Akhiyadov, Mokhmad: “Rusya’nın Dil Politikası”, 21.12.2018, İnsamer, https://insamer.com/tr/rusyanin-dil-politikasi_1863.html, 01.06.2020
Alptekin, Erkin: “Çin’in Doğu Türkistan Siyaseti”, Sosyoloji Konferansları Dergisi, Sayı: 22, 1988, 143-158.
Alparslan, Bilgiç İdil: “Bir Bölgenin Kalkınma Hikâyesi: Batı Çin”, Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV), Ocak 2013.
Altın Öztürk, Gülnihal: “Uluslararası Çatışma Bölgeleri: Doğu Türkistan ve İnsan Hakları İhlalleri”, Barış Araştırmaları ve Çatışma Çözümleri Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 1, 2013.
Arslan, Fırat: “28 Yıldır Dinmeyen Acı: Barın Katliamı”, Doğruhaber, 05.04.2018, https://dogruhaber.com.tr/haber/288689-28-yildir-dinmeyen-aci-barin-katliami/, 09.11.2020.
Avcı, Erkan: “Doğu Türkistan Sorunu”, Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi (BİLGESAM), No: 1391, 11 Aralık 2018.
AVİM: “Şanghay İşbirliği Örgütü (Şanghay Beşlisi) Nedir?”, Avrasya İncelemeleri Merkezi, 21.11.2016, https://avim.org.tr/tr/Bulten/SANGHAY-ISBIRLIGI-ORGUTU-SANGHAY- BESLISI-NEDIR, 10.11.2020.
Bag, Mustafa: “Avrupa Parlamentosundan Çin’e Toplama Kamplarını Hemen Kapat Çağrısı”, 21.04.2019, https://tr.euronews.com/2019/04/21/avrupa-parlamentosu-dan- cin-e-uygur-toplama-kamplarini-derhal-kapat-cagrisi, Euronews, 18.06.2020.
Bag, Mustafa: “Çin'in Doğu Türkistan'da barışçıl gösterilere kanlı müdahalesinin 11. yıl dönümü”, 04.07.2020, Euronews, https://tr.euronews.com/2020/07/04/cin-in-dogu- turkistan-da-bar-sc-l-gosterilere-kanl-mudahalesinin-11-y-l-donumu, 09.11.2020.
Bag, Mustafa: “Binlerce Öğrencinin Hayatını Kaybettiği Tiananmen Katliamında Neler Yaşandı?”, 03.06.2020, https://tr.euronews.com/2020/06/03/binlerce-ogrencinin- hayatini-kaybettigi-tiananmen-katliami-neden-yasandi-cin-komunist, Euronews, 07.11.2020.
Batur, Mehmet Emin: Gökbayrak, http://www.gokbayrak.com/dergi-sayfalari/138, 31.05.2020.
Becquelin, Nicolas: “Criminalizing Ethnicity: Political Repression in Xinjiang”, Human Rıghts in China, Sayı: 1, 2004.
Bewicke, Aurora Elizabeth: “Silencing the Silk Road: China’s Language Policy in the Xinjiang Uyghur Autonomous Regio”, San Diego International Law Journal, Sayı: 1, 2009.
Bughra, Emin Mohammed: Eastern Turkistan’s Struggle For Freedom And Chinese Policy, İstanbul: Osmanbey Mat. T.L.S, 1954.
CFR: The East Turkestan Islamic Movement (ETIM), 04.09.2014, Council on Foreign Relations, https://www.cfr.org/backgrounder/east-turkestan-islamic-movement-etim, 09.11.2020.
Congressional-Executive Commission On China: One Hundred Sixteenth Congress, First Session, Annual Report, 18 November 2019.
Cumhuriyet: Sincan Uygur Özerk Bölgesi, 06.07.2009, https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/sincan-uygur-ozerk-bolgesi-71916, 09.11.2020.
Dağcı Kenan ve Mustafa Keskin: “Çin’in Doğu Türkistan Politikası ve Azınlık Hakları Bağlamında Hak İhlalleri”, Barış Araştırmaları ve Çatışma Çözümleri Dergisi, Sayı: 2, 2013.
Demirdağ, Yelda: “1755-1949 Yılları Arasında Doğu Türkistan”, Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, Sayı: 3, 2014.
Dünya Uygur Kurultayı: “Doğu Türkistan Coğrafyası”, 11.09.2007, https://www.uyghurcongress.org/tr/%E5%9C%B0%E7%90%86/ Uyghurcongress, 02.05.2020.
Dünya Uygur Kurultayı: 16.04.2014, Uyghurcongress, https://www.uyghurcongress.org/tr/uygur-siyasi-tutsaklarinin-cigligini-duyun/, 18.04.2020.
Ekrem, Erkin: “Çin’in Orta Asya Politikaları”, Hoca Ahmet Yesevi Üniversitesi İnceleme ve Araştırma Dizisi, Yayın No: 04, Ankara, 2011.
Emet, Erkin: Doğu Türkistan’da Çift Dilli Eğitim, Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi (ICANAS 38), Ankara, 2007.
Fay, Greg: The Bingtuan: China’s Paramilitary Colonizing Force in East Turkestan, Washington, DC: Uyghur Human Rights Project, April 2018.
FMPRC: “East Turkistan terrorist forces cannot escape guilt”, 20.05.2004, https://www.fmprc.gov.cn/ce/cech/chn/xwss/t114186.htm, Embassy of the People's Republic of China in the Swiss Confederation, 09.11.2020.
Fuller, Graham E. ve S. Frederick Starr: “The Xinjiang Problem”, Central Asia- Caucasus Instute, 2003.
Hanayi, Omirbek: “Sincan Uygur Özerk Bölgesinin Günümüzdeki Ekonomik Yapısı”, Eurasian Research Institute, 18-24.10.2006, No: 86, http://www.ayu.edu.tr/static/aae_haftalik/aae_bulten_tr_86.pdf , 26.04.2020.
HRW: “China: Massive Crackdown in Muslim Region”, 09.09.2018, Human Rights Watch, https://www.hrw.org/tr/news/2018/09/10/322198 , 31.05.2020.
Israeli, Raphel: “China’s Uyghur Problem”, Israel Journal of Foreign Affairs, Vol. 4, No.1, 2010.
Jamil, Nur Shahadah: “China’s Xinjiang Policy: An Analysis Based On The Theory Of Relative Deprivatıon”, Jebat: Malaysian Journal of History, Politics and Strategic Studies, 38 (1), 2011, 147-166.
Karaman, Nihal Ayşe: Kimlik ve Güvenlik Perspektifinden Çin Halk Cumhuriyeti’nin Doğu Türkistan Politikası, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu, 2019.
Karaca, R. Kutay: “Türkiye-Çin Halk Cumhuriyeti İlişkilerinde Doğu Türkistan Sorunu”, Akademik Bakış Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 1, 2007, 219-245
Kaya, Başak: Doğu Türkistan Sorununun Siyasal ve Hukuksal Boyutları ve Uluslararası Yansımaları, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu, 2016.
Keskin, Mustafa: Çin’de Etnik Azınlıklar ve Doğu Türkistan Sorunu, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Yalova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yalova, 2013.
Kırım Haber Ajansı: “ABD’den 9 Çinli Şirkete Doğu Türkistan Yaptırımı”, QHA, 22.05.2020, https://qha.com.tr/haberler/politika/abd-den-9-cinli-sirkete-dogu-turkistan- yaptirimi/203922/, 18.06.2020.
Körpe, Özgür: “Doğu Türkistan’da Yeni Nesil Çatışmanın İki Boyutu: Şiddet Dışı ve Silahlı Mücadelelere İlişkin Stratejik Bir Analiz”, Asya’da Güvelik Sorunları ve Yansımaları içinde Ed. R. K. Karaca, İstanbul: BİLGESAM Yayınları, 2010.
Kul, Ömer: “Terör Üzerinden Global Savaş ve Sözde Uygur Terörü (1990-2011)”, Türk Mecmuası Dergisi, 23/2, Aralık 2013, 65-98.
Kurban, İklil: Şarki Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti (1944-1949), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 1987.
Mahluf, Macide: “Zorunlu Göç ve Uygur Diasporası”, Ed. Özkan Uygurca, Hür Doğu Türkistan Sempozyumu, İstanbul: İHH Araştırma Yayınları Birimi, 2010.
Mesh'el Uyghur Guruppisi: “Çin Milyonlarca Uygurca Kitabı Yakıyor”, Freedomsherald, http://www.freedomsherald.org/ET/petition/petition8_tr.html, 18.04.2020.
ORI Online: “Üç Temsil Düşüncesi”, 04.11.2012, http://turkish.cri.cn/862/2012/11/04/1s144092.htm, 09.11.2020.
Paker, Manolya: “Uluslararası Hukuk Bakımından Çin’in Uygur Özerk Bölgesi’ndeki Politikalarına Bir Bakış”, Asya Araştırmaları Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 1, 2017.
Parallel Subnission to the Committee on the Elimination of Racial Discrimination (CERD) for the People’s Republic of China (PRC): 96th Session, 6–30 August 2018, World Uyghur Congress, 2018.
Roberts, Sean: “Imaginary Terrorism? The Global War on Terror and the Narrative of the Uyghur Terrorist Threat”, PONARS Eurasia Working Paper, March 2012.
Sayın, Yusuf ve Merve Koçak: “Müslüman Dünyanın Bir Sorun Alanı Olarak Doğu Türkistan Meselesi ve Çin Halk Cumhuriyeti’nin İzlediği Politikalar”, Journal of Ottoman Civilization Studies-Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 3 (4), 2017, 10-14.
Şahin, Enis: “Doğu Türkistan”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı: 3, 1995.
Şahin, Enis: “Doğu Türkistan’daki Son Gelişmelerin Tarihi Arka Planı”, 13.02.2017, Uyghurcongress, https://www.uyghurcongress.org/tr/dogu-turkistandaki-son- gelisimelerin-tarihi-arka-plani/, 26.05.2020.
Şen, Fatih: “Çin’in Sincan-Doğu Türkistan Sorunu: Dünü, Bugünü, Geleceği”, Ortadoğu Analiz, Cilt: 1, Sayı: 7-8, Temmuz-Ağustos 2009, 124-134.
The China Story: Wiki/Sincan_Uygur_Özerk_Bölgesi, www.thechinastory.org/lexicon/xinjiang, 02.05.2020.
The New York Times: “Absolutely No Mercy: Leaked Files Expose How China Organized Mass Detentions of Muslims”, The New York Times, 16.11.2019, https://www.nytimes.com/interactive/2019/11/16/world/asia/china-xinjiang- documents.html, 08.06.2020.
Tuna, Amine: Doğu Türkistan’da Asimilasyon ve Ayrımcılık, İstanbul: İHH Yayınları, 2012.
Türköz, Ahmet: Doğu Türkistan’da İnsan Hakları, (Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, İstanbul, 1998.
Uluslararası Af Örgütü Raporu: “Uygurlar Çin’in ‘Terörle Savaş’ Adına Uyguladığı Baskıdan Kaçıyor”, Amnesty İnternational, ASA 17/021/2004, 2004.
UN Committee on the Elimination of Racial Discrimination: Concluding Observations on the Combined Fourteenth to Seventeenth Periodic Reports of China (including Hong Kong, China and Macao, China), CERD, 2018.
U.S. Department of State: Terrorist Exclusion List, https://www.state.gov/terrorist-exclusion-list/ , 29.04.2020.
Vurgun Yılmaz, Seda: “1850-1950 Yılları Arasında Seyahatnamelerin Işığı Altında Doğu Türkistan Şehirleri”, Asia Mınor Studies, Cilt: 6, Sayı: 11, 2018, 120-133.
Yalquzaq: “Çin Türklerin ve Tüm Dünyanın Tarihini Yıkıyor”, Uygur Haber Ajansı, 2009, http://www.yalquzaq.com/?p=8153, 18.04.2020.
Yazhou, Liu: “Batı Bölge Teorisi (Çin’in Büyük Doğu Türkistan Politikası)” 01.09.2018, http://www.sinoturknews.org/bati-bolge-teorisi-cinin-buyuk-turkistan-politikasi/ , Sinoturknews, 02.05.2020.
Yuvarlak Masa Toplantısı: “Doğu Türkistan’ın Dünü, Bugünü ve Yarını”, Başkent Üniversitesi Stratejik Araştırmalar Merkezi, Ankara, 2009.