İlyas ÖZCAN

8840

Barışın Tesisi Aşamasında Geçiş Dönemi Adaleti ve Hakikat Komisyonları: Arjantin ve Şili Örneği

Geçiş dönemi adaleti, herhangi bir ülkede yaşanan sistematik hak ihlalleri sonrası çatışma sürecinden barışa veya diktatörlükten demokrasiye geçiş için gerekli mekanizmaların ortaya çıktığı dönem olarak incelenmektedir. Geçiş dönemi adaleti kapsamında geçmişte yaşanmış hak ihlalleri ile hesaplaşılması, gerekli yargılamaların yapılması, mağduriyetlerin giderilmesi, mağdurların saygınlıklarının iade edilmesi, vatandaş ile devlet arasındaki ilişkilerin yeniden tesis edilmesi ve demokrasinin kurumsallaşması gibi bir dizi tartışma ön plana çıkmaktadır. Bu çerçevede geçiş dönemi adaleti mekanizmalarından biri olarak ortaya çıkan hakikat komisyonları, otoriter rejimlerden demokratik yaşama geçiş aşamasında olan devletlerde oldukça önemli çalışmalar ortaya koymaktadır. Bu komisyonlar belli bir dönem içerisinde yaşanan hak ihlalleri ile hesaplaşma kapsamında ortaya çıkmaktadır. Kurulan bu komisyonlar, hakikatin ortaya çıkarılması ve geçmişte yaşanan acılar ile hesaplaşılması çerçevesinde detaylı bir rapor hazırlamak ile görevlendirilmektedir. Bu makalede, Arjantin’de 1976-1983 yılları arasındaki Videla askeri cunta dönemi ve 1973-1990 yılları arasında Şili’deki Pinochet askeri yönetiminin sebep olduğu ağır hak ihlalleri incelenmiştir. Bu iki ülkede, demokratik yaşama geçiş aşamasında kurulan hakikat komisyonlarının ortaya koyduğu çalışmalar ve hazırladıkları raporlar analiz edilmiştir. Bu çalışma kapsamında, Arjantin ve Şili’de kurulan hakikat komisyonlarının amaçları, yetki alanları, işleyişleri, faaliyetleri ve ortaya koyduğu tespitler incelenmiş ve bu komisyonların geçiş dönemi adaleti, geçmişle hesaplaşma ve barışın tesisi çerçevesindeki rolleri üzerinden tartışma yürütülmüştür.
Anahtar Kelimeler:

Geçiş Dönemi Adaleti, Hakikat Komisyonları, Çatışma Çözümü, Arjantin, Şili

Transitional Justice and Truth Commissions during the Establishment of Peace: The Example of Argentina and Chile

Transitional justice is analyzed as the period in which the necessary mechanisms for the transition from the conflict process to peace or from dictatorship to democracy emerge after the systematic violations of rights in any country. Within the framework of transitional justice, a series of debates come to the fore, such as facing the violation of rights in the past, carrying out necessary trials, restoring the dignity of victims, re-establishing relations between citizens and the state, and institutionalizing the democracy. In this context, truth commissions, which emerged as one of the transitional justice mechanisms, perform very important practices in the states that are in the transition process, from authoritarian regimes to democratic life. These commissions emerge within the framework of facing the violations of rights experienced in a certain period. They are tasked with preparing a detailed report about revealing the truth and coming to terms with the painful incidents experienced in the past. This article analyzes the grave violations of rights that happened during the military junta of Videla in Argentina and the military junta of Pinochet in Chile in 1976-1983 and 1973-1990, respectively. This study examines the reports and the works done by the truth commissions established in these two countries during the transition process to democracy. This study, in this context, examines the aims, realm of authority, functions, activities and findings of these two truth commissions and discusses their roles, including transitional justice, facing the past, and building peace.
Keywords:

Transitional Justice, Truth Commissions, Conflict Resolution, Argentina, Chile,

PDF

___

  • Accatino, Daniela ve Collins, Cath “Truth, Evidence, Truth: The Deployment of Testimony, Archives and Techinical Data in Domestic Human Rights Trials,” Journal of Human Rights Practice, C.VIII, No:1, 2019, s. 81-100.
  • Adair, Jennifer, In Search of the Lost Decade: Everyday Rights in Post-Dictatorship Argentina, USA, University of California Press, 2009.
  • Avrupa Konseyi, Ağır İnsan Hakları İhlallerinde Cezasızlığın Ortadan Kaldırılması, 2013, (Çevrimiçi) https://www.failibelli.org/wp-content/uploads/2015/10/Avrupa-Konseyi-%C4%B0nsan-Haklar%C4%B1-El-Kitaplar%C4%B1-A%C4%9F%C4%B1r-%C4%B0nsan-Haklar%C4%B1-%C4%B0hlallerinde-Cezas%C4%B1zl%C4%B1%C4%9F%C4%B1n-Ortadan-Kald%C4%B1r%C4%B1lmas%C4%B1-2013.pdf, 12 Ocak 2020.
  • Bakiner, Onur, “Son Akademik Çalışmalar Işığında Hakikat Komisyonlarının Etkisi,” Demokrasi Barış ve Alternatif Politikalar Derneği, 15 Nisan 2021, (Çevrimiçi) https://demos.org.tr/son-akademik-calismalar-isiginda-hakikat-komisyonlarinin-etkisi/. 18 Kasım 2021.
  • Balint Jennifer, Evans Julie ve McMillian Nesam, “Geçiş Dönemi Adaletini Yeniden Düşünerek Yerli Halka Verilen Zararı Telafi Etmek: Yeni Bir Kavramsal Bakış,” Çeviren: Hafıza Merkezi, The International Journal of Transitional Justice, C.VIII, No:1, 2014, s. 194-216.
  • Beristain, Carlos Martin, Contribution of Truth, Justice, and Reparation Policies to Latin American Democracies, Inter-American Instıtute of Human Rights, Costa Rika, 2011.
  • Council of Europe Commissioner for Human Rights, “Missing persons and victims of enforced disappearance in Europe,” 2016, (Çevrimiçi) https://rm.coe.int/missing-persons-and-victims-of-enforced-disappearance-in-europe-issue-/16806daa1c, 3 Ocak 2022.
  • Crenzel, Emilio “Argentina’s National Commission on the Disappearance of Persons: Contributions to Transitional Justice,” The International Journal of Transitional Justice, C.II, No:2, 2008, s. 173-191.
  • Egbatan, Mine, “Nasıl bir barış süreci: Geçiş dönemi adaleti ve toplumsal cinsiyet,” Kadın Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi, C.V, No:2, 2013, s. 8-19.
  • Evrensel, “1973 Şili darbesi: Neoliberal Laboratuvarın “Mucize”si,” 9 Şubat 2019, (Çevrimiçi) https://www.evrensel.net/haber/373189/1973-sili-darbesi-neoliberal-laboratuvarin-mucize-si. 10 Ekim 2021.
  • Fulton, Sarah, “Redress for Enforced Disappearance: Why Financial Compensation is not Enough”, Journal of International Criminal Justice, C.XII, No:4, 2014, s. 769-786.
  • Garibian, Sevane “Ghosts Also Die. Resisting Disappearance Through the ‘Right to the Truth’ and the Juicios por la verdad in Argentina,” Journal of International Criminal Justice, C. XII, No:3, 2014, s. 515-538.
  • Gezgüç, Gözde Müşerref, “Arjantin (1976), Brezilya (1964), Şili (1973) ve Türkiye’de (1980) Askeri Darbeler: Karşılaştırmalı Bir İnceleme,” Yayınlanmamış Doktora Tezi, Muğla Sıtkı Kocaman Üniversitesi Kamu Yönetimi Anabilim Dalı, 2017.
  • Gezgüç, Gözde Müşerref ve Uzun, Turgay, “Arjantin Siyasi Tarihinde Askeri Darbeler,” Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, C.VI, No:2, 2017, s. 150-183.
  • Gomez, Jesus Fernando, “Military Rule in Argentina, 1976-1983: Suppressing the Peronists” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, The University of Texas at Austin, 2001.
  • Groome, Dermot “The Right to Truth in the Fight against Impunity,” Berkeley Journal of International Law, C. XXIX, 2011, s. 1-24.
  • Hakikat Adalet Hafıza Merkezi, Hakikat Komisyonları, İstanbul, Anadolu Kültür Yayınları, 2014.
  • Hakikat Adalet Hafıza Merkezi, “Arjantin ve Şili’de Hakikat Komisyonları ve Sonrası,” 31 Ocak 2015, (Çevrimiçi) https://hakikatadalethafiza.org/kaynak/arjantin-ve-silide-hakikat-komisyonlari-ve-sonrasi/, 21 Ekim 2021.
  • Hedges, Jill, Argentina: A Modern History, New York, I B Tauris and Co. Ltd, 2011.
  • Heinrich Böll Stiftung Derneği, “Geçmişin Yükünden Toplumsal Barış ve Demokrasiye, Geçmişle Hesaplaşma: Neden? Ne Zaman? Nasıl?” İstanbul, Sena Ofset Matbaacılık, 2007.
  • International Center for Transitional Justice, “Accountability in Argentina; 20 Years Later, Transitional Justice Maintains Momentum,” 1 Ağustos 2005, (Çevrimiçi) https://www.ictj.org/sites/default/files/ICTJ-Argentina-Accountability-Case-2005-English.pdf. 23 Aralık 2021.
  • Human Right Watch, “Argentina. World Report 2012, Events of 2011”, (Çevrimçi) https://www.hrw.org/sites/default/files/reports/wr2012.pdf 12 Kasım 2021.
  • Kukoska, Natalija, “Hakikat Hakkı ve Hakikat Komisyonları,” Çeviren: Hafıza Merkezi, Justinianus Primus Law Review, C.V, No:2, 2014, s. 1-17.
  • Letelier, Orlando, “The ‘Chicago Boys’ in Chile: Economic Freedom’s Awful Toll. The Nation” Review of Radical Political Economics, C.VII, No:3, 1976, s. 44-52.
  • Maculan, Elena, “Prosecuting International Crimes at National Level: Lessons from the Argentine ‘Truth-Finding Trials”, Utrecht Law Review, C.VIII, No:1, 2012, s. 106-121.
  • Madenci, Can, “Hayek’in Kötü Şöhretli Röportajları,” KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, C.XII, No:18, 2010, s. 99-101.
  • Mani, Kristina, “The Argentine Military in Democracy: Moving Beyond Issues of Civilian Control to a Citizen Solider Paradigm,” CHR. Michelsen Institute, C.VII, 2015, s. 1-30.
  • Maviş, Volkan, “Yapıcı Adalet Yaklaşımı Olarak Hakikat Komisyonları,” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. LXII, No:2, 2016, s. 349-392.
  • TBMM Araştırması Komisyonu, “Ülkemizde Demokrasiye Müdahale Eden Tüm Darbe ve Muhtıralar İle Demokrasiyi İşlevsiz Kılan Diğer Bütün Girişim ve Süreçlerin Tüm Boyutları İle Araştırılarak Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu Raporu,” Ankara, 2012.
  • Mızrak, Dilan, “Arjantin’in Kayıp Çocukları Vakasının Hakikat Hakkı Çerçevesinden İncelenmesi,” Ankara Barosu Dergisi, C.I, 2019, s. 363-396.
  • Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights, “Rule Of Law Tools For Post-Conflict States: Truth Commissions,” 2006, (Çevrimiçi) https://www.ohchr.org/Documents/Publications/RuleoflawTruthCommissionsen.pdf, 12 Kasım 2021.
  • Rae, Maria, “Truth at Any Cost? Law’s Power to Name Argentina’s Disappeared Grandchildren,” Oñati Socio-legal Series, C.VII, No:2, 2017, s. 324-336.
  • Sağıroğlu, Akın, “Latin Amerika’da Asker-Siyaset İlişkisi: Arjantin ve Şili’deki Askeri Darbelerin Etkileri ve Tarafları,” Ekonomi, Politika & Finans Araştırmaları Dergisi, C.I, No:1-2, 2016, s. 40-53.
  • Sancar, Mithat, “12 Eylül Vesilesiyle: Geçmişle Hesaplaşma Kültürü Üzerine ‘Bir Daha Asla!’ Diyebilmek İçin,” Birikim Dergisi, C.198, 2005, s. 27-42.
  • Sancar, Mithat, Geçmişle Hesaplaşma, Unutma Kültüründen Hatırlama Kültürüne, İstanbul, İletişim Yayınları, 2007a.
  • Sancar, Mithat, ‘’Pinochet: Bir Diktatörün Muhtelif Ölümleri ya da Geçmişin Gölgesinden Kurtulmak’’, Birikim Dergisi, C.215, 2007b, s. 107-112.
  • Truth Commission, Truth Commission: Chile, United States Institute of Peace, 1991, (Çevrimiçi) https://www.usip.org/publications/1990/05/truth-commission-chile-90, 29 Aralık 2021.
  • Truth Commission, National Commission on Political Imprisonment and Torture, United States Institute of Peace, 2005, (Çevrimiçi) https://www.usip.org/publications/2003/09/commission-inquiry-chile-03, 23 Kasım 2021.
  • Yıldırım, Gamze, “1976 Ve Sonrası: Arjantin’de Demokrasi Süreci” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Medeniyet Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı, 2020.
Barış Araştırmaları ve Çatışma Çözümleri Dergisi-Cover
  • Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
  • Başlangıç: 2012
  • Yayıncı: Yalova Üniversitesi
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

Karadeniz’i Diğer Denizlere Bağlayan İçsuyollarında Seyir ve Azak Denizi'ne Erişimin Engellenmesi

Ali BAŞARAN

Barışın Tesisi Aşamasında Geçiş Dönemi Adaleti ve Hakikat Komisyonları: Arjantin ve Şili Örneği

İlyas ÖZCAN

Ekonomi Teorilerinin Toplumsal Refaha ve Sosyal Barışa Yansımaları

Hasan ALPAGO

BM'nin Çatışma Yönetimi Etkinliği: Liberya Örneği

Süleyman EREN