Alışkanlık Gölgesindeki Dinî Hayatın Ameli Sorunları

İnsanın, hayatı boyunca bilinçli ya da bilinçsiz olarak kazandığı, tecrübe ve birikim haline getirdiği kazanımları vardır. Pek çok tanımı yapılan bu kazanımlar alışkanlık, itiyat, huy, meleke denilen bir sürecin sonucu olarak görülebilir. Toplum tarafından kabul edilen ve övülen davranışlar genellikle iyi olarak nitelendirilirken, kabul görmeyen ya da tasvip edilmeyen davranışlar kötü olarak tanımlanmaktadır. Alışkanlık günlük hayatın vazgeçilmez unsurlarındandır. Aile ortamı ve sosyal çevrenin sunduğu rol modeller ve verdiği talimatlar doğrultusunda kişiler arası iletişimden dini tutum ve ibadet biçimlerine kadar sergilenen davranışların hepsi öğrenilmiş davranışlardır. Aynı veya benzer uyarıcılara gösterilen tepkiler alışkanlıkları da şekillendirmektedir. Bilinçli olmaktan çok, hazır cevaplar gibi olduklarından, hayatı kolaylaştırarak pratik ve akıcı hale getirmektedir. Ahlaki davranış ve erdemleri alışkanlık haline getirmek her ne kadar olumlu olsa da dinî yaşantı ve ibadet hayatı bağlamında düşünüldüğünde, zamanla, bilinç/şuur kaybolmakta, düşünülmeden yapılan davranışlar haline gelebilmektedir. Farkındalık ve bilinç devre dışı kaldığında dinî davranış ve ibadetlerin içeriği kaybolmaktadır. Bu durumun sonucu olarak ibadetler bilinçsizce yapılan ritüellere dönüşmektedir. Yapılan çalışmanın amacı, alışkanlık kavramı ile ilgili olumlu ya da olumsuz yaklaşımların, din eğitimi bağlamında tartışılıp durum tespiti yapıldıktan sonra ahlaki davranışları ve erdemleri doğuran olumlu tutumların, ibadetler açısından ele alındığında, zamanla olumsuz şekle dönüşüp dönüşmediğini irdelemektir. Bu sebeple yapılan çalışmada, alışkanlığın dinî tutum ve davranışlarda olumsuz sonuçlar doğurabildiği ve istenen şuurlu ibadet hayatını ne şekilde etkilediği ele alınmıştır. Çoğunlukla olumlu şekilde nitelenen ve kabul edilen alışkanlık kavramının, din eğitimi bakımından olumsuz ve istenmeyen bir durum haline nasıl gelebildiğinin süreci tespit edilip, dinî kaynaklar merkeze alınarak muhtemel çözüm önerileri sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Din Eğitimi, Alışkanlık, İbadet, Bilinç, Farkındalık

Problems of Religious Life in The Shadow of Habit

A person has gains that he has gained consciously or unconsciously throughout his life, which he has turned into experience and knowledge. These gains, of which many definitions have been made, can be seen as the result of a process called habit, habit, temperament, and ability. Behaviors that are accepted and praised by society are generally described as good, while behaviors that are not accepted or approved are defined as bad. Habit is an indispensable element of daily life. All of the behaviors exhibited from interpersonal communication to religious attitudes and forms of worship in line with the role models and instructions given by the family environment and social environment are all learned behaviors. Reactions to the same or similar stimuli also shape habits. Since they are more like ready-made answers than being conscious, they make life easier and practical and fluent. Although it is positive to make moral behaviors and virtues a habit, when considered in the context of religious life and worship life, consciousness/consciousness disappears over time and can become behaviors done without thinking. When awareness and consciousness are disabled, the content of religious behavior and worship is lost. As a result of this situation, worship turns into unconscious rituals. The study aims is to examine whether the positive or negative approaches related to the concept of habit, after discussing the situation in the context of religious education and determining the situation, turn into a negative form over time when considered in terms of worship. For this reason, in this study, it is discussed that habit can cause negative results in religious attitudes and behaviors and how it affects the desired conscious worship life. The process of how the concept of habit, which is generally regarded as positive and accepted, can become a negative and undesirable situation in terms of religious education has been determined, and possible solutions are presented by focusing on religious sources.

Keywords:

Religious Education, Habit, Worship, Consciousness, Awareness,

PDF

___

Atalay, Hamit. İngilizce-Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1999.
Bakırcıoğlu, Rasim. Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Anı Yayıncılık, 2012.
Baymur, Feriha Balkış. Genel Psikoloji. İstanbul: İnkılap Yayınevi, 1972.
Bulaç, Ali. "Kuran’da Tarih ve Gelenek". İslami Araştırmalar Dergisi 5 (Ekim 1987).
Certel, Hüseyin. “İslami İbadetlerin Psiko-Sosyal İşlevleri”. Erzurum Kültür ve Eğitim Vakfı Akademi Dergisi, 1/3 (Kasım 1998), 151.
Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, Ekim 2002.
Çağrıcı, Mustafa. “İtiyat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/463-464. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
Çelenk, Şule Kurt. Çocuklara Dinî Alışkanlıkların Kazandırılmasında Aile, Okul ve Çevrenin Etkisi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
Daryal, Ali Murat. Dinî Hayatın Psiko-Sosyal Temelleri. İstanbul: İFAV Yayınları, 1994.
Dispenza, Joe. Kendiniz Olma Alışkanlığını Kırmak. İstanbul: Butik Yayıncılık, 2014.
Duhigg, Charles. Alışkanlıkların Gücü. İstanbul: Boyner Yayınları, 2012.
es-Sabuni, Nureddin. Matüridiyye Akaidi. Çev. Bekir Topaloğlu, İstanbul: M.Ü. İlahiyat F. Yayınları, 2015.
Güney, Salih. Davranış Bilimleri ve Yönetim Psikolojisi Terimler Sözlüğü. Ankara: Ocak Yayınları, 1998.
Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
İz, Mahir. Din ve Cemiyet. İstanbul: İstanbul Kitabevi, 1998.
Kahraman, Abdullah. “Tadil-i-Erkan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 39/366. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
Karasar Niyazi. Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayınları, 2017.
Koca, Ferhat. İbadet Kavramı. Çorum: İMVAK Yayınları, 2000.
Köse, Saffet. İbadetten Kulluk Şuuruna. İstanbul: Erkam Yayınları, 2016.
Kurt, Hasan. “Taklidi İmanın Tahkiki İmana Dönüşmesi”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2, (2012/2), 11.
Kutluay, İbrahim. “Güzel Ahlaka Dönüştürülemeyen İbadetler Sorunu”. Geçmişten Geleceğe Ahlak Sempozyumu (Bartın, 2015). 323.
Mutçalı, Serdar. Türkçe-Arapça Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları, 2004.
Orhan, Rüstem. “Alışkanlık”. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 7/2 (Temmuz 2017), 304.
Sinanoğlu, Mustafa. "İbadet", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/233-235. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
Tirmizi, İman 8; Büyü 3; Müsned, V, 231, 237.
Türk Dil Kurumu Sözlüğü, https://sozluk.gov.tr/, Erişim: 22.11.2020.
Uludağ, Süleyman. "Takva", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/484-486. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dini Kuran Dili. İstanbul: Şura Yayınları, 1990.