Cahiliye Dönemi Şairlerinde Ağıt

Cahiliye döneminde çok kullanılan ve yaygınlaşan şiir temalarından biri olan ağıt, cahiliye döneminde ister kadın ister erkek şair olsun kabileler arasında yaşanan övgü, ayrılık duygusu, ölülerin karakterlerinin yâd edilmesi veya ağıtlarla övülmesi, ayrılık kederi duygusunun mersiye şeklinde okunması gibi konuları içerisinde yer alır. İslam öncesi dönem şiirinde, erkek ve kadın şairler büyük bir ekseriyetle şiirlerinde, duygu ve hislerini yansıttıkları ağıt temalı şiirler nazmetmişlerdir. Biz de bu makalede, dil ve terim açılarından ağıt kavramı ele alarak Cahiliye Döneminde her iki cins tarafından sıkça kullanılan bu temanın îrad edilme sebeplerini inceleyeceğiz. Bu devirde yaygınlaşmasının ardında yatan sebepler olarak erkek ve kadın şairlerin şiirlerindeki başlangıç kasidelerinde kullandıkları “kalıntılara ağlama”, “kavminden veya sevgiliden geriye kalanlara ağlama” ya da konuya doğrudan girme metodolojileri üzerinde durulmuştur. Ağıtları yazanlar sadece aile yakınları üzerine yazılmış ağıtlarla sınırlı kalmamış, aynı zamanda arkadaşları, sevdikleri, kavimlerinin ileri gelen büyükleri ve hatta kendileri için ağıtlar yakmışlardır. Bu ağıtlar; ağlaşma, uykusuzluk, sabahlama ve gece boyunca şikâyet etme gibi içeriklerden oluşmuştur. Şiirler de, cesaret ve hikmet muhtevalarının yanı sıra başkalarına yakılmış olan ağıt temasını da kullanmışlardır. “Kendine ağıt” olarak adlandırılan alt türde ise bu dönemde pek çok erkek şair bulunurken, bu türde kadın şairlerin sayısı yok denecek kadar azdır. Akrabaya ağıt yakmanın, ağıt temaları içerisinde duygusal yönden en dürüst olanı dersek abartmış olmayız. Nitekim, Hansa’nın iki kardeşinin, el-Mühelhil’in kardeşinin ve aynı şekilde birçok erkek ve kadın şairlerin yakınlarını kaybetmeleri üzerine yaktıkları ağıtlarda bu durumu görebiliriz. Cahiliye Döneminde kadınlar, “aile, oğul, kardeş, baba ve eş” gibi başkası için îrad ettikleri ağıtlara nazaran duygu ve hislerini ifade etmede erkeklerden daha kuvvetli ifade gücüne sahiptir. Fakat kendilerine ağıt yakmada, kadınların erkeklere kıyasla sayısı oldukça azdır
Anahtar Kelimeler:

ağıt, hüzün, şair, duygular

___

  • 1 - ابن حجر،أوس،ديوان اوس بن حجر،تحقيق،محمد يوسف نجم، دار بيروت،1980م
  • 2 - ابن ربيعة،المهلهل،ديوان المهلهل بن ربيعة، إعداد وتقديم، طلال حرب، دار صادر، بيروت، الطبعة الأولى.
  • 3 - ابن رشق،أبو الحسن علي القيرواني(ت456 هـ)، العمدة في محاسن الشعر وآدابه ونقده،،تحقيق:محمد محي الدين عبدالحميد، دار الجيل بيروت – لبنان
  • 4 - ابن صمة،دريد،ديوان دريد بن الصمة، تحقيق: عمر عبد الرسول، دار المعارف ، القاهرة، 2008م
  • 5 - إبن طيفور ،أبو الفضل ، بلاغات النساء ، جمعه وشرحه. أحمد الألفي، مطبعة مدرسة والدة عباس الأول، 1908م
  • 6 - ابن عبد ربه،أبو عمر أحمد بن محمد(ت 940هـ)،العقد الفريد، تحقيق: عبدالمجيد الترحيني،دار الكتب العلمية ، بيروت - لبنان، الطبعة الأولى،1983م
  • 7- إبن منظور،محمد بن مكرم بن علي الأنصاري الأفريقي(ت 711هـ) ،لسان العرب: تحقيق:أمين محمد عبدالوهاب و محمد الصادق العبيدي، دار احياء التراث العربي، بيروت - لبنان، الطبعة الثالثة، ،1999م
  • 8 - الأصفهاني، أبو فرج أبو فرج (ت 356 هـ)،كتاب الأغاني، دار الكتب المصرية ، القاهرة، الطبعة الأولى،م
  • 9 - الأصمعي،ﺃﺑﻮ ﺳﻌﻴﺪ ﻋﺒﺪ الملك ﺑﻦ ﻗﺮﻳﺐ ﺍﻷﺻﻤﻌﻲ، ﺍﻷﺻﻤﻌﻴﺎﺕ ، ﺗحقيق.ﻗﺼﻲ حسين، الطبعة الأولى،1997م.
  • 10 - أنور عمر ،عائشة،فاعلية التكرار في النص الشعري الرثائي الشعر الخنساء انموذجا، مجلة آداب الفراهيدي، العدد،18، 2014م
  • 11 - بيرداود،عبدالله خضر حمد،الشعر الجاهلي في تفسير غريب القرآن لأبن قتيبة "دراسة أسلوبية ، رسالة مقدمة لنيل درجة الدكتوراه،2016م
  • 12 - الجبوري ،يحيى،الشعر الجاهلي خصائصه وفنونه،مؤسسة الرسالة ،بيروت،الطبعة الخامسة،1986م
  • 13 - خلف، ساجدة عبدالكريم،التجربة الشعرية من الرؤية إلى الموضوع. "بحث في نماذج شعرية منتخبة" ،