SU KÜLTÜRÜNÜN TARİHSEL GELİŞİM SÜRECİNDE OSMANLI DÖNEMİ HAMAMLARININ TOPLUMUN SANAT VE SOSYAL YAŞAMINA ETKİLERİ

Su, tüm canlılarda olduğu gibi, insan hayatında da yaşayışın ve varlığın vazgeçilmez önceliğidir. Tarih boyunca kutsallık atfedilen su, yeme içme gibi günlük gereksinimleri karşılamanın yanında tarım ve üretim, yerleşim ve yaşayışı da etkileyerek su kültürünü oluşturmuştur. Su kültürünün tarihsel gelişim sürecinde, bu kültürün önemli bir parçasını oluşturan hamamlar, bir yandan barındırdığı yıkanma mekânları ile bedensel ve ruhsal arınmayı sağlayan, diğer yandan sosyal hayat, eğlence ve gelenekleri yaşatarak sanat ve sosyal yaşamı etkileyen su yapılarıdır. Hamamlar, su kültüründe hem yıkanma aktivitelerin gerçekleştiği mekânları içeren bir somut kültür, hem de sosyal yaşantıyı etkileyip bu yaşantıya ait değerleri biçimlendiren soyut kültür öğesi olarak önemli bir yere sahiptir. Bu çalışmada, Osmanlı dönemi su kültürünün önemli bir parçasını oluşturan hamamlar, su kültürünün tarihsel gelişim süreci içerisinde irdelenmiş ve toplumun sanat ve sosyal yaşamına etkileri Eskişehir kenti hamam kültürü ve farklı hamam örneklemeleri üzerinden değerlendirilmiştir. Çalışma içeriğinde, su kültürünün tarihsel gelişimi ile farklı coğrafya ve medeniyetlerdeki yansımaları, somut kültürel su öğelerinin kent ve kültür belleğine etkileri, hamam yapılarının tarihsel gelişim sürecinde kültür mirası olarak sosyal ve sanatsal yaşantıya etkileri birbirini takip eden bir dizgede yer almaktadır. Osmanlı döneminde su kültürünü oluşturan su ögeleri ve hamamlar bir yandan toplumun kültürel değerlerinin ve sosyal yaşantının oluşumuna katkı sunarken diğer yandan mekânsal özellikleri, kullanımı veya yarattığı algının tematik yaklaşımlara konu olmasıyla toplumun sanatsal yaşamına etki etmiştir. Bu çalışma bir yandan su kültürünün tarihsel gelişimi ile hamamların bu süreçte toplumun sosyal ve sanatsal yaşamına etkilerine dair bilgi sunması, diğer yandan kültürel miras içerisinde yer alan somut ve somut olmayan kültürel değerlerin birbirleriyle kurduğu sıkı ilişkiyi yansıtması açısından önem taşımaktadır.

THE EFFECTS OF OTTOMAN BATHS ON THE ART AND SOCIAL LIFE IN THE HISTORICAL DEVELOPMENT PROCESS OF WATER CULTURE

Water, like for overall living creatures, is also an indispensable priority in human life for living and entity. Which has been attributed to holiness throughout history, in addition to supplying daily needs such as food and drink, it has formed the water culture thereby influencing agriculture and production, the settlement and existence. During the historical development process of water culture, the baths, which constitute an important part of this culture, are the water structures while providing physical and spiritual purification with their bathing spaces, on the other hand, affecting the art and social life of society by providing and sustaining social life, entertainment and traditions. Baths have an important place in the water culture both as a tangible cultural asset containing the places on which bathing activities take place and as an intangible cultural asset that affects social life with forming its values. In this study, the baths, which constitute an important part of the water culture of the Ottoman period, were examined in the historical development process of the water culture and their effects on art and social life were evaluated through the bath culture of Eskişehir and different bath samples. The historical development of water culture and its reflections in different geographies and civilizations, the effects of water structures on the city and cultural memory as the tangible cultural assets, and the effects of bath structures in the historical process on social and artistic life as a cultural heritage take place in a successive sequence in the context of the study. In the Ottoman period, while water structures and especially baths that constituted the water culture contributed to the formation of the cultural values and social life of the society, on the other hand, they influenced the artistic life of the society with their spatial features, usage or their perception. The study is important in consideration of both giving information on historical development of water culture with Ottoman baths effects on social and artistic life of society in this process, and reflecting the close relationship between tangible and intangible cultural assets in the cultural heritage integrity

PDF

___

ALTINSAPAN, Erol, (2009), Eskişehir Hamamları (Selçuklu-Osmanlı Dönemi), (Ed. Ali Gerengi), Eskişehir Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Yayın No. 13, Eskişehir: Gülen Ofset Matbaacılık.
BERGSON, Henri, (2007), Madde ve Bellek, (Çeviren: Işık Ergüden), Birinci Basım, Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
BÜYÜKKOL, Semih ve ARDA, Zuhal, (2016), “Türk Kültüründe Hamam Geleneği ve Resim Sanatına Yansımaları”, İdil dergisi, C. V, S. 27: s. 2047-2062.
CİNGÖZ, Meltem, (1995), "Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (Hamam Gelenekleri)", İstanbul Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, S. 3.
ÖZTÜRK, Ayşen Çelen, (2016), “Eskişehir’in Geçmişteki ve Bugünkü Kent Belleğinin Zihin Haritaları Üzerinden Okuma Denemeleri”, İdealkent Kent Araştırmaları Dergisi, C. VII, S. 20: s. 856-880.
ÇÖL, Nilgün, (2011), “Galata Kent Dokusu İçerisinde Saliha Sultan Sebil Çeşmesinin Değerlendirilmesi”, Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish, C. VI, S. 3: s. 645-659.
DEMİR, Z. Sema, (2013), “Türk Hamam Müzesi ve Kına Hamamı Sergisi”, Ankara Araştırmaları Dergisi, C. I, S. 2: s. 48-55.
EMİROĞLU, İzlem, (2010), Konya’ da Hamam Kültürü ve Kullanım Eşyaları, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Konya.
ENGLE, Randall W., TUHOLSKI, Stephen W., LAUGHLIN, James E., CONWAY, Andrew R. A., (1999), “Working Memory, Short-Term Memory, and General Fluid Intelligence: A Latent-Variable Approach”, Journal of Experimental Psychology: General, C. CXXVIII, S.3: s. 309-331.
ERTUĞRUL, Alidost, (2009), “Hamam Yapıları ve Literatürü”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. VII, S. 13: s. 241-266.
HALBWACHS, Maurice, (1992). On Collective Memory, (Ed. Lewis A. Coser). London: The University of Chicago Press.
KAFESOĞLU, Halil İbrahim, (1973), “Eski Türk Dini”, Tarih Enstitüsü Dergisi, S. 3, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
KAPLAN, Yunus, (2010), “Türk Hamam Kültürünün Divan Şiirine Yansımaları”, A.Ü.Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, TAED 44, s. 131-155.
KODAMAN, Leyla ve ÖZKARTAL, Mehmet, (2010), “Picasso’nun ‘Türk Hamamı’ Adlı Yapıtında J. D. Ingres’den Öykünme (Pastiş) İzleri”, Ankara Gazi Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, C. I, S. 5: s. 121-137.
LEMAIRE, Gerard Georges, (2008), The Orient in Western Art, China: h.f.ullmann.
MURAT, Leyla, (2012), “Hititlerde Su Kültü”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. XXXI, S. 51: s.125‐158.
OYMAK, İskender, (2010), “Anadolu'da Su Kültünün İzleri”, İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. XV, S.1: s. 35-55.
ÖNGE, M. Yılmaz, (1995). Anadolu’da XII-XIII. Yüzyıl Türk Hamamları, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
ÖZBAYRAKTAR, Mehtap, (2015), “Kolektif Bellek, Kent Belleği ve Sokaklar: İzmit Merkez Geleneksel Sokakları”, Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, (Ed. Haluk Selvi, M. Bilal Çelik), Kocaeli: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, s.1555-1569.
SAMİ, Kamuran, (2017), “Halk Kültürü Bağlamında Hamam(lar)ın Toplumsal ve Mekânsal Dönüşümleri, Diyarbakır Tarihi ‘Suriçi’ Örneği”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, C. XVI, S. 64: s. 1531-1546.
TAŞÇIOĞLU, Tülay, (1998). Türk Hamamı, İstanbul: Duran Ofset.
TÜRKYILMAZ, Dilek, (2001), Türk Kültüründe Hamam Geleneği ve Eskişehir Hamamları, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Halk Bilimi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
TÜRKAN, Kadriye, (2009), “Türk Masallarında Mimari: Hamam ve İşlevleri”, Ankara Millî Folklor Dergisi, C. XI, S. 84: s. 162-174.
YEGÜL, Fikret, (2009), “Anadolu ve Su Kültürü: Türk Hamamları ve Yıkanma Geleneğinin Kökleri ve Geleceği”, Anadolu/Anatolia 35, s. 99-118.
YEGÜL, Fikret, (2012), “Anadolu Hamam Kültürü: Bin Işık Huzmesi, Bin Ilık Parmak”, Anadolu Medeniyetlerinde Hamam Kültürü: Mimari, Tarih ve İmgelem, (Derleyen: Nina Ergin, Çeviren: Ayşe Özbay Erozan), İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, s. 17- 65.
“KÜLTÜR”, TDK, (Erişim: 22.12.2019), https://sozluk.gov.tr/?kelime=k%C3%BClt%C3%BCr
“BELLEK”, TDK, (Erişim: 22.12.2019), https://sozluk.gov.tr/?kelime=BELLEK