İRAN'DA SİYASİ PARTİLER

Öz 19. yüzyıl modernleşme sürecinin kaçınılmaz sonuçlarından biri de devletin dönüşümü ve siyasi iktidarın niteliğinin değişmesi olmuştur. İran’da devlet, başka ülke örneklerindeki modernleşme süreçlerinde olduğu gibi çok geçmeden Batı tarzı modern kurumların oluşturduğu modern bir devlete doğru evrilmeye başlamıştır. Bu modern kurumlardan biri de parlamentodur. İran’da 1906 yılında Muzeffereddin Şah’ın emriyle Milli Meclis kurulmuş ve Meşrutiyet devrimi gerçekleşmiştir. Diğer taraftan meclisin ilk kurulduğu andan itibaren siyasi partiler de ortaya çıkmıştır. Bir anlamda İranlılar partiyi, meclis işlevlerinin bir parçası olarak görüyorlardı. Ancak sonradan Rıza Pehlevi gerçekleştirdiği darbe ile Kaçar hanedanlığına son verdi. Rıza Şah, özgürlükler ve demokrasi yoluyla değil; otoriter bir tarzda siyasal ve toplumsal hayatı dönüştürerek İran’ı modern bir ulus-devlet haline getirmeyi amaçlamıştır. Bu dönemde biçimsel olarak parlamento korunmakla birlikte Rıza Şah seçimlerde adayları belirlemiştir. Bu dönemden itibaren meclis, Şah’ın müdahalelerinden uzak kalamamıştır. Bu nedenle Rıza Pehlevi dönemiyle birlikte İran siyasetinde siyasi partilerin etkisi ve önemi azalmaya başlamış ve bu özellik daha sonraki dönemlerde de süreklilik kazanmıştır. Sonradan iktidara gelen Muhammed Rıza Pehlevi de babası gibi parlamento seçimlerine müdahale ederek seçilecek adayları belirlemiştir. 1979 İslam Devrimiyle birlikte ilk başlarda tüm ideolojileri ve fikirleri temsil eden grupların ve siyasi partilerin faaliyet göstermesine izin verileceği yönünde iyimser bir beklenti oluşmuştur. Şah’ın otoriter rejiminin yerine İran’da demokratik yeni bir dönem başlayacağı umut edilmiştir. Ancak devrimin ilk yıllarında sol partiler ve gruplar bastırılmış ve ardından iktidara uygulamalarına karşı eleştiri yönelten, farklı düşünen tüm gruplar ve onların partileri kapatılmış ve böylece demokratik umutlar sönmüştür. Bu çalışmada modern İran siyasetinde Pehleviler döneminden başlayarak İran İslam Cumhuriyetinde önemli yeri olan siyasi partiler ve bunların rolleri ve konumları incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

İran, Modern Devlet, Parlamento

PDF

___

Kaynakça Abrahamian, E. (1998). İran Beyne Du Enghelab. (A. G. Fattahi, Çev.) Tahran: Ney Yayınevi.

Abrahamian, E. (2014). Modern İran Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.

Akyol, E. (2016). “Siyasal Partiler”. Kamu Politikaları Ansiklopesi. (Ed.) H.Altunok, F.G.Gedikkaya, Ankara: Nobel Kitabevi, s.318-322.

Akyol, E. Ahmadi, A.(2019), “İran’da Rıza Şah Dönemı̇ Modernleşme Sürecı̇nı̇n Şı̇a Ulemasına Etkı̇sı̇”, Tarih Okulu Dergisi, Yıl:12, Sayı: XL, ss.145-170

Asayesh, v. (2011). Political Party in Islamic Republic of Iran: A Review. Journal of Politics and Law 4 (1), s.221-231.

Azereng, A. (?). Cepheye Melliye İran (İran Ulusal Cephesi). Boukhara, 154-184.

Azimi, F. (1997). “On Shaky Ground: Concerning the Absence or Weakness of Political Parties in Iran”. Iranian Studies, 30, 1/2, s. 53-75.

Beşiriye, H. (2009). İran'da devlet toplum ve siyaset . İstanbul: Ağaç Kitabevi.

Bozarslan, H. (2016). Ortadoğu’nun Siyasal Sosyolojisi, İstanbul: İletişim Yayınları.

Darabi, A. (2013). Oral History of the Association of Militant Clergy. March 17, 2019 tarihinde Iran Data Portal: http://irandataportal.syr.edu adresinden alındı

Deloei, M. S. (2001). Cebheye Musharekete İran Eslami. Tahran: Kevser.

Durgun, S.(2014), “Siyasi Partiler ve Parti Sistemleri”, Siyaset, (Ed.) Y.Taşkın, İstanbul: İletişim Yayınları, s.335-354.

Fadaee, S. (2018). “The Long Twentieth Century in Iran: Dynamics of Change, Continuity and Mobilizing Master Frames” . Journal of Developing Societies, 34, 2, s. 123-143.

Fairbanks, S. C. (1998). “Theocracy versus Democracy: Iran Considers Political Parties”. Middle East Journal, 52, 1, s. 17-31.

Islamic Coalition Parti. (2013). http://irandataportal.syr.edu/islamic-coalition-party-motalefeh adresinden indirilmiştir.

Karimi, A. R. (2005). Sazemane Mocahedin Khelq. Tahran: Merkez Esnad Enghelabe Eslami.

Keskin, A. (2019). “İran Nasıl Yönetiliyor?” Maduniyet, S.1 İlkbahar, s. 5-17.

Koulaei, E. (1977). Estalinizim ve Hezbe Tudeh der İran. Tahran: Merkeze Esnad Enghelabe Eslami.

Mortaji, H. (2019). Assembly of Militant Clerıcs. March 17, 2019 tarihinde Iran Data Portal: http://irandataportal.syr.edu/assembly-of-militant-clerics-mrm adresinden alındı

Razavi, R. (2010). “The Road to Party Politics in Iran (1979-2009)”. Middle Eastern Studies, 46, 1, s. 79-96.

https://www.refworld.org/docid/3df4be498.html

Sayın, H. Çırakoğlu, A. (2019), “İran’da Siyasal Ekoller Üzerine Bir Değerlendirme”, Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi Cilt: 6, Sayı: 1, s. 85-112.

Taflıoğlu, M.S. (2013). “İran İslam Cumhuriyeti’nde Egemenlik ve Meşrûiyet Kaynağı “Velâyet-İ Fakih”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi , 68 (03) , 95-112 .

Taşkın, Y. (2008). “Devrim Sonrası İran'da Siyaset: Aktörler, Stratejiler ve Gelecek”. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, (39), 21-53.

Yegin, A. “İran Siyasetini Anlama Kılavuzu.” Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Merkezi, Yayın no. 25 (Haziran 2013). Erişim tarihi: 09.03.2020. http://file.setav.org/Files/Pdf/20130610163244_iran-siyaseti_ web.pdf.