Kilise ve Mektepler Meselesi Ekseninde Rum Patrikhanesi’nin Milli Meclis Oluşturma Çabaları (1908-1910)

Bu makalede, kiliseler ve mektepler meselesine karşı Rum toplumunun gösterdiği tepki ele alınmaktadır. Bu noktadan hareketle özellikle Patrikhanenin milli bir meclis oluşturma gayretleri ve ortaya koyduğu muhalif tutum, Türkçe ve Rumca basın takip edilerek incelenmiştir. II. Meşrutiyet döneminde Osmanlı hükümeti ile Osmanlı Rumlarının karşı karşıya gelmesine neden olan en önemli gelişme Kilise ve Mektepler Meselesi olmuştur. Patrikhane bu kanunun çıkarılmasının ve uygulanmasının kendi ayrıcalıklarına zarar vereceği düşüncesinden hareketle hükümetin yapıcı çalışmalarının karşısında yer almıştır. Rum basını da Patrikhanenin bu muhalif tutumunu desteklemiştir. Yine aynı şekilde Rum mebuslar da bu kanun tasarısının tartışılması sırasında tasarıya karşı etkin bir muhalefet sergilemişlerdir. Rum mebuslar bu tutumlarıyla Meclis-i Mebusan’daki en aktif grubu oluşturmuş ve adeta siyasetin gündemini etkilemişlerdir. Kilise ve Mektepler Meselesi tartışmaları başından sonuna uzun soluklu ve çok yönlü olarak ilerlemiş, muhalif tepkilerin önü alınamamıştır. Kanunun kabulü üzerine Rum Patrikhanesi’nin milli bir meclis toplama girişimi konuyu daha girift bir hale getirmiş, Patrikhane meseleyi uluslararası bir boyuta taşımayı amaçlamıştır.

Anahtar Kelimeler:

Kilise ve Mektepler Meselesi, Osmanlı Rumları, Rum Patrikhanesi

The Efforts of The Greek Patriarchate to Form The Natıonal Assembly on The Axıs of The Church and Schools Issue (1908-1910)

The most important development that led to the confrontation between the ottoman goverment and the ottoman greeks during the second Constitutional Period was the Church and Schools Issue. The Patriarchate was against the constructive efforts of the Ottoman government, thinking that the enactment and implementation of this law would harm its own privileges. The Greek press also supported this oppositional attitude of the Patriarchate. Likewise, the Greek deputies displayed an active opposition to the bill during the discussion of this bill in the Parliament. With these attitudes, the Greek deputies formed the most active group in the Parliament and almost influenced the agenda of politics. The discussions on the Church and Schools Question progressed from beginning to end in a long-term and multi-faceted manner, and oppositional reactions could not be prevented. Although the adoption of the law basically solved the problem, the issue became more complicated especially with the Greek Patriarchate's attempt to convene a national assembly. The aim of the Patriarchate to bring the issue to an international dimension was the point where the most severe criticism was made by the Ottoman government, the Committee of Union and Progress and the Turkish press. This situation will put the government in a difficult situation in terms of foreign policy. In this article, first of all, the historical development of the Church and Schools Issue is briefly adressed and with the proclamation of the Second Constitutional Monarchy, the problems encountered during the resolution of this issue were tried to be outlined. From this point forth, the Patriarchate's attempt to convene the national assembly and its oppositional attitude have been examined by following the Turkish and Greek press.

Keywords:

Church and Schools Issue, Ottoman Greeks Greek Patriarchate, National Assembly, Greek Press,

PDF

___

DH.EUM.KADL (Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Kısm-ı Adlî Kalemi).15/8.
DH.EUM.KLH (Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Kalem-i Hususi) 5/6-A
DH.MKT (Dâhiliye Nezareti Mektubi Kalemi Evrakı). 2775/17, 2845/56, 2756/55, 2770/62, 2724/60, 2911/6
DH.SYS (Dâhiliye Nezareti Siyasi Kısım Evrakı). 51/5
Meclis-i Ayan Zabıt Ceridesi (MAZC). 1982. C.1. Ankara: TBMM Basımevi.
Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi (MMZC). 1982. C. 1. Ankara: TBMM Basımevi.
Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi (MMZC). 1982. C. 2. Ankara: TBMM Basımevi.
Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi (MMZC). 1982. C. 4. Ankara: TBMM Basımevi.
Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi (MMZC). 1982. C. 5. Ankara: TBMM Basımevi.
Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi (MMZC). 1982. C. 6. Ankara: TBMM Basımevi.
Düstur. 1333. Tertib-i Sâni. C. 2. Dersaadet: Matbaa-i Osmaniye.
Anadolu’da Neologos, İkdam, İttihad, İttihad ve Terakki, İstanbul Gazetesi, Sabah, Şura-yı Ümmet, Tahidramos, Tanin, Takvim-i Vekayi, Tasvir-i Efkâr, Yeni Gazete
Adanır, Fikret. 1996. Makedonya Sorunu, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Adanır, Fikret. 2008. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Ulusal Sorun ile Sosyalizmin Oluşması ve Gelişmesi: Makedonya Örneği”. Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyalizm ve Milliyetçilik (1876-1923). İstanbul: İletişim Yayınları.
Akşin, Sina. 2001. Jön Türkler ve İttihat ve Terakki. Ankara: İmge Yayınları.
Aram, Andonyan. 1975. Balkan Harbi Tarihi. İstanbul.
Armaoğlu, Fahir. 1997. 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914). İstanbul: Timaş Yayınları.
Arslan, Ali. 2003. “Makedonya’da Rum-Ulah Çatışması”. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi. (S. 4). 2-16.
Aybars, Ergün. 1983. “Makedonya ve II. Meşrutiyet”. Tarih İncelemeleri Dergisi. (C. 1). 107-111.
Aydın, Mahir. 1999. “Prenslikten Krallığa Bulgaristan”. Berlin Antlaşmasından Günümüze Balkanlar. (Ed. M. Bereketli). İstanbul: Rumeli Vakfı Yayınları.
Bayur, Yusuf Hikmet. 1959. “İkinci Meşrutiyet Devri üzerinde Bazı Düşünceler”. Belleten. (C. XXIII, S. 90). Ankara: TTK. 276-277.
Bayur, Yusuf Hikmet. 1991. Türk İnkılabı Tarihi. C. 1. K. 1. Ankara: TTK.
Bozkurt, Gülnihal. 1993. “II. Meşrutiyet Osmanlı Meclis Zabıtlarında Bulgar Azınlıklarının Kilise ve Okul Sorunları”. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi. (S. 4). 99-119.
Bulgarian Academy of Science. 1998. Macedonia Documents and Material. Sofya.
Clogg, Richard. 1982. “The Greek Millet in the Ottoman Empire”. Christians and Jews in the Ottoman Empire. V. I. (Ed. Benjamin Braude- Bernard Lewis). London.
Çakmak, Fevzi. 2010. Batı Rumeli’yi Nasıl Kaybettik? Garbi Rumeli’nin Suret-i Ziya-ı ve Balkan Harbi’nde Garp Cephesi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Hacısalihoğlu, Mehmet. 2008. Jön Türkler ve Makedonya Sorunu (1890-1918). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Işıksal, Turgut. 1971. “Makedonya Üzerinde Oynanan Oyunlar ve Bilinmeyen Bir Nüfus Sayımı”. Belgelerle Türk Tarihi Dergisi. (S. 43) 13-19.
İnalcık, Halil. 2017. Tanzimat ve Bulgar Meselesi. İstanbul: Kronik Kitap.
Karabekir, Kazım. 2009. İttihat ve Terakki Cemiyeti 1896-1909. İstanbul: YKY.
Karacan, Ali Naci. 1934. Ya Hürriyet Ya Ölüm. İstanbul.
Karal, Enver Ziya. 1999. Osmanlı Tarihi: II. Meşrutiyet ve I. Dünya Savaşı (1908-1918). Ankara: TTK.
Karpat, Kemal. 2004. Balkanlarda Osmanlı Mirası ve Ulusçuluk. Ankara: İmge Yayınları.
Kerimoğlu, Hasan Taner. 2007. “Kilise ve Mektepler Kanunu Örneğinde II. Meşrutiyet Döneminde İttihatçı- Rum İlişkileri”. ÇTTAD. (C. 6, S.14). 3-25.
Kili, Suna. 1982. Türk Anayasaları. Ankara.
Kocabaş, Süleyman. 2000. Son Haçlı Seferi ve Balkan Harbi (1912-1913): Avrupa Türkiye’sinin Kaybı. İstanbul: Vatan Yayınları.
Nesim Mazliyah, “Rumlar ve Bulgarlar”. İttihad, No: 92. (14 Ağustos 1325/27 Ağustos 1909). 3.
Refik, Ahmet. 1341. “Osmanlı İmparatorluğunda Fener Patrikhanesi ve Bulgar Kilisesi”, Türk Tarihi Encümeni Mecmuası. On Beşinci Sene. Numara: 8 (85). İstanbul. 73-84.
Saatçı, Meltem Begüm. 1998. “Makedonya’da İki Örgütün Kuruluşu; Makedonya İç Devrim Örgütü ve Yüksek Makedon Komitesi”. Toplumsal Tarih. (C. 10, S. 56). 9-12.
Şıvgın, Hale. 1996. “Osmanlı Arşiv Belgeleriyle 1901-1908 Yıllarında Makedonya (Rumeli Vilayeti) Sorunu)”. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. (C. 12, S. 1-2). 250.
Tepedelenlioğlu, Nizamettin Nazif. 1992. Sultan Abdülhamid ve Osmanlı İmparatorluğu’nda Komitacılar. İstanbul: Toker Yayınları.
Tokay, Gül. 1995. Makedonya Sorunu, Jön Türk İhtilali’nin Kökenleri (1903-1908). İstanbul: Afa Yayınları.
Tokay, Gül. 1999. “Osmanlı-Bulgaristan İlişkileri 1878-1908”. Osmanlı. C. 2. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Tunalı Hilmi. 1326. Makedonya: Mâzisi, Hâli, İstikbâli. 2. bası. Kahire.
Tunaya, Tarık Zafer. 2007. Türkiye’de Siyasal Partiler. C. 1. İstanbul: İletişim Yayınları.
Tuncer, Hüner. 2010. Osmanlı’nın Rumeli’yi Kaybı (1878-1914). İstanbul: Kaynak Yayınları.
Uzdil, Mahmut Beliğ. 1936. Bulgar Komitalarının Tarihi ve Balkan Harbinde Yaptıkları. Ankara: Genelkurmay Başkanlığı Askeri Matbaa.
Uzer, Tahsin. 1999. Makedonya’da Eşkıyalık Tarihi ve Son Osmanlı Yönetimi. Ankara: TTK Yayınları.
Yalçın, Hüseyin Cahit. 1936. “Meşrutiyet Hatıraları”. Fikir Hareketleri. (Yıl: 3, C. 5, S. 129), 390.
Yusuf, Hamza. 2000. “II. Abdülhamid ve Makedonya Meselesi (1876-1909)”. Osmanlı Devleti’nin 700. Kuruluş Yıldönümünde Sultan II. Abdülhamid Dönemi Paneli (II). İstanbul: