Milli Mücadele Dönemi Basınına Göre Bekir Sami Bey’in İstifası ve Hükümet Değişikliği Meselesi

Kurtuluş Savaşı Dönemi’nde Türkiye Büyük Millet Meclisi görüşmelerinde her daim öne çıkan iki önemli konu olmuştur. Bunlar dış siyaset ve askeri meselelerdir. Vatanın bütünlüğü ve milletin bağımsızlığı mevzularında tüm vekiller hem fikirdir. Ancak amaca giden yolda izlenecek yöntem ve gerekli dış destek hususlarında tam bir birlik sağlanamamıştır. Bu noktada 1921 yılı Mayıs ayı bir kırılma noktasını teşkil etmiştir. Bu çalışmada, vatanın kurtuluşunu amaç edinmiş ancak metot noktasında anlaşamamış iki ayrı fikri gücün üstünlük mücadelesinin bir nevi basına yansımaları ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çalışmada; özellikle dönemin süreli yayınları (Vakit, İleri, İkdam, Akşam, Peyâm-ı Sabah, Tercüman-ı Hakikat, Alemdar, Hâkimiyet-i Milliye) temel alınmış, arşiv belgeleri, meclis zabıt cerideleri ve tetkik eserlerden de istifade edilmiştir. Makalede, Türkiye’nin ilk Hariciye Vekili Bekir Sami Bey neden istifa etmiştir? Bu istifanın basına akisleri hangi yönde olmuştur? Türk basını Fevzi Paşa başkanlığındaki Heyet-i Vekile’nin istifasını nasıl karşılamıştır? Mustafa Kemal Paşa, ilk mecliste Misak-ı Milli çerçevesinde siyasi ve fikri birliği sağlamak adına hangi adımları atmıştır? Biçimindeki sorulara cevap aranmıştır. Çalışma sonucunda milli mücadelenin yöntemi hususundaki fikri ayrılıkların, Mayıs 1921 tarihinde Mustafa Kemal Paşa liderliğindeki Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu’nun ipleri eline almasına bağlı olarak azaldığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Basın, İstifa, Bekir Sami, Mustafa Kemal Paşa

The Resignation of Bekir Sami Bey and The Matter Government’s Change According to The Press of The National Struggle Period

Foreign policy and military matters were two significant subject which frequently came to fore in the Turkish Grand National Assembly meetings during the period of the War of Independence. All members of the parliament agreed on the unity of the homeland and independence of the nation. However, they did not fully agree on the methods to achieve the aims and to receive foreign support. At this point, the year of 1921 was a breaking point. In this study, the struggle of two various approaches, which both aimed to reach the independence of the homeland with different methods, was examined as it was reflected in the period’s newspapers. While doing this, the resignation events of Turkiye's first Foreign Minister Bekir Sami Bey and the Fevzi Pasha Government were examined as an example.The study is mostly based on the periodicals (Vakit, İleri, İkdam, Akşam, Peyam-ı Sabah, Tercüman-ı Hakikat, Alemdar, Hakimiyet-i Milliye) but the archival documents, assembly registers and monographies were also vastly consulted. Why did Bekir Sami Bey, Turkiye’s first minister of foreign affairs, resign from his post? How did the Turkish press evaluate this resignation? What kind of efforts were made by Mustafa Kemal Pasha to achieve political and ideological unity in the Assembly in the frame of the National Pact? These are the questions that this study aims to respond. The study concludes that the clash of ideas diminished in May 1921 as the Group for the Defense of the Rights of Anatolia and Rumelia increased its authority under the leadership of Mustafa Kemal Pasha

Keywords:

Press Resignation, Bekir Sami, Fevzi Pasha, Mustafa Kemal Pasha,

PDF

___

Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA): Fon: 30-18-1-1 / Kutu: 3 / Gömlek: 19 / Sıra: 5.
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA): Fon: 30-18-1-1 / Kutu: 3 / Gömlek: 20 / Sıra: 12.
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA): Fon: 30-18-1-1 / Kutu: 2 / Gömlek: 33 / Sıra: 14.
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA): Fon: 30-18-1-1 / Kutu: 3 / Gömlek: 19 / Sıra: 6.
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA): Fon: 30-18-1-1 / Kutu: 2 / Gömlek: 38 / Sıra: 19.
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA): Fon: 30-18-1-1 / Kutu: 2 / Gömlek: 39 / Sıra: 1.
2.Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi
Türkiye Büyük Millet Meclisi Gizli Celse Zabıtları, Cilt:8, Birleşim:144, Oturumlar:1 ve 2, 4 Şubat 1921.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Gizli Celse Zabıtları, Cilt:10, Birleşim:32, Oturum:2, 12 Mayıs 1921.
Adıvar, Halide Edib. 2009. Türk’ün Ateşle İmtihanı. 4. Baskı, İstanbul: Can Yayınları.
Akyüz, Yahya. 1988. Türk Kurtuluş Savaşı Ve Fransız Kamuoyu (1919-1922). 2. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Atatürk, Kemal. 2018. Nutuk (1919-1927). Yayıma Hazırlayan: Zeynep Korkmaz. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
Atay, Falih Rıfkı. 2004. Çankaya. İstanbul: Pozitif Yayınları.
Avcıoğlu, Doğan. 1998. Türkiye’nin Düzeni. Cilt:1, İstanbul: Tekin Yayınevi.
Eroğlu, Hamza. 1990. Türk İnkılâp Tarihi. Ankara: Savaş Yayınları.
Gülmez, Nurettin. 2010. Kurtuluş Savaşı’nda Anadolu’da Yeni Gün. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
Güneş, İhsan. 2009. Birinci TBMM’nin Düşünce Yapısı (1920-1923). 3. Baskı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Jaeschke, Gotthard. 1989. Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi (Mondros’tan Mudanya’ya Kadar). 2. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Kılıç Ali. 2007. Atatürk’ün Sırdaşı Kılıç Ali’nin Anıları. 9. Baskı, Yayıma Hazırlayan: Hulûsi Turgut. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Kocatürk, Utkan. 2000. Atatürk Ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi (1918-1938). 3. Baskı, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
Neziroğlu, İrfan. Yılmaz, Tuncer. Efe, Gülşah Erdem. 2014. Başbakanlarımız Ve Genel Kurul Konuşmaları. Cilt:1, Ankara: TBMM Basımevi.
Nur, Rıza. 1992. Hayat ve Hatıratım (Rıza Nur - Atatürk Kavgası). Cilt:3, İstanbul: İşaret Yayınları.
Okur, Mehmet. Küçükuğurlu, Murat. 2006. İngiliz Yüksek Komiserlerinin Gözüyle Milli Mücadele 1918 – 1920. Trabzon: Serander Yayınları.
Sarıhan, Zeki. 1995. Kurtuluş Savaşı Günlüğü. Cilt:3, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Satan, Ali. 2011. İngiliz Yıllık Raporlarında Türkiye (1921). İstanbul: Tarihçi Kitabevi.
Sonyel, Salâhi. 1995. Türk Kurtuluş Savaşı Ve Dış Politika I. 3. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Sonyel, Salâhi. 2003. Türk Kurtuluş Savaşı Ve Dış Politika II. 3. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Şimşir, Bilal. 1996. Bizim Diplomatlar. Ankara: Bilgi Yayınevi.
Tengirşek, Yusuf Kemal. 2001. Vatan Hizmetinde. 2. Baskı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Turan, Esin Tüylü. 2022. İspanyol Basınında Türk Milli Mücadelesi (1918-1923). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Yılmaz, Halil. 2021. Belçika Basını ve Diplomatik Belgelerine Göre Türk Kurtuluş Savaşı (1919-1922). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
Yüceer, Saime. 2016. Milli Mücadele Yıllarında Ankara – Moskova İlişkileri. 2. Baskı, İstanbul: Sentez Yayınları.
Öztoprak, İzzet. 1992. “Dışişleri Bakanı Bekir Sami Bey’in İstifası Meselesi”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 9(25): 95-108.
Öztoprak, İzzet. 1998. “II. İnönü Savaşı Sonrasında İç Siyasi Durum ve Ankara’da Hükümet Değişikliği”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 14(42): 1081-1097.
Sonyel, Salâhi. 1977. “Kurtuluş Savaşı Günlerinde Doğu Siyasamız (Nisan 1920 – Mart 1921)”. Belleten 41(164): 657-732.
Sonyel, Salâhi. 1981. “Kurtuluş Savaşı Günlerinde Batı Siyasamız (Nisan 1920 – Mart 1921)”. Belleten 45(177): 327-418.
“(Tan) Ankara’nın Tekliflerini Müfrit Buluyor”, Peyâm-ı Sabah, 1 Haziran 1921, No: 897, s.1.
“Anadolu Harbe Şiddetle Taraftardır”, İleri, 20 Mayıs 1921, No:1189, s.1.
“Anadolu Hey’et-i Vekilesi Teşekkül Etti”, İkdam, 23 Mayıs 1921, No:8690, s.1.
“Anadolu Kabinesinin İstifası”, İkdam, 21 Mayıs 1921, No:8688, s.1.
“Anadolu Kabinesi İstifa Etti”, Tercüman-ı Hakikat, 20 Mayıs 1921, No:14417, s.1.
“Anadolu Müttefiklerle Anlaşmak İstiyor”, İkdam, 26 Şubat 1921, No:8607, s.1.
“Anadolu’da Harp Arzusu Çok”, Tercüman-ı Hakikat, 19 Mayıs 1921, No:14416, s.1.
“Anadolu’da Kabine Meselesi”, İkdam, 22 Mayıs 1921, No:8689, s.1.
“Anadolu’da Yeni Heyet-i Vekile Teşkil Etti”, Vakit, 23 Mayıs 1921, No:1242, s.1.
“Anadolu’daki Son Kabine Tebeddülü (Değişimi)”, Vakit, 30 Mayıs 1921, No:1249, s.1.
“Anadolu’daki Tebeddül-ü Siyaset”, Tercüman-ı Hakikat, 2 Haziran 1921, No:14430, s.1.
“Anadolu’nun Mühim Beyannamesi”, Peyâm-ı Sabah, 4 Haziran 1921, No: 900, s.1.
“Anadolu’nun Siyaseti”, Akşam, 2 Haziran 1921, No: 969, s.1.
“Ankara Heyet-i Vekilesi Umumiyetle İstifa Etmişlerdir”, Vakit, 21 Mayıs 1921, No:1240, s.1.
“Ankara Heyet-i Vekilesinin İstifası”, İleri, 20 Mayıs 1921, No:1189, s.1.
“Ankara Kabinesi İstifa Etti”, Peyâm-ı Sabah, 21 Mayıs 1921, No: 886, s.1.
“Ankara Kabinesinde Tebeddül Var Mı?”, İleri, 16 Mayıs 1921, No:1185, s.1.
“Ankara Kabinesinin Programı”, Vakit, 27 Mayıs 1921, No:1246, s.1.
“Ankara Meclis-i Millisi ve Fransa”, İleri, 1 Haziran 1921, No:1201, s.1.
“Ankara Meclis-i Millisinde İtilâfnameler”, İleri, 30 Mayıs 1921, No:1199, s.1.
“Ankara Şark’ı Tercih Etti ”, Alemdar, 27 Mayıs 1921, No:61, s.1.
“Ankara’da Fikr-i Muhalefet”, Peyâm-ı Sabah, 20 Mayıs 1921, No: 885, s.1.
“Ankara’da Müdafaa-i Hukuk Grubu”, Vakit, 24 Mayıs 1921, No:1243, s.1.
“Ankara’da Yeni Heyet-i Vekilenin Teşkili”, İleri, 22 Mayıs 1921, No:1191, s.1.
“Ankara’daki Buhranın Esbâbı”, Peyâm-ı Sabah, 1 Haziran 1921, No: 897, s.1.
“Ankara’daki Tebeddülat”, İkdam, 23 Mayıs 1921, No:8690, s.1.
“Avrupa’daki Ankara Mümessillerinin Tebdili”, Tercüman-ı Hakikat, 22 Mayıs 1921, No:14419, s.1.
“Bekir Sami Bey Avrupa Yolunda”, Vakit, 11 Haziran 1921, No:1259, s.1.
“Bekir Sami Bey Avrupa’ya Gidiyor”, İkdam, 11 Haziran 1921, No:8707, s.1.
“Bekir Sami Bey Büyük Millet Meclisi’nde Yeni Bir Fırka mı Teşkil Ediyor”, İkdam, 21 Mayıs 1921, No:8688, s.1.
“Bekir Sami Bey Fırka mı Teşkil Ediyor”, Tercüman-ı Hakikat, 20 Mayıs 1921, No:14417, s.1.
“Bekir Sami Bey İstifa Etti ”, Peyâm-ı Sabah, 16 Mayıs 1921, No: 881, s.1.
“Bekir Sami Bey Neden İstifa Etmiş”, Alemdar, 18 Mayıs 1921, No:52, s.1.
“Bekir Sami Bey Neden İstifa Etti?”, İkdam, 18 Mayıs 1921, No:8685, s.1.
“Bekir Sami Bey Niçin Çekildi? ”, Peyâm-ı Sabah, 18 Mayıs 1921, No: 883, s.1.
“Bekir Sami Bey Paris’te”, Vakit, 20 Haziran 1921, No:1268, s.1.
“Bekir Sami Bey Ve Kilikya İtirafı ”, İkdam, 15 Mart 1921, No:8622, s.1.
“Bekir Sami Bey’in Beyanatı”, Peyâm-ı Sabah, 20 Mayıs 1921, No: 885, s.1.
“Bekir Sami Bey’in Esbab-ı İstifası Yunan Meselesi mi İmiş? ”, İkdam, 17 Mayıs 1921, No:8684, s.1.
“Bekir Sami Bey’in Esbab-ı İstifası”, İkdam, 20 Mayıs 1921, No:8687, s.1.
“Bekir Sami Bey’in Esbab-ı İstifası”, Tercüman-ı Hakikat, 19 Mayıs 1921, No:14416, s.1.
“Bekir Sami Bey’in Esbab-ı İstifası”, Vakit, 17 Mayıs 1921, No:1236, s.1.
“Bekir Sami Bey’in İstifası Etrafında ”, Alemdar, 20 Mayıs 1921, No:54, s.1.
“Bekir Sami Bey’in İstifası Etrafında”, Alemdar, 16 Mayıs 1921, No:48, s.1.
“Bekir Sami Bey’in İstifası Etrafında”, Alemdar, 19 Mayıs 1921, No:53, s.1.
“Bekir Sami Bey’in İstifası Etrafında”, Peyâm-ı Sabah, 19 Mayıs 1921, No: 884, s.1. “Anadolu’da Şevk-i Ceng-Cuyâne”, Peyâm-ı Sabah, 20 Mayıs 1921, No: 885, s.1.
“Bekir Sami Bey’in İstifası Meselesi”, Vakit, 20 Mayıs 1921, No:1239, s.1.
“Bekir Sami Bey’in İstifası”, İkdam, 16 Mayıs 1921, No:8683, s.1.
“Bekir Sami Bey’in İstifası”, İkdam, 19 Mayıs 1921, No:8686, s.1.
“Bekir Sami Bey’in İstifası”, Tercüman-ı Hakikat, 18 Mayıs 1921, No:14415, s.1.
“Bekir Sami Bey’in İstifası”, Vakit, 16 Mayıs 1921, No:1235, s.1.
“Bekir Sami Bey’in Seyahati”, Vakit, 17 Haziran 1921, No:1265, s.1.
“Bekir Sami Bey”, İkdam, 15 Mayıs 1921, No:8682, s.1.
“Bekir Sami Bey”, İleri, 19 Mayıs 1921, No:1188, s.1.
“Bekir Sami Beyle”, Peyâm-ı Sabah, 3 Haziran 1921, No: 899, s.1.
“Bekir Sami ve Celalettin Arif Beyler”, İkdam, 30 Temmuz 1921, No:8756, s.1.
“Beyanatın Doğrusu”, Vakit, 5 Haziran 1921, No:1255, s.1.
“Buhran Hakkında”, İleri, 21 Mayıs 1921, No:1190, s.1.
“Büyük Millet Meclisinde Kabinenin Programı Hakkında Müzakereler”, Vakit, 29 Mayıs 1921, No:1248, s.1.
“Büyük Millet Meclisinde Yeni Bir Grup Teşekkül Etti”, Tercüman-ı Hakikat, 16 Mayıs 1921, No:14413, s.1.
“Büyük Millet Meclisinde”, Tercüman-ı Hakikat, 18 Mayıs 1921, No:14415, s.1.
“Cavid Bey Heyet-i Vekile Reisi Mi?”, Tercüman-ı Hakikat, 16 Mayıs 1921, No:14413, s.1.
“Cavit Bey’in Anadolu Kabinesini Teşkili Etrafında ”, Alemdar, 18 Mayıs 1921, No:52, s.1.
“Dâhili ve Harici Siyasette Tebeddül Yoktur”, Tercüman-ı Hakikat, 2 Haziran 1921, No:14430, s.1.
“Fevzi Paşa Heyet-i Vekile Reisi”, Peyâm-ı Sabah, 23 Mayıs 1921, No: 888, s.1.
“Fevzi Paşa Müfrit Milliyetperver”, Tercüman-ı Hakikat, 19 Mayıs 1921, No:14416, s.1.
“Fevzi Paşa ve Müfrit Milliyetperverler”, İleri, 20 Mayıs 1921, No:1189, s.1.
“Fevzi Paşa’nın Beyânatı”, Peyâm-ı Sabah, 3 Haziran 1921, No: 899, s.1.
“Gayr-ı Muntazır Bir İstifa”, Hâkimiyet-i Milliye, 18 Mayıs 1921, No:188, s.1.
“Hakimiyet-i Milliye’nin Millet Meclisine Vesâyâsı”, Peyâm-ı Sabah, 27 Mayıs 1921, No: 892, s.1.
“Halef, Selef Hakkında ”, Alemdar, 20 Mayıs 1921, No:54, s.1.
“Hariciye Vekâletine Yusuf Kemal Bey İntihap Edildi”, İkdam, 21 Mayıs 1921, No:8688, s.1.
“Hariciye Vekili Bekir Sami Beyle Mülâkat”, Hâkimiyet-i Milliye, 2 Mayıs 1921, No: 174, s.1.
“Hariciye Vekilinin Beyânatı”, Vakit, 5 Haziran 1921, No:1255, s.1.
“Heyet-i Murahhasımız Anadolu Hakkında İtalya Hükümeti İle de Bir İtilafname İmzaladı ”, İkdam, 15 Mart 1921, No:8622, s.1.
“Heyet-i Vekile Buhranının İzâlesi”, Tercüman-ı Hakikat, 23 Mayıs 1921, No:14420, s.1.
“Heyet-i Vekile Dün İstifa Etti”, Hâkimiyet-i Milliye, 17 Mayıs 1921, No:187, s.1.
“Heyet-i Vekile Reisi Mustafa Fevzi Paşa Hazretleri”, Vakit, 4 Haziran 1921, No:1254, s.1.
“Heyet-i Vekile ve Müdafaa-i Milliye Reisi: Fevzi Paşa”, İleri, 23 Mayıs 1921, No:1192, s.1.
“İngiliz Matbuatının Nokta-i Nazarı Nedir? Ankara Hükümeti Sulhu Nasıl Yapabilir?”, İkdam, 2 Haziran 1921, No:8700, s.1.
“Meclis-i Kebir-i Milli”, İleri, 26 Mayıs 1921, No:1195, s.1.
“Meclis-i Milli’nin Siyaset-i Dâhiliye ve Hariciyesi: Mustafa Fevzi Paşa’nın Beyanatı”, İkdam, 2 Haziran 1921, No:8700, s.1.
“Meclis-i Milli’nin Siyaset-i Hariciyesi”, İkdam, 1 Haziran 1921, No:8699, s.1.
“Millet Meclisinde Maliye Vekilini Muâheze”, Peyâm-ı Sabah, 20 Mayıs 1921, No: 885, s.1.
“Millet Meclisinin Bugünkü İçtimaî”, Peyâm-ı Sabah, 26 Mayıs 1921, No: 891, s.1.
“Millet Meclisinin Harp Gayeleri”, Peyâm-ı Sabah, 29 Mayıs 1921, No: 894, s.1.
“Mustafa Fevzi Paşa’nın Beyanatı”, Peyâm-ı Sabah, 27 Mayıs 1921, No: 892, s.1.
“Mustafa Sagir’in İdamına Hüküm Edildi”, Hâkimiyet-i Milliye, 24 Mayıs 1921, No: 193, s.1.
“Muzır Bir İhtilâf”, Peyâm-ı Sabah, 21 Mayıs 1921, No: 886, s.1.
“Müdafaa-i Hukuk Grubu”, Peyâm-ı Sabah, 24 Mayıs 1921, No: 889, s.1.
“Müdafaa-i Milliye’ye 12 Milyon Lira”, Peyâm-ı Sabah, 27 Mayıs 1921, No: 892, s.1.
“Nihat Reşat Bey İstifa Etti”, Tercüman-ı Hakikat, 20 Mayıs 1921, No:14417, s.1.
“Refet Paşa Heyet-i Vekile Reisi Oldu”, Peyâm-ı Sabah, 22 Mayıs 1921, No: 887, s.1.
“Refet Paşa Heyet-i Vükela Reisi”, İkdam, 22 Mayıs 1921, No:8689, s.1.
“Siyaset-i Dâhiliye ve Hariciyemiz”, Hâkimiyet-i Milliye, 31 Mayıs 1921, No:199, s.1.
“Son İstifalar Münasebetiyle ”, Alemdar, 22 Mayıs 1921, No:56, s.1.
“Yeni Ankara Kabinesi Teşekkül Etti”, Peyâm-ı Sabah, 23 Mayıs 1921, No: 888, s.1.
“Yeni Heyet-i Vekile Dün İntihap Edildi”, Hâkimiyet-i Milliye, 20 Mayıs 1921, No:190, s.1.
“Yeni Heyet-i Vekile İşe Başladı”, Vakit, 25 Mayıs 1921, No:1244, s.1.
“Yeni Heyet-i Vekile”, Akşam, 23 Mayıs 1921, No: 959, s.1.
“Yeni Heyet-i Vekile”, İleri, 21 Mayıs 1921, No:1190, s.1.
“Yeni Heyet-i Vekile”, Tercüman-ı Hakikat, 22 Mayıs 1921, No:14419, s.1.
“Yeni Heyet-i Vekilenin Siyaseti”, Tercüman-ı Hakikat, 25 Mayıs 1921, No:14422, s.1.
“Yusuf Kemal Bey Ankara’ya Geldi”, Tercüman-ı Hakikat, 28 Mayıs 1921, No:14425, s.1.
“Yusuf Kemal Bey Trabzon’da”, Vakit, 27 Mayıs 1921, No:1246, s.1.
“Yusuf Kemal Bey’in Beyanatı”, Peyâm-ı Sabah, 5 Haziran 1921, No: 901, s.1.
“Yusuf Kemal Bey’in Beyânâtı”, Tercüman-ı Hakikat, 29 Mayıs 1921, No:14426, s.1.
“Yusuf Kemal Bey’in Beyanatı”, Vakit, 30 Mayıs 1921, No:1249, s.1.