İKTİSADİ PROGRAM (1930)

        Savaş kudretini artırmak için ülkenin bütün kaynaklarını seferber etmek icap ediyordu. Bununla beraber harp içinde dahi, zirai ve sanayi faaliyetlerinin durması göze alınamazdı. Bu maksatla, üretimi teşvikle ilgili olarak askerlikten tecil ve mükellefiyet tedbirleri alındı. Ayrıca milli bir iktisat siyasetini gerçekleştirecek olan “İktisat Vekâleti” kuruldu. Osmanlı Devleti’nin nezaretlerini vekâlete çevirmek suretiyle devralan hükümet, ticaret, sanayi, ziraat, orman ve maden işlerini tek bir vekâlet bünyesinde toplayarak, ekonomik faaliyetler arasında ahenk ve sıkı bir işbirliği tesis etti. İktisadi alanda yapılan çalışmalara ara vermeden devam edilmiş, 1929 yılında eski gümrük tarifelerinden istifade eden ithalatçıların bu hareketi sonucunda 101 milyonluk bir ticaret açığı baş göstermişti. Buna demiryolu politikasından, diğer nafıa işlerinden ve bazı imtiyazların satın alınmasından oluşan taahhütler ile Osmanlı borçları taksitlerinin tediyesi eklenmişti. 29 Haziran 1930 yılının ilk günlerinde Ali İktisat Meclis ve İktisat Vekâlet’in işbirliği ile bir iktisat programı hazırlanmıştır. Daha sonra bürokratik çevrelerce Şakir Kesebir planı diye adlandırılan bu plan, dünya iktisat buhranı içinde değişik politika arayışları yüzünden uygulamaya girememiştir. Ama Türkiye’deki ilk iktisat program çalışması olması bakımından üzerinde durulmaya değer. Programın genel ekonomik politika düzeyindeki seçmeleri özel sektöre dayanan bir sanayi gelişmesi ve Türkiye’deki ticaretin yeniden canlandırılması şeklinde özetlenebilir.  Program 1923-1929 dönemindeki politikanın bir devamından çok bu politikanın özel sektörün çıkarları yönünde yeniden düzenlenmesini önermektedir. Oysa buhran içinde ekonomik politikaların gelişimi tamamen ters yönde olacak “devletçiliğe” geçilecektir.
Anahtar Kelimeler:

Ülke, İktisat, Vekâlet, Program

___

  • Resmi Kaynaklar -Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi - T.B.M.M. Zabıt Ceridesi, Altmış Altıncı İnikat,18 - V – 1929, XII, Diğer Kaynaklar: - Aysan M.2000, Atatürk’ün Ekonomik Politikası, Toplumsal Dönüşüm Yayınları, İstanbul, s.66 - Eldem V.1994, Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomisi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara - Tekeli-S.İlkin,2004, Cumhuriyetin Harcı III, İstanbul Üniversitesi yayınları, İstanbul -Tekeli-S. İlkin, 1976,Devletçilik Öncesi Sanayi Politikaları Arayışı, Makine Mühendisleri Odası sanayi Kongresi, Ankara