1869 Maarif-i Umumiye Nizamnamesi Ve Türk Eğitim Tarihindeki Yeri

XIX. yüzyılın ikinci yarısında batılılaşmanın etkisiyle Osmanlı eğitim sisteminde gerçekleştirilmeye başlanan modernleşme çabaları toplumsal bir destek görmemiş ve mahalli mektepler dışında eğitim konusu halk arasında rağbet görmemiştir. Ancak Osmanlı toplumunda Tanzimat sonrası reformların gayrimüslimler lehine hissedilir hale gelmesi, batı nüfuzunun artması ve özellikle de 1856 Islahat Fermanı ile birlikte Müslümanlar karşısında gayrimüslimlerin ekonomik ve sosyal refahlarının artması, Müslüman okumuş kesim ile ulema arasında İslami eğitimin geri kalmışlığıyla alakalı bir farkındalık meydana getirmiştir. Bu nedenle başkentte ve vilayetlerde genel eğitimi düzene koymayı amaçlayan ilk kapsamlı hukuki metin olan Maarif-i Umumiye Nizamnamesi hazırlanmıştır. Osmanlı Devleti bu nizamname ile ilkokulların yapısına ve ilkokul öğretmenlerinin mesleki formasyonuna daha çok önem vermeye başlamış, ilkokullar medresenin etki alanından çıkarılmıştır. Öte yandan “Osmanlıcılık” fikrinin bir amacı olarak Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ile Müslüman, gayrimüslim ve ecnebi okulları müşterek hukuki bir çatı altında birleştirilmek istenmiştir. Fakat Nizamname 1869’da yayınlanmasına rağmen ancak 1880’de fiiliyata geçirilebilmiş, o da farklı yer ve zamanlarda mümkün olmuştur. Maarif-i Umumiye Nezareti XIX. yüzyılın sonlarına doğru oldukça ihtisaslaşmış bir kurum haline gelmiştir. Taşradaki okulların eğitim kalitesinin düşüklüğü göz önüne alındığında, Maarif-i Umumiye Nezareti’nin başlıca amacının taşradaki halka temel okuma-yazma eğitimini verecek öğretmenleri kısa sürede yetiştirmek olduğu söylenebilir. Bu çalışmada Türk eğitim tarihinde önemli bir yeri olan Maarif-i Umumiye Nizamnamesi’yle Osmanlı eğitim sisteminde gerçekleştirilen düzenlemelere değinilmiş ve bu nizamnamenin eğitim sistemindeki etkileri analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Maarif, Nizamname, Maarif-i Umumiye Nezareti, Eğitim Tarihi, Maarif-i Umumiye Nizamnamesi.

1869 STATUTE ON GENERAL EDUCATION AND ITS ROLE ON THE HISTORY OF TURKISH EDUCATION

In the first half of the nineteenth century, education did not become common in the public except for the local school and therefore its modernization didn’t receive much social support. Getting increasingly more effective and felt of the Tanzimat reforms’ impact and West’s influence on the Ottoman Empire and increase in non-Muslim’s social welfare and economic prosperity caused primarily by the Rescript of Reform, 1856, in comparison with Muslims has created an awareness of backwardness of Islamic education among literate Muslims living in the countryside and ulema. The Statute on Education is the first comprehensive legal document that aims at setting up general education in the entire Ottoman Empire. In addition, the Statute on Education has unified Muslim, non-Muslim and foreign schools under a common legal framework and it has been considered as part of the “Ottomanism” project, due to its attempts to establish state schools for non-Muslim communities. But this project has never come into being. Although the Statute on Education was published in 1869, it was barely applied in 1880 and also that was not simultaneous but in the different places and times. The Ministry of Education became a highly specialized institution towards the end of the nineteenth century. Considering the low educational quality of the schools in the provinces, it can be stated that the main purpose of the Ministry of Education is to educate teachers who will give basic literacy education to the public in a short time. The main purpose of this report is to analyze the influence of the Statute on Education on the Turkish education history and changes caused by this regulation in the Ottoman education system

Keywords:

Education, Regulation, the Ministry of Education, Education History, the Statute on General Education,

PDF

___

AKYOL, İbrahim Hakkı. “Tanzimat Devrinde Bizde Coğrafya ve Jeoloji”, Tanzimat I, Maarif Matbaası, İstanbul, 1940.
AKYÜZ, Yahya. Türk Eğitim Tarihi, Alfa Yayınları, 2001, İstanbul.
ALTIN, Hamza. “1869 Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ve Öğretmen Yetiştirme
Tarihimizdeki Yeri”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. I, S: 13, 2008, ss.271
AYAS, Nevzat. T.C. Milli Eğitimi, Kuruluşlar ve Tarihçeler, MEB, Ankara, 1948.
BERKES, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma, Haz: Ahmet Kuyaş, İstanbul, YKY, 2008.
BİNBAŞIOĞLU, Cavit. Türkiye’de Eğitim Bilimleri Tarihi, İstanbul, MEB, 1995.
CEVAD, Mahmut. Maarif-i Umumiye Nezareti Tarihçe-i Teşkilat ve İcraatı, İstanbul, /1920.
DEVELLİOĞLU, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara, 1995.
DOĞANAY, Fatma Kaya. “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Rüşdiye Mektepleri”, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih ABD, Erzurum, 2011.
DÜSTÛR KOLEKSİYONU, c. II. ERGİN, Osman Nuri. Türk Maarif Tarihi, c. I-II, İstanbul, Eser Matbaası, İstanbul, 1977.
İHSANOĞLU, Ekmeleddin. “Darülfünun”, DİA, c.VIII, İstanbul, 1993.
KARAL, Enver Ziya. Osmanlı Tarihi Islahat Fermanı Devri (1861-1876), c. VII, TTK, Ankara, 1976.
KIRPIK, Güray-ÜNAL, Uğur-IŞIK, Hasan-DEMİRTAŞ, Bahattin. Türk Eğitim Tarihi, Otorite Yayınları, Ankara, 2012.
KODAMAN, Bayram. Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, TTK, Ankara, 1991.
NURDOĞAN, Arzu M. Osmanlı Modernleşme Sürecinde İlköğretim (1869-1922)
(Yayınlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniveristesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türkiyat Araştırmalar Enstitüsü Tarih ABD Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı, İstanbul, 2005.
ÖZALP-ATAÜNAL, Reşat ve Aydoğan. Türk Milli Eğitim Sisteminde Düzenleme Teşkilatı (Talim ve Terbiye Kurulu-Milli Eğitim Şurası), MEB, İstanbul, 1977.
SAKAOĞLU, Necdet. Osmanlı’dan Günümüze Eğitim Sistemi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2003.
SOMEL, Selçuk Akşin. Osmanlı Modernleşme Döneminde Kız Eğitimi, Kebikeç, S: 10, , ss. 223-238. SUNGU, İhsan. “Galatasaray Lisesinin Kuruluşu”, Belleten, c. VII, No: 28, 1943, ss. 315
TAKVİM-İ VEKAYİ, nr: 303, 27 Recep, 1262 (21 Temmuz 1846).
TAKVİM-İ VEKAYİ, 25 Muharrem, 1287 Çarşamba.
TEKELİ-İLKİN, İlhan ve Selim Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü, TTK, Ankara, 1993.
TÜRK, İbrahim Caner. ““Türiye’de Orta Tahsil” Başlıklı Risaleye Göre Osmanlı İmparatorluğu’ndan Ulus Devlet Türkiye’ye İntikal Eden Ortaöğretim Mirası”, TAED, Erzurum, 2014, ss. 351-378.
UNAT, Faik Reşat. Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesinde Tarihi Bir Bakış, MEB, Ankara, YÜCEL, Hasan Ali. Türkiye’de Orta Öğretim, Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi, Ankara, 1994.