Rümeysa TORUŞ, Gözde EDE, Yeliz SERİN, Fatma TAYHAN KARTAL

Çölyak Hastalığı Besin Tutum ve Davranışları Ölçeği'nin Türkçe'ye Uyarlanması: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması

Amaç: Bu çalışma, çölyaklıların yeme tutum ve davranışlarını belirlemek için kullanılan Çölyak Hastalığı Besin Tutum ve Davranışları Ölçeği’nin Türkçe’ye geçerlik ve güvenirliğinin yapılması amacıyla planlanmıştır. Yöntem: Bu çalışma Aralık 2022-Şubat 2023 tarihleri arasında çölyak hastalığı tanısı almış 216 çölyaklı yetişkin ile yapılmıştır. Test-tekrar test güvenirliği belirlemek için, ölçek 106 hastaya dört hafta sonra tekrar uygulanmıştır. Verilerin toplanmasında hastaların genel bilgilerinin sorgulandığı bilgi formu, Çölyak Hastalığı Yaşam Kalitesi Ölçeği ve Çölyak Hastalığı Besin Tutum ve Davranışları Ölçeği kullanılmıştır. Bireylerin antropometrik ölçümleri beyana dayalı olarak alınmıştır. İstatistiksel analizler SPSS versiyon 26.0 ve AMOS 24.0 kullanılarak yapılmıştır. Bulgular: Ölçeğin Cronbach α değeri 0,842 olarak belirlenmiştir. Yetişkin çölyaklıların besin tutum ve davranışları ölçeğinden ortalama 44,7±14,54 puan aldıkları saptanıştır. Çölyaklıların besin tutum ve davranışları ile hastalık süresi ve glutensiz diyet yapma süresi arasında negatif yönde düşük düzeyde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki saptanmıştır (p<0,05). Sonuç: Çölyak Hastalığı Besin Tutum ve Davranışları Ölçeği’nin Türkçe uyarlamasının çölyaklı yetişkinlerin yeme tutum ve davranışlarını değerlendirmek için geçerli ve güvenilir ölçme aracı olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

çölyak, besin tutumu, geçerlik, güvenirlik, yetişkin

Adaptation of Celiac Disease Food Attitudes and Behaviors Scale into Turkish: A Validity and Reliability Study

Objective: This study was planned to test the validity and reliability of the Celiac Disease Food Attitudes and Behaviors Scale, determining the eating attitudes and behaviors of patients with celiac in Turkish. Method: This study was conducted with 216 adults diagnosed with celiac disease between December 2022 and February 2023. The scale was re-administered to 106 patients four weeks later to measure test-retest reliability. A questionnaire form included the general information of the patients, the Celiac Disease Quality of Life Scale, and the Celiac Disease Food Attitudes and Behaviors Scale were used to collect the data. Anthropometric measurements of individuals were taken based on the declaration. Statistical analyzes were performed using the SPSS version 26.0 and AMOS 24.0. Results: The Cronbach α value of the scale was 0.842. The mean score of adults' Celiac Disease Food Attitudes and Behaviors Scale was 44.7±14.54. Additionally, a negative low-level statistically significant relationship was found between the period of the disease, the duration of a gluten-free diet, and the Celiac Disease Food Attitudes and Behaviors Scale (p<0.05). Conclusion: It has been determined that the Turkish version of the Celiac Disease Food Attitudes and Behaviors Scale is a valid and reliable tool to evaluate the eating habits and behaviors of adults with celiac.

Keywords:

celiac, eating attitude, validity, reliability, adulthood,

PDF

___

Akbari Namvar Z, Mahdavi, R, Shirmohammadi M, Nikniaz Z. (2022). The effect of group based education on gastrointestinal symptoms and quality of life in patients with celiac disease: randomized controlled clinical trial. BMC Gastroenterol, 22(1): 18. https://doi.org/10.1186/ s12876-022-02096-1
Aylar F, Nagihan E. (2019). Derleme: Ölçek Geliştirme çalışmalarında doğrulayıcı faktör analizinin kullanımı. The Journal of Social Sciences, 4(10): 389-412.
Babio N, Alcázar M, Castillejo G, Recasens M, Martínez-Cerezo F, Gutiérrez-Pensado V, Masip G, Vaqué C, Vila-Martí A, Torres-Moreno M, Sánchez E, Salas-Salvadó J. (2017). Patients with celiac disease reported higher consumption of added sugar and total fat than healthy individuals. J Pediatr Gastroenterol Nutr, 64(1): 63-69. https://doi. org/10.1097/mpg.0000000000001251
Babio N, Alcázar M, Castillejo G, Recasens M, Martínez-Cerezo F, Gutiérrez-Pensado V, Vaqué C, Vila-Martí A, Torres- Moreno M, Sánchez E, Barrubés L, Salas-Salvadó J. (2018). Risk of eating disorders in patients with celiac disease. J Pediatr Gastroenterol Nutr, 66(1): 53-57. https://doi. org/10.1097/mpg.0000000000001648
Balcı S. (2017). SPSS kullanma kılavuzu SPSS ile adım adım veri analizi. Anı Yayıncılık, Ankara.
Barone M, Della Valle N, Rosania R, Facciorusso A, Trotta A, Cantatore FP, Falco S, Pignatiello S, Viggiani MT, Amoruso A, De Filippis R, Di Leo A, Francavilla R. (2016). A comparison of the nutritional status between adult celiac patients on a long-term, strictly gluten-free diet and healthy subjects. Eur J Clin Nutr, 70(1): 23-27. https://doi.org/10.1038/ ejcn.2015.114
Boateng GO, Neilands TB, Frongillo EA, Melgar-Quiñonez HR, Young SL. (2018). Best practices for developing and validating scales for health, social, and behavioral research: A primer. Front Public Health, 6: 149. https://doi. org/10.3389/fpubh.2018.00149
Büyüköztürk Ş. (2017). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. Pegem Akademi Yayıncılık, Ankara.
Choung RS, Larson SA, Khaleghi S, Rubio-Tapia A, Ovsyannikova IG, King KS, Larson JJ, Lahr BD, Poland GA, Camilleri MJ, Murray JA. (2017). Prevalence and morbidity of undiagnosed celiac disease from a community-based study. Gastroenterology, 152(4): 830-839.e835. https://doi. org/10.1053/j.gastro.2016.11.043
Çapık C, Gözüm S, Aksayan S. (2018). Kültürlerarası ölçek uyarlama aşamaları, dil ve kültür uyarlaması: Güncellenmiş rehber. Florence Nightingale Journal of Nursing, 26(3): 199-210.
Davis LL. (1992). Instrument review: Getting the most from a panel of experts. Applied Nursing Research, 5(4): 194-197. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/S0897- 1897(05)80008-4
Dorn SD, Hernandez L, Minaya MT, Morris CB, Hu Y, Leserman J, Lewis S, Lee A, Bangdiwala SI, Green PH, Drossman DA. (2010). The development and validation of a new coeliac disease quality of life survey (CD-QOL). Aliment Pharmacol Ther, 31(6): 666-675. https://doi.org/10.1111/j.1365- 2036.2009.04220.x
Eaton SE. (2011). How to use google forms: a step-by-step guide. Werklund School of Education Research Publications. Erişim: https://prism.ucalgary.ca/server/api/ core/bitstreams/c8e52b2f-4b4f-479c-9ff3-752d0a7e1658/ content . Erişim tarihi: 20.06.2023.
Elliiki Z. (2019). Çölyak hastalığı tanısı almış kişilerde glutensiz diyetin psikososyal durum ve yaşam kalitesi üzerine etkisi (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı.
Gessaroli M, Frazzoni L, Sikandar U, Bronzetti G, Pession A, Zagari RM, Fuccio L, Forchielli ML. (2023). Nutrient intakes in adult and pediatric coeliac disease patients on gluten-free diet: a systematic review and meta-analysis. Eur J Clin Nutr, 77(8): 784-793. https://doi.org/10.1038/s41430- 023-01280-0
Gholmie Y, Lee AR, Satherley RM, Schebendach J, Zybert P, Green PHR, Lebwohl B, Wolf R. (2023). Maladaptive Food attitudes and behaviors in individuals with celiac disease and their association with quality of life. Dig Dis Sci, 68(7): 2899-2907. https://doi.org/10.1007/s10620-023-07912-6
Lee AR, Lebwohl B, Lebovits J, Wolf RL, Ciaccio EJ, Green PHR. (2021). Factors associated with maladaptive eating behaviors, social anxiety, and quality of life in adults with celiac disease. Nutrients, 13(12). https://doi.org/10.3390/ nu13124494
Leonard MM, Silvester JA, Leffler D, Fasano A, Kelly CP, Lewis SK, Goldsmith JD, Greenblatt E, Kwok W. W, McAuliffe WJ, Galinsky K, Siegelman J, Chow IT, Wagner JA, Sapone A, Smithson G. (2021). Evaluating responses to gluten challenge: a randomized, double-blind, 2-dose gluten challenge trial. Gastroenterology, 160 (3): 720-733.e728. https://doi.org/10.1053/j.gastro.2020.10.040
Rubin JE, Crowe, SE. (2020). Celiac disease. Ann Intern Med, 172(1): Itc1-itc16. https://doi.org/10.7326/aitc202001070
Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. (2022). Çölyak hastalığı görülme sıklığı ve illere dağılımı. Erişim adresi: https://hsgmdestek.saglik.gov.tr/tr/ m et a b o l i z m a -ve - c o l ya k / % C 3 % A 7 % C 3 % B 6 l ya k-v e - g % C 3 % B 6 r % C 3 % B C l m e - s%C4%B1kl%C4%B1%C4%9F%C4%B1.html. Erişim tarihi: 15.06.2023.
Satherley RM, Higgs S, Howard R. (2017). Disordered eating patterns in coeliac disease: a framework analysis. J Hum Nutr Diet, 30(6): 724-736. https://doi.org/10.1111/jhn.12475
Satherley RM, Howard R, Higgs S. (2018). Development and validation of the coeliac disease food attitudes and behaviours scale. Gastroenterol Res Pract, 2018, 6930269. https://doi.org/10.1155/2018/6930269
Serin Y, Akbulut G. (2021). The impact of gluten-free diet on the lifes of individuals with celiac disease: A Turkish perspective. Beslenme ve Diyet Dergisi, 49(1): 48-56.
Silvester JA, Weiten D, Graff LA, Walker JR, Duerksen DR. (2016). Is it gluten-free? Relationship between self-reported gluten-free diet adherence and knowledge of gluten content of foods. Nutrition, 32(7): 777-783. https:// doi.org/https://doi.org/10.1016/j.nut.2016.01.021
Silvester JA, Weiten D, Graff LA, Walker JR, Duerksen DR. (2016). Living gluten-free: adherence, knowledge, lifestyle adaptations and feelings towards a gluten-free diet. J Hum Nutr Diet, 29(3): 374-382. https://doi.org/10.1111/jhn.12316
Singh P, Arora A, Strand TA, Leffler DA, Catassi C, Green PH, Kelly CP, Ahuja V, Makharia GK. (2018). Global prevalence of celiac disease: Systematic review and meta-analysis. Clin Gastroenterol Hepatol, 16(6): 823-836.e822. https://doi. org/10.1016/j.cgh.2017.06.037
Sousa VD, Rojjanasrirat W. (2011). Translation, adaptation and validation of instruments or scales for use in cross-cultural health care research: a clear and user-friendly guideline. Journal of Evaluation in Clinical Practice, 17(2): 268-274. https://doi.org/https://doi.org/10.1111/j.1365- 2753.2010.01434.x
Suárez-González M, Bousoño-García C, Jiménez-Treviño S, Díaz-Martín JJ. (2021). Gluten-free diet: Nutritional strategies to ımprove eating habits in children with celiac disease: a prospective, single-arm ıntervention study. Nutrients, 13(4). https://doi.org/10.3390/nu13041108
World Health Organization. (2016). Process of translation and adaptation of instruments. Erişim adresi: at: http://www. who.int/substance_abuse/research_tools/translation/en/. Erişim tarihi: 06.05.2023.