XIX. YÜZYIL MÜELLİFLERİNDEN EBU'T-TEVFÎK eş-ŞEYH İBRAHİM'İN TERCÜME-İ TEFSÎR-İ HÂZİN İSİMLİ ESERİ

Tercüme-i Tefsîr-i Hâzin XIX. yüzyılın başlarında kaleme alınmış bir eserdir. Eserin müellifi Ebu't-Tevfîk es-Seyyid Şeyh İbrahim Sırrî isimli bir Nakşibendi şeyhidir. Tercüme-i Tefsîr-i Hâzin, Hâzin el-Bağdâdî'nin Lübâbü’t-Te’vil fî Me‘âni’t-Tenzil isimli Kur'ân-ı Kerîm tefsirinin Türkçeye aktarılmasıyla oluşturulmuştur. Lübâbü’t-Te’vil fî Me‘âni’t-Tenzil'in XV. yüzyılda Musa b. Hacı Hüseyin el-İznikî tarafından Tefsîri'l-Lübâb adıyla Türkçeye tercüme edildiği bilinmektedir. Yani Hâzin el-Bağdâdî'nin tefsiri farklı yüzyıllarda farklı müellifler tarafından Türkçeye aktarılmıştır. Ebu't-Tevfîk es-Seyyid Şeyh İbrahim Sırrî tarafından XIX. yüzyılda Türkçeye çevrilen Lübâbü’t-Te’vil, Tefsîri'l-Lübâ'ın bir nüshası zannedilerek sehven Süleymaniye Kütüphanesi yazma eser kataloğuna Musa b. Hacı Hüseyin el-İznikî adına kaydedilmiştir. Tercüme-i Tefsîr-i Hâzin incelendiğinde eserin İznik'î'ye değil Şeyh İbrahim'e ait olduğu açıkça görülmektedir. Bu yanlışlık ilk olarak Tefsîri'l-Lübâb üzerinde doktora çalışması bulunan İsmail Taş tarafından tespit edilerek dile getirilmiştir. Bu makalede Tercüme-i Tefsîr-i Hâzin'in kısa bir değerlendirilmesi yapıldıktan sonra eserin asıl müellifine dair yaptığımız tespitlere yer verilerek konu izah edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Tercüme-i Tefsîr-i Hâzin, Ebu, Lübâbü’t-Te’vil fî Me‘âni’t-Tenzil, Hâzin el-Bağdâdî, Musa b. Hacı Hüseyin el-İznikî.

PDF

___

ABAY, Muhammed, Osmanlı Döneminde Tefsir Haşiyeleri, Başlangıçtan Günümüze Türkler'in Kur'an Tefsirine Hizmetleri- Tebliğler ve Müzakereler, Tartışmalı İlmi Toplantı 21-22 Ekim 2011, İstanbul 2012, s. 174.
AYDAR, Hidayet, 17. Asır Osmanlı Tefsir Hareketine Panoramik Bakış, “Sahn-ı Semân’dan Dârülfünûn’a Osmanlı’da İlim ve Fikir Dünyası, Âlimler, Müesseseler ve Fikrî Eserler XVII. Yüzyıl Sempozyum Tebliğleri, İstanbul 2017, s. 59-206.
Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetü’l-Arifîn, 1951-5, İstanbul, C. I-II.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, TS.MA.e, 885-67.
ESKİ, Zeynep, Hâzin Tefsîri'nin Ebu't-Tevfîk Eş-Şeyh İbrahim Tercümesi (Metin-İnceleme) (1.Cüz) (Fatiha Suresi-Bakara Suresi 1-141), İstanbul Üniversitesi SBE, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2021.
KARAMAN, Hayrettin, Kur'ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları/86, Ankara 1997.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., "Dârü'l-Hilâfeti'l-ʿAliyye Medresesi ve kuruluş arefesinde İstanbul Medreseleri", İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, ed. Salih Tuğ, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1978, C. VII: cüz.1-2 s. 10.
MEVLÂNÂ, Mesnevî, Haz.: Prof. Dr. Adnan Karaismailoğlu, Akçağ Yay. Ankara 2004.
Mısır Millî Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu (1870-1890), (1987),Dâru'l-Kütüb el-Kavmiye Kısm'ul-Feharis el-Şarkiye, The General Egyption Book Organization, , C.II, s. 262, nr.1000.
ÖZCAN, Tahsin, Ömer Hulûsi Efendi, Sâmânîzâde, DİA, İstanbul 2007, C.XXXIV, s. 72-73.
SÂMİ, Şemseddin, Kâmusü'l-Âlam, ed. Mihran, İstanbul 1889, C. I-II-III-IV.
SÜREYYA, Mehmed, Sicill-i Osmanî, yay.haz. Nuri Akbayar, Eski yazıdan aktaran: Seyit Ali Kahraman, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996, C. III, s. 784.
TAHİR, Bursalı Mehmed, Osmanlı Müellifleri, haz. Yekta Saraç, Türkiye Bilimler Akademisi, C. I.
TAŞ, İsmail, “Eskı̇ Anadolu Türkçesı̇ Dönemı̇ Eserlerı̇nden “Tefsı̇rü’l-Lübâb Tercümesı̇” Üzerı̇ne Dı̇l İncelemesı̇ (Gı̇rı̇ş-İnceleme-Metı̇n-Sözlük), İstanbul Üniversitesi SBE., Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yeni Türk Dili Bilim Dalı, (Basılmamış doktora tezi), İstanbul, 2016, s. 71,72.
TAŞ, İsmail, "Tercüme-i Tefsı̇rı̇’l-Lübâb Eserı̇nı̇n (Hâzı̇n Tercümesı̇) Musa Bı̇n Hacı Hüseyı̇n El-İznı̇kı̂ Ve Başka Müellı̇fler Tarafından Telı̇f Edı̇lmesı̇", İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt/Sayı: 53 (2015-2), İstanbul 2016, s. 91-110.
TAŞ, İsmail, Eski Anadolu Türkçesi Dönemi Eserlerinden “Tefsîrü’l-Lübâb Tercümesi” ve Dil Özellikleri, Karabük Türkoloji Dergisi, Cilt/Sayı: I (2019-1), Karabük 2019, s., 103-150.
VASSÂF Hüseyin, Sefîne-i Evliyâ, (Yay. Haz. Prof. Dr. Mehmet Akkuş-Prof. Dr. Ali Yılmaz), Kitabevi, İstanbul 2006, C. I-V.