Türkiye Müzelerinden Örnekler Işığında Tarikat Sancak Âlemleri

Tarih boyunca farklı medeniyetlerde askeri, dini ve sosyal açıdan birleştirici ve belirleyici bir alamet olarak kullanılan değişik formlardaki alemler tasarımları ile sembolik anlamlar da üstlenmişlerdir. Türk İslam toplumlarında genellikle mimaride ve askeri alandaki sancaklarda yer alan alemler İslam tarikatlarında da mimaride, meydan-ı şeriflerde ve tarikat sancaklarında kullanılmıştır. Tarikat sancak alemleri biçimsel olarak genelde askeri alanlardaki sancak alemlerine benzemekle birlikte tarikat objeleri şeklinde tasarlanmaları veya tasavvuf literatüründe sembolik anlamlar içeren nesne, figür ve yazılar içermeleri gibi özellikleri ile farklılık göstermektedir. Türk İslam toplumlarında kullanılan sancak alemleriyle ilgili farklı çalışmalarda tarikat sancak alemleri de yer almış; fakat bu çalışmalarda tarikat sancak alemlerinin sembolik yanı ve Türk sanatındaki önemine yeterince değinilmemiştir. Belirli müzelerde yer alan tarikat sancak alemlerine yönelik çalışmaların sayısı ise azdır. Çalışmamızda Edirne Türk İslam Eserleri Müzesi, Çankırı Müzesi, Tire Müzesi, Akhisar Müzesi, Konya Sahip Ata Vakıf Müzesi ve Yozgat Müzesi’nde yer alan 15 adet örnek incelenmiştir. Makalede tarikat sancak alemleri hakkında bilgi verildikten sonra eserler malzeme-teknik-süsleme açısından tanıtılarak sembolik açıdan değerlendirilmiştir. 16., 18-19. yüzyıllara tarihlendirdiğimiz sancak alemlerinden bir adedi yazısız diğerleri yazılı örnekler olup bitkisel, figürlü ve nesneli süsleme görülmektedir. Sembolik olarak bu alemler tarikat sancaklarının tamamlayıcı bir parçası olarak nefisle girişilen mücadeleyi, birleştirici ve belirleyici olmayı temsil etmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Sancak, Alem, Tarikat, Sembolizm, Süsleme

The Sect Banner Realms in the Light of Examples from Turkish Museums

Throughout the history, different forms of realms, which have been used as a unifying and determining sign in different civilizations in terms of military, religious and social aspects, have also assumed symbolic meanings with their designs. In Turkish-Islamic societies, the realms, which are generally located in architecture and military sevice banners, were also used in architecture, squares and sect banners in Islamic sects items. While the sect banner realms are similar in form to the banner realms in the military areas, they differ in their features such as being designed as sect objects or containing objects, figures and writings that contain symbolic meanings in the Sufi literature. In different studies on the banner realms utilized in Turkish-Islamic societies, sect banner realms were also included. However, in these studies, the symbolic side of the sect banner realms and their importance in Turkish art have not been sufficiently mentioned. The number of studies on the sect sanjak realms in certain museums few in number. In our study, 15 samples in Edirne Turkish-Islamic Arts Museum, Çankırı Museum, Tire Museum, Akhisar Museum, Konya Sahip Ata Vakıf Museum and Yozgat Museum were examined. In this article, after giving information about the sect banner realms, also there were introduced in terms of material-technical-ornamentation and symbolically evaluated. One of the banner realms that we dated to the 18th-19th centuries is unwritten, the others are written with examples, and it can be seen ornaments with plants, figures and objects. Symbolically, these realms represent the struggle with the ambrosial as an integral part of the sect banners, being unifying and determining.

Keywords:

Banner, Realm, Sect, Symbolism, Ornament,

PDF

___

Anonim. (2013). Türk Dünyası Tekke Objeleri Sergi Kataloğu. Türk Dünyası Tekke Objeleri Sergisi (11 Ekim-1 Kasım 2013, Eskişehir). Yakın Doğu Derneği.

Anonim. (2014). Tılsımlar ve Diğer Olağanüstü Eşyalar Sergi Kataloğu, Türk Dünyası Tekke Objeleri Sergisi (16 Ekim-7 Kasım 2014, Roma). Yakın Doğu Derneği.

Anonim. (2014). Sancak. Keşkül Dergisi, 31, 44.

Anonim. (2015). Dervişler ve Eşyaları Sergi Kataloğu, Türk Dünyası Tekke Objeleri Sergisi. (MA, ABD). Yakın Doğu Derneği

Arseven, C. E. (1981). Alem. Sanat Ansiklopedisi, 1, 39-44.

Atasoy, N. (2016). Derviş Çeyizi: Türkiye'de Tarikat Giyim-Kuşam Tarihi. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları.

Ayhan, G., & Göçer, D. (2016). Hacıbektaş Veli Müzesi'ndeki Sancak Alemleri. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 79, 171-195.

Baltacı, C. (2011). Tasavvuf Lügatı. Gelenek Yayınları.

Ceylan Erol, E. (2021). Türk Sanatında Tarikat Eşyaları: Ritüeller Bağlamında Sembolik Okuma. (Doktora Tezi), Çanakkale Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.

Çobanoğlu Aksüt, S. (2017). Mevlana'nın Mesnevi'sinde Yılan ve Ejderha Motifi. 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi. 20-23 Kasım 2017, Ordu. 27-38.

Devellioğlu, F. (2004). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Aydın Kitabevi.

Erdem, S. (1989). Alem. TDV İslâm Ansiklopedisi. II, 352-354.

Evliya Çelebi. (1999). Seyahatname. (3. Kitap, haz. Seyit Ali Kahraman ve Yücel Dağlı). Yapı Kredi Yayınları.

Gölpınarlı, A. (1958). Menakıb-ı Hacı Bektâş-ı Velî -Vilâyet-nâme-. yy.

Güler, G. (1993). Anadolu Müzelerinde Bulunan Bayrak ve Sancak Alemleri. (Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Güler, G. (2018). Mevlevi ve Bektaşi Tarikatlarına Ait Bir Grup Bayrak ve Sancak Alemi. Turkish Studies, 13(10), 353-370. [Crossref]

Gündüzöz, G. (2017). Tasavvuf Kültüründe Hırka, Alem ve Seccâde. Akademik Bakış Dergisi, 64, 79-94.

Gündüzöz, G. (2018). Tekke Hayatında Üç Muktedir Figür: Sancak, Alem ve Tuğ. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 85, 161-181.

Hacı Bektâş-ı Veli. (2007). Velâyetnâme. (haz. H. Duran). TDV Yayınları.

Işın, E., & Özpalabıyıklar, S. (1999). Hoş Gör Yâ Hû Osmanlı Kültüründe Mistik Semboller Nesneler. Yapı Kredi Yayınları.

İltar, G. (2015). Giresun Müzesindeki Osmanlı Dönemi Sancak Alemleri. Karen-Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 1/1, 95-118.

İrepoğlu, G. (2012). Lâle. Yapı Kredi Yayınları

İşli, H. N. (2009). Osmanlı Serpuşları. İstanbul Avrupa Kültür Başkenti Ajansı.

Jong, F. d. (1992). Pictorial Art of the Bektashi Order. The Dervish Lodge Architecture, Art and Sufism in Ottoman Turkey. (ed. Raymond Lifchez), University of California Press.

Kahraman, N. (2009). Menâkıb-ı Emir Sultan (Hüsâmeddin Bursevî) İnceleme ve Metin. (Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens¬titüsü.

Ken’ân er-Rifâî. (2015). Seyyid Ahmed Er-Rifâî. (haz. M. Tahralı), 2015, Cenan Eğitim Kültür ve Sağlık Vakfı.

Koşay, H. & Çetin, P. (1958). Etnografya Müzesindeki Âlemler. Türk Etnografya Dergisi, 3, 80-86.

Ödekan, A. (1997). Alem, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, I, 60.

Tanyu, H. (1982). Fatma Anamız (Fadime Anamız) ve El İle İlgili İnançlar Üzerine Kısa Bir Araştırma. II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, IV, 479-495.

Tezcan, H. ve Tezcan, T. (1991). Türk Sancak Alemleri. Atatürk Kültür Merkezi Yayını.

Tosun, N. Derviş Keşkülü. (2016). Erkam Yayınları.

Uludağ, H. (2006). Tekke Yazılarında Sancak Sembolizmi. Keşkül Dergisi, 9, 107-109.

Uysal, A. O. & Ceylan Erol, E. (2021). Bir Grup Tarikat Sancağında Sanat ve Sembolizm. TroyAcademi, 6(2), 562-586. [Crossref]

Yılmaz, S. (2011). Mesnevî’de Geçen Hayvan Metaforlarının Tasavvufî Yorumu. (Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Yöndemli, F. (2004). Tarih Öncesinden Günümüze Yılan. Piramit Yayınevi.