Kütahya ve Yöresi Ağızları Söz Varlığında Hayvan Adları Üzerine Bir İnceleme

Öz Farklı coğrafyalarda farklı medeniyetlerle etkileşim içinde yaşayan Türkler, kendileri için önem taşıyan adları dillerinde yaşatmıştır. Bu tür adlar, bazen hayvanlara bazen bitkilere bazen de coğrafi bölgelere ad olmuştur. Türkçenin söz varlığına katılan bu sözcükler arasında hayvan adlarının sayısı oldukça fazladır. Zira bozkır kültürünü yaşayan Türklerin hayat tarzı, hayvanlara önem vermeyi gerektirmiştir. Bu durum, Türkçede hayvan adları ve hayvanlarla ilgili olan pek çok sözcüğün doğmasına kaynaklık etmiştir. Bu sözcüklerden bir kısmı hayatiyetini kaybederken bir kısmı da işlek olarak canlılığını korumuştur. Bugüne ulaşanlardan bazıları ölçünlü dilde bazıları da Türkiye Türkçesi ağızlarında mevcut olanlardır. Ağızlarda yaşayan adlardan bir kısmı ya kayıt altına alınmamış ya da kayıt altına alındığı hâlde “Derleme Sözlüğü”ne yansıtılmamıştır. Bu bağlamda Türkçenin söz varlığına katkıda bulunmak gerekir. Çünkü tabiatla iç içe yaşayan ve hayvancılıkla uğraşan toplulukların hayvan adları bakımından sözcük dağarcığı oldukça zengindir. Bunlar, o yöre halkının önceliklerini, değerlerini ve olaylara karşı tutumlarını yansıtması yönüyle kayda değerdir. Bu çalışmada; Kütahya ili, ilçeleri ve köylerinde yaşayan hayvan adlarıyla ilgili yöresel sözcükler üzerinde durulmuştur. Çalışmamızın temel amacı, “Derleme Sözlüğü”ne Kütahya ve yöresi ağızlarından bir nebze de olsa katkıda bulunmaktır. Çalışma sırasında “Derleme Sözlüğü”nden, Tuncer Gülensoy’un “Kütahya ve Yöresi Ağızları” adlı eseri ile Kütahya ve yöresi ağızları üzerine yapılan yüksek lisans tezlerinden istifade edilmiştir. Önce tarama yöntemiyle yazılı kaynaklarda geçen Kütahya ve yöresine ait hayvan adları belirlenmiş, alfabetik sıraya göre fişlenmiş sonra Kütahya ve yöresi ağızlarıyla ilgili yapılan çalışmalardan hareket edilerek henüz kayıt altına alınmayan adlar tespit edilmiştir. Mevcut adlar, hayvanların bağlı oldukları türlere göre ayrı başlıklar altında ele alınmış ve anlamlarıyla birlikte verilmiştir. Sonuç bölümünde elde edilen veriler, sayısal olarak değerlendirilmiş; tablolar şeklinde sunulmuş ve grafiklerle gösterilmiştir.

A Study on Animals’s Names in The Vocabulary of Dialects of Kütahya and its Region

Abstract The Turks, who lived in interaction with different civilizations in different geographies, maintained the names that were important to them in their languages. These have been names sometimes for animals, sometimes for plants and sometimes for geographical regions. The number of animal names among these words that are included in the vocabulary of Turkish is quite high. The number of animal names among these words that are included in the vocabulary of Turkish is quite high. This situation resulted in the emergence of many words related to animal names and animals in Turkish. While some of these words lost their vitality, some of them kept their availability. Some of those reached today are used in the formal language and, some of those also exist Turkey Turkish dialects. Some of the names living in the dialects were either not recorded or also recorded, but not reflected in the Compilation Dictionary. In this context, to contribute to the vocabulary of Turkish; It is necessary to focus on the regions where most of the people are engaged in agriculture or animal breeding. The vocabulary of the societies that live together with nature is rich in terms of animal names. These are noteworthy as they reflect the priorities and values of the local people. In this study, local words related to the names of animals living in Kütahya province, its districts and villages were emphasized. The main purpose of our study is to contribute to the Compilation Dictionary, albeit a little, from the dialects of Kütahya and its region. In the study, the Compilation Dictionary, Tuncer Gülensoy's work named Kütahya and its Region Dialects and the master theses on Kütahya and its region dialects were used. First, the animal names of Kütahya and its region were determined by scanning method, and the names of animals belonging to Kütahya and its region were determined in alphabetical order, and then the names that were not recorded in studies related to Kütahya and its region dialects were determined by compilation method. Existing names are covered under separate headings according to the species to which the animals are connected and are given with their meanings. The data obtained in the conclusion part were evaluated numerically; presented in tables and with graphics.

Keywords:

Onomatology, animal names, Compilation Dictionary, Kütahya and its region dialects vocabulary,

PDF

___

Aksan, D. (1996). Türkçenin Sözvarlığı. Türk Dilinin Sözcükbilimiyle İlgili Gözlemler, Saptamalar. Ankara: Engin Yayınevi.

Aksan, D. (1988). Her Yönüyle Dil. Ankara: TDK Yayınları.

Aydın, N. (2008). Kütahya Altıntaş Yöresi Ağzı (İnceleme, Metinler, Sözlük. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Ayverdi, İ. (2006). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. C. 1-3. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.

Bekar, B. (2011). Kütahya Domaniç Ağzı. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Biber, S. (2010). Kütahya Gediz ve Yöresi Ağzı. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Caferoğlu, A. (1968). “Filolojide İnsan ve Hayvan Soybirliği”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. Ankara: TDK Yayınları, 1-15.

Çağbayır, Y. (2007). Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz varlığı Ötüken Türkçe Sözlük. İstanbul: Ötüken Yayınları.

Demirci, Maral, E. (2019). Kütahya Şaphane Ağzı. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Dinçay, M. A. (2009). Kütahya Simav Ağzı. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Ekici, F. (2019). Kütahya Dumlupınar ve Yöresi Ağzı. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Ercilasun A. B. - Akkoyunlu Z. (2016). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk (Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin). Ankara: TDK Yayınları.

Gülensoy, T. (1988). Kütahya ve Yöresi Ağızları (İnceleme, Metinler, Sözlük). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü -Etimolojik Sözlük Denemesi-. C. I-II. Ankara: TDK Yayınları.

Gülensoy, T.- Alkaya E. (2011). Türkiye Türkçesi Ağızları Bibliyografyası. Ankara: Akçağ Yayınları.

Karakuş, İdris (1997). “Türkçe Ad Bilim (Onomastık)’de Hayvan Adları”. Erdem. 9(27), 1143-1151.

https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/688325.

Mollaibrahimoğlu, Ç. (2008). Anadolu Halk Kültüründe Hayvanlar Etrafında Oluşan İnanç ve Pratikler. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Sarıtiken, H. H. (2019). “Tavşan Sözcüğünün Etimolojisi Üzerine”. Asia Minor Studies. 7(1), 130-135.

https://dergipark.org.tr/tr/pub/asm/issue/42798/480967

Öztürk, D. (2008). Kütahya Emet Yöresi Ağzı (İnceleme, Metinler, Sözlük). (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Tayşi, M. (2007). Tavşanlı ve Yöresi Ağız İncelemeleri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Tokyürek, H. (2013). “Eski Uygurcada Hayvan Adları ve Bunların Kullanım Alanları”. Türklük Bilimi Araştırmaları. 33, 221-281.

(DS) Türk Dil Kurumu (2009). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü. C. 1-6. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

(TS) Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Yavaş, Ö. (2009). Kütahya Aslanapa ve Yöresi Ağzı. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Yumurtacı, A. (2012). Kütahya Pazarlar Ağzı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/688325. Erişim tarihi: 25.10.2020.

https://dergipark.org.tr/tr/pub/asm/issue/42798/480967. Erişim tarihi: 2.11.2020.

http://tdk.gov.tr/icerik/diger-icerikler/tumsozlukler. Erişim tarihi: 10.12.2020.