KEMALİYE’DE ESKİ TÜRK İZLERİ: DİLLİ VADİSİNDEKİ PETROGLİF VE DAMGALAR / Traces of Ancient Turkish in The Kemaliye: Petroglyphs and Tamgas in The Dilli Valley

Öz ÖZET“Kemaliye’de Eski Türk İzleri: Dilli Vadisindeki Petroglif ve Damgalar” adlı çalışma, esas itibarıyla Erzincan’ın Kemaliye ilçesinde bulunan Dilli vadisindeki kaya üstü tasvir ve damgalar; söz konusu tasvir ve damgaların Türk kültür coğrafyasındakilerle ilgisi ve Türk kültür tarihi açısından önemi hakkında ayrıntılı bilgileri içermektedir. Çalışma sırasında “kütüphane araştırması”, “epigrafik belgeleme metotları”, “fotogrametrik görüntüleme metotları”, “etnografik yöntem” ve “içerik analizi metotları kullanılmıştır.Anahtar kelimeler: Kemaliye, Dilli vadisi, kaya üstü tasvir, damga ABSTRACTThe study entitled “Traces of Ancient Turkish in The Kemaliye: Petroglyphs and Tamgas in The Dilli Valley” essentially contains attainments about petroglyphs and tamgas in the Dilli Valley in Kemaliye borough of Erzincan, the relations of mentioned petroglyphs and tamgas with the ones in the Turkish culture geography and their importance for the Turkish culture history. During this study, library research, epigraphic documentation methot, photogrametric projection methods, ethnographic method and contents analysis methods are utilized.Keywords: Kemaliye, Dilli valley, petroglyph, tamga

___

AKSIN, Ahmet, XIX. Yüzyılda Eğin (İdari, Fiziki, Sosyal ve İktisadi Yapı, İstanbul, 2003.

ALOK, Ersin, Anadolu’da Kayaüstü Resimleri, İstanbul, 1988.

ALYILMAZ, Cengiz, (Kök)Türk Harfli Yazıtların Epigrafik Belgelemelerinde Uygulanacak Yöntem ve Teknikler, Ankara, 2007.

ALYILMAZ, Cengiz, Bir Asparagas Haber ve Kurt, Dağ Keçisi, Geyik Sembol ve Damgaları, Orkun, S. 37, İstanbul, 2001, s. 14-17.

ALYILMAZ, Cengiz, Gobi Çölünde ve Altay Dağlarında Kaya Üstü Tasvirler, Yeni Türkiye Dergisi, S. 46, Ankara, 2002, s. 613-615.

ALYILMAZ, Semra, Borçalı (Gürcistan) Karapapakları’nın (Terekemeleri’nin) Tarihine Dair, Yeni Türkiye, S. 43, Ankara, 2002, s. 288-291.

ALYILMAZ, Semra, Borçalılı Bilim Adamı, Eğitimci, Şair Valeh Hacılar Hayatı-Sanatı-Şiirleri, Ankara, 2003.

Söz konusu damgaları karşılaştırmak için bk. Gülensoy, Tuncer, Orhun’dan Anadoluya Türk

Damgaları, İstanbul, 1989, s. 63; Tezcan, Mehmet, Eski Türklerde Damga, (Yayımlanmamış

Yüksek Lisans Tezi), Erzurum, 1990, s. 250.

ALYILMAZ, Semra, Borçalı Mifik Tefekküründen Poetik Gerçekliye, Tiflis, 2004.

ARGAÇ, Nuri, Kilimlerde Oğuz Boylarının Ongunları, Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, Mart 2007, S. 243, İstanbul, 2007, s. 40-42.

BARUTÇU-ÖZÖNDER, F. Sema, Çankırı Folklorunda Yaşayan Şamanizm Unsurları Üzerine Görüşler: Eski Türk İnanç Sisteminde Ağaç Kültü ve Çankırı’daki İzleri, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 16, İstanbul, 1982, s. 155-162.

BARUTÇU-ÖZÖNDER, F. Sema, Yenisey Kitabeleri ve Yer-Sular, TUBA, S. 22, Ankara, 1998, s. 171-184.

BELLİ, Oktay, Doğu Anadolu’da Yeni Arkeolojik Keşifler Van-Yedisalkım (Put) Köyü Boyalı Mağara Resimleri, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, İstanbul, 1975, s. 1-40.

BELLİ, Oktay, Kars Bölgesi’nin Tarihî Zenginliği: Kağızman-Çallı’da Onbin Yıllık Kayaüstü Resimleri Bulundu, Serhat Kültür, S. 2005/1, İstanbul, 2005, s. 24-29.

BELLİ, Oktay, Kars-Kağızman Bölgesinin Tarihî Zenginliği: Kağızman- Karaboncuk’da Onbin Yıllık Kayaüstü Resimleri Keşfedildi, Serhat Kültür, S. 2005/2, İstanbul, 2005, s. 3-8.

BELLİ, Oktay, Borluk Vadisinde 14 Bin Yıllık Kayaüstü Resimleri Bulundu Kars’ın Tarihî Zenginliği: Kars-Azat Kayaüstü Resimleri, Serhat Dergisi, S. 8, İstanbul, 2005, s. 25-28.

ÇAĞATAY, Saadet, Türk Halk Edebiyatında Geyiğe Dair Bazı Motifler, TDAY Belleten 1956, Ankara, 1988, s. 153-177.

ÇANKAYA, Necati, Çağlar Öncesinden Günümüze Doğu Anadolu, İstanbul, 2005.

ÇAY, Abdulhalûk, Anadolu’da Türk Damgası Koç Heykel-Mezar Taşları ve Türkler’de Koç-Koyun Meselesi, Ankara, 1983.

ÇOBANOĞLU, Özkul, Türk Kültür Tarihinde Su Kültü, Türk Kültürü, S. 361, Ankara, 1993, s. 288.

ÇORUHLU, Yaşar, Türk Sanatı’nda Görülen Geyik Figürlerinin Sembolizmi, Toplumsal Tarih, Haziran 1995, S. 18, İstanbul, 1995, s. 33-42.

DARKOT, Besim, Eğin, İslâm Ansiklopedisi, C. 4, İstanbul, 1988, s. 195

DAŞNYAM, L. - OÇHİR, A. vd., Mongol Nutag Dah' Tüüh Soyalın Dursgal, Ulaanbaatar, 1999.

DEREVİANKO, A. P. - OLSEN, J. W. - TSEVEENDORJ D. vd., A Arcaeological studies Carried Out By Joint Russian-Mongolian- American Expedition İn Mongolia İn 1996, Novosibirsk, 1996.

DEREVİANKO, A. P. - OLSEN, J. W. - TSEVEENDORJ D. vd., Arcaeological Studies Carried Out By The Joint Russian-Mongolian- American Expedition İn Mongolia İn 1997-1998, Novosibirsk, 2000.

DİKER, Selahi, Anadolu’da On Bin Yıl, Türk Dili’nin Beş Bin Yılı, İzmir, 2000.

DORJ, D., - NOVGORODOVA, É. A., Petroglifı Mongolii, Ulaanbaatar, 1975.

DURMUŞ, İlhami, Bozkır Kültür Çevresinde Runik (Oyma) Yazının Doğuşu ve Gelişimi, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. I, S. 1, Ankara, 1997, s. 87-100.

EMRE, Ahmet Cevat, Eski Türk Yazısının Menşeği, İstanbul, 1933.

ESİN, Emel, İslâmiyetten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslâma Giriş, İstanbul, 1978.

GÖKBEL, Ahmet, Yıldızeli İlçesinin İnanç Coğrafyası ve Bu Yörede Yaşayan Alevilerde “Yer-Su” İnancının http://www.alewiten.com/yersu.htm. İzleri,

GÖRGÜNAY, Neriman, Oğuz Damgaları ve Göktürk Harflerinin El Sanatlarımızdaki İzleri, Ankara, 2002.

GRAÇ, A. D., Voprosı Datirovki i Semantiki Drevnetyurkskih Tamgaobraznıh İzobrajeniy Gornogo Kozla, Tyurkologiçeskiy Sbornik 1972, Moskova, 1973, s. 316-333.

GUMİLEV, Lev Nikolayeviç, Hazar Çevresinde Bin Yıl Etno-Tarih Açısından Türk Halklarının ve Çevre Halkların Şekillenişi Üzerine, İstanbul, 2002, Çeviren: D. Ahsen BATUR.

GUZEV, Viktor G. – KLYAŞTORNIY, Sergey G., Genel Yazı Nazariyesi Işığında Göktürk Yazısının Menşei Meselesi (Okunuşunun 100. Yıl Dönümü Dolayısıyla), TDAY Belleten 1993, Ankara, 1995, s. 27-33.

GUZEV, Viktor G., Göktürk Yazısının Kendiliğinden Doğma (Otokton) Menşei Varsayımını Esaslandıran Deliller, TDAY Belleten 2000, Ankara, 2001, s. 211-220.

GÜLENSOY, Tuncer, Orhun’dan Anadoluya Türk Damgaları, İstanbul, 1989.

HAZANOV, A. İ., Sotsial’naya İstoriya Skifov, Moskova, 1976.

İNAN, Abdülkadir, Eski Türk Dini Tarihi, İstanbul, 1976.

İNAN, Abdülkadir, Makaleler ve İncelemeler I, Ankara, 1998, s. 491.

KIRZIOĞLU, M. Fahrettin, Yukarı-Kür ve Çoruk Boyları’nda Kıpçaklar, Ankara, 1992.

KİM, Jung-bae, Mongolian Petroglyphs With Focus On The Relics Of Ikh Dörölj And Paaluu, Kore, 1998.

KOZAKOĞLU, Sahir, Tarihte Eğin, Ankara, 1968.

LİVŞİTS, Vladimir A., Eski Türk Runik Yazısının Ortaya Çıkışı Üzerine, DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, S. 31, Ankara, 2000, s. 37-50, (Çeviren: S. GÖMEÇ - T. ÖLÇEKLİ).

MANNAY-OOL, M. H., Drevnee İzobrajenie Gornogo Kozla v Tuve, Sovetskaya Arheologiya, C. I, Moskova, 1967, s. 140-146.

MİRŞAN, Kâzım, Anadolu Prototürkleri, Ankara, 1985.

NOVGORODOVA, É. A., Mir Petroglifov Mongolii, Moskova, 1984.

ÖGEL, Bahaeddin, Türk Mitolojisi, C. I, Ankara, 1971.

ÖGEL, Bahaeddin, Türk Mitolojisi (Kaynaklar ve Açıklamaları ile Destanlar,) II, Ankara, 1995.

OKLADNİKOV, A. P., Petroglifı Mongolii, Leningrad, 1981.

ÖZEN, Kutlu, Sivas ve Divriği Yöresinde Su Kültüne Bağlı Adak Yerleri, IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri, IV. Ankara, 1992.

RİNÇEN, Emhetgev, Les Dessigns Pictographiques Et Les Inscriptions Sur Les Rochers Et Sur Les Steles En Mongolıe (Mongol Nutag Dah' Hadnı Biçees Gerelt Höşööhiy Züyl), Ulaanbaatar, 1968.

ROUX, Jean-Paul Roux, Türklerin ve Moğolların Eski Dini, İstanbul, 1994, Çev. Aykut KAZANCIGİL.

ROUX, Jean-Paul, Türk Göçebe Sanatının Dini Bakımdan Anlamı, Türk Kültürü El Kitabı, C. II, Ia, İstanbul, 1972, s. 74-87.

SANJMYATAV, T., Arhangay Aymgiyn Nutag Dah’ Ertniy Tüüh Soyalın Dursgal, Ulaanbaatar, 1999.

SER-ODJAV, N., Bayanligiyn Hadnı Zurag, Ulaanbaatar, 1987.

SEVİN, Veli, Anadolu Arkeolojisi, İstanbul, 1999.

SEVİN, Veli, Hakkâri Taşları Çıplak Savaşçıların Gizemi, İstanbul, 2005.

ŞİMŞEK, Mehmet, Doğu Anadolu Coğrafyasında Kemaliye (Eğin), Her Yönüyle Kemaliye (Eğin), İstanbul, 1996.

TANSUĞ, Sabiha, Madenî Takılarda Yıldız ve Ay Sembolleri, Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, Mart 2007, S. 243, İstanbul, 2007, s. 33-37.

TEKİN, Talat, Göktürk Alfabesi, Harf Devriminin 50. Yılı Sempozyumu, Ankara, 1981, s. 27-37.

TEZCAN, Mehmet, Eski Türklerde Damga, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum, 1990, s. 15 -32.

TEZCAN, Semih, Türklerde Yazı Kültürünün Başlangıcı ve Gelişimi, Harf Devrimi’nin 50. Yılı Sempozyumu, Ankara, 1981, s. 39-43.

TSEVEENDORJ, D., Mongolın Ertniy Urlagiyn Tüüh, Ulaanbaatar, 1999.

TUNA, Osman Nedim, Eski Doğu Türk Yazısında Kullanılan Ligatürler ve Bunlarla İlgili Bazı Meseleler Hakkında, TDAY Belleten 1990, Ankara, 1994, s. 207-222.

TURAN, Osman, Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, İstanbul, 1997.

http://chenzhaofu.nease.net/zgyh/002wul02.htm.

http://tr.wikipedia.org/wiki/Kemaliye.

http://www.kemaliye.gov.tr/.

http://www.sonbaski.com/kemaliyem.htm.

www.akmb.gov.tr/ata/metinler/III.33.htm.

www.byegm.gov.tr/yayinlarimiz/anadoluyahaberler-yeni/2003/mart/ah.

www.egin.kemaliye.net.

www.erzincan.gov.tr.

www.hubyar.org/v2/viewpage.php%3Fpage.