İkinci Dünya Savaşı Bitiminden Bağdat Paktı’na Geçen Süreçte Türkiye’nin Ortadoğu Politikası

İkinci Dünya Savaşı sonrasında SSCB tehdidine maruz kalan Türkiye, Batı ittifakına yönelmiştir. Türkiye, 1947 yılında ilan edilen Truman Doktrini ile ABD’den yardım almaya başlamıştır. Türkiye’nin Ortadoğu politikası da Batı ittifakına yaklaşması ile birlikte bu ittifakın gereklilikleri doğrultusunda şekillenmiştir. Soğuk Savaş sürecinde tehdidi kuzey komşusu SSCB’den hisseden Türkiye, Ortadoğu’daki Arap Devletleri’nin Batı ittifakını bir tehdit olarak gördüğünü algılayamamış, buda Türkiye’nin Ortadoğu’da etkili bir politika yürütmesine engel teşkil etmiştir. Bu çalışma, İkinci Dünya Savaşı bitiminden ABD öncülüğünde kurulan Bağdat Paktı’na kadar geçen süreçte Türkiye’nin Ortadoğu politikasının hangi temel saiklerle şekillendirildiğini ve ortaya çıkan gelişmelerde alınan tutumu açıklamayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Türkiye, Ortadoğu, Batı İttifakı

Turkey’s Middle East Policy from the End of the Second World War to Baghdad Pact

Exposed to the threat of the Soviet Union after the Second World War, Turkey has addressed the Western alliance. Turkey began to receive aid from the United States with the Truman Doctrine that was announced in 1947. Turkey, who got closer to the Western alliance, shaped its Middle East Policy according to this alliance. In the process of Cold War Turkey felt the threat from the northern neighbor USSR and did not understand that the Arab states felt the threat from the West and this factor inhibit Turkey from following an efficient policy in the Middle East. This study aims to explain Turkey’s Middle East policy from the end of the Second World War to the Baghdad Pact, which was established under the leadership of The United States.

Keywords:

Turkey, Middle East, Western Alliance,

PDF

___

Arşiv Belgeleri The National Archives (TNA), Foreign Office (FO) 800/507/45/7 TNA, FO, 800/507/48/3, ss. 1-2 TNA, FO, 800/507/48/5, ss. 1-3 TNA, FO, 800/507/50/3 TNA, FO, 800/507/50/4, ss. 1-2 TNA, FO, 800/507/50/6, ss. 1-3 TNA, FO, 371/115493, V 1073/302 TNA, FO, 371/115493, V 1073/305 TNA, FO, 371/115493, V 1073/308 TNA, FO, 371/115493, V 1073/318 TNA, FO, 371/115493, V 1073/303 TNA, FO, 371/115493, V 1073/319 TNA, FO, 371/115493, V 1073/304 TNA, FO, 371/115493, V 1073/325 TNA, FO, 371/115493, V1073/329 TNA, FO 371/115527, V 1073/1218 TNA, FO 115527, V 1073/1223-a TNA, FO 371/115527, V 1073/1235 CIA-RDP79R00890A000200030032-7 CIA-RDP78-04864A000200060008-5 CIA-RDP79S01011A000600040006-4 CIA-RDP78-03362A000800070002-2 CIA-RDP79R00890A000200050005-5 CIA-RDP79R0089A000200030026-4 CIA-RDP80R01443R0002001700001-2 CIA-RDP79R01012A007500030001-7

Kitap ve Makaleler AKSOY, İlhan –GÜLER, Yavuz, Türk-Amerikan İlişkilerinin Politik ve Ekonomik Boyutu, Gazi Kitabevi, Ankara 2010. ARI, Tayyar, “Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin Ortadoğu ve Körfez Ülkelerine Yönelik Dış Politikaları (Kuruluştan Günümüze)”, Ed. Mustafa Bıyıklı, Türk Dış Politikası 2: Cumhuriyet Dönemi, Gökkubbe Yayınları, İstanbul 2008 ss. 351-381. ARI, Tayyar, Geçmişten Günümüze Ortadoğu Siyaset, Savaş ve Diplomasi, MKM Yayınları, Bursa 2012. ARMAOĞLU, Fahir, “(Amerikan Belgeleri İle) Orta Doğu Komutanlığından Bağdat Paktı’na 1951-1955”, Belleten, C. LIX, S. 224, Nisan 1995, ss. 189-236. AYDIN, Mustafa, “Determinants of Turkish Foreign Policy: Changing Patterns and Conjunctures during the Cold War”, Middle Eastern Studies, Vol. 36, No. 1, 2000, ss. 103-139. BALCI, Ali, Türkiye Dış Politikası İlkeler, Aktörler, Uygulamalar, Etkileşim Yayınları, İstanbul 2013. BOSTANCI, Mustafa, “Türk-Arap İlişkilerine Etkisi Bakımından Bağdat Paktı”, Gazi Akademik Bakış, C. 7, S. 13, 2013, ss. 171-184. DEMİREL, Tanel, Türkiye’nin En Uzun On Yılı Demokrat Parti İktidarı ve 27 Mayıs Darbesi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2016. DİNÇ, Cengiz –YETİM, Mustafa, “Transformation of Turkish Foreign Policy Toward the Middle East”, Alternatives Turkish Journal of International Relations, V. 11, N. 1, 2012, ss. 67-84. DOĞANER, Yasemin, “İngiliz Büyükelçilik Yıllık Raporlarında Demokrat Parti Dönemi Türkiye’sinde Dış İlişkiler”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi (CTAD), Yıl:2, S. 4, Güz 2006, ss. 227-246. DURAN, Hasan –KARACA, Ahmet, “1950-1980 Döneminde Türkiye-Ortadoğu İlişkileri”, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, C. 14, S. 1, 2013, ss. 121-136. DURAN, Hasan – KARACA, Ahmet, “Tek Parti Dönemi Türk-Arap İlişkileri”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C. 16, S. 3, 2011, ss. 203-216. EKİNCİKLİ, Mustafa, İnönü-Bayar Dönemleri Türk Dış Siyaseti, Berikan Yayınevi, Ankara 2010. EMİNOĞLU, Ayşe, “Tarihsel Süreçte Türkiye İsrail İlişkilerinin Değişen Yapısı”, Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, C. 7, S. 15, 2016, ss. 88-106. HASSAN, Shamir, “Turkey’s Israel Policy Since 1947”, Proceedings of the Indian History Congress, Vol. 69, 2008, s. 921-929. IRKIÇATAL, Eftal, “İkinci Dünya Savaşı Sonrası İngiltere’nin Ortadoğu Politikaları İçin Kıbrıs’ın Stratejik Önemi ve Kıbrıs Meselesinin Ortaya Çıkışı”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 15, 2012/1, ss. 31-59. İLYAS, Ahmet –TURAN, Orhan, “İnönü Dönemi Türk Dış Politikası”, Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Dergisi, 1, 2012, ss. 319-341. KARAKAŞ, Nuri, Türk-Amerikan Siyasi İlişkileri 1939-1952, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2013. KARPAT, Kemal, Türk Dış Politikası Tarihi, Timaş Yayınları, İstanbul 2015. KÜÇÜK, Evren, “Türkiye’nin Arabuluculuk Rolü: İran-Afganistan Sınır Hakemliği”, Tarih Okulu Dergisi (TOD), Yıl 11, S. XXXIV, Haziran 2018, ss. 807-833. KÜRKÇÜOĞLU, Ömer E., Türkiye’nin Arap Ortadoğu’suna Karşı Politikası (1945-1970), Sevinç Matbaası, Ankara 1972. MERİH, Turgay, Soğuk Savaş ve Türkiye 1945-1960, Ebabil Yayınları, Ankara 2006. ÖRNEK, Cangül, Türkiye’nin Soğuk Savaş düşünce Hayatı, Can Yayınları, İstanbul 2015. PEHLİVANOĞLU, A. Öner, Ortadoğu ve Türkiye, Kastaş Yayınevi, İstanbul 2004. SANDER, Oral, Türk-Amerikan İlişkileri 1947-1964, Sevinç Matbaası, Ankara 1979. SANDER, Oral, Siyasi Tarih 1918-1994, İmge Kitabevi, Ankara 2008. SANJIAN, Ara, “The Formulation of the Baghdad Pact”, Middle Eastern Studies, Vol.33, No.2, 1997, ss. 226-266. SARAY, Mehmet, Sovyet Tehdidi Karşısında Türkiye’nin NATO’ya Girişi III. Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın Hatıraları ve Belgeleri, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2000. SERBEST, M. Bülent, “Bağdat Paktı’nın Kuruluş Süreci ve Gelişiminde Türkiye’nin Rolü”, MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 5, S. 3, 2016, ss. 401-424. SOYSAL, İsmail, Soğuk Savaş Dönemi ve Türkiye-Olaylar Kronolojisi (1945-1975), İsis Yayımcılık, İstanbul 1997. SÖNMEZOĞLU, Faruk, Soğuk Savaş Döneminde Türk Dış Politikası 1945-1991, Der Yayınları, İstanbul 2016. TEKDAL FİLDİŞ, Ayşe, “Filistin-İsrail Sorununun Göz Ardı Edilen Tarafı: İsrail’in Filistinli Vatandaşları”, Filistin Araştırmaları Dergisi (FİAD), No. 1(Yaz 2017), ss. 80-92. TUNCER, Hüner, İsmet İnönü’nün Dış Politikası (1938-1950) İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye, Kaynak Yayınları, İstanbul 2012. TUNCER, Hüner, Menderes’in Dış Politikası Batı’nın Güdümündeki Türkiye, Kaynak Yayınları, İstanbul 2013. Türkiye Büyük Millet Meclisi, Ed. Hasan Yılmaz, Tarihe Düşen Notlar-1 Yasama Yılı Açılışlarında Cumhurbaşkanlarının Konuşmaları (1 Mart 1924-14 Aralık 1987), TBBM Yayınları, Ankara 2011. TÜRKMEN, Füsun, Kırılgan İttifaktan “Model Ortaklığa” Türkiye-ABD İlişkileri, Timaş Yayınları, İstanbul 2012. TÜRKMEN, Sayim, ABD, Ortadoğu ve Türkiye, Nobel Yayınları, Ankara 2007. UÇAROL, Rıfat, Siyasi Tarih (1789-1999), Filiz Kitabevi, İstanbul 2000. UMAR, Ömer Osman, “Türkiye Cumhuriyet Devleti’nin Güney Sınır Komşularına Yönelik Dış Politikaları”, Ed. Mustafa Bıyıklı, Türk Dış Politikası 2: Cumhuriyet Dönemi, Gökkubbe Yayınları, İstanbul 2008, ss. 381-417. UMAR, Ömer Osman, Bağdat Paktı, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2013. USLU, Nasuh, Çatlak İttifak 1947’den Günümüze Türk-Amerikan İlişkileri, Nobel Yayıncılık, Ankara 2016. YEŞİLBURSA, Behçet Kemal, “Demokrat Parti Dönemi Türkiye’nin Ortadoğu Politikası (1950-1960)”, History Studies, Ortadoğu Özel Sayısı, 2010, ss. 67-98. YEŞİLBURSA, Behçet Kemal, “Bağdat Paktı (1955-1959)”, Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, S. 6, 2011, ss. 85-100. YEŞİLBURSA, Behçet Kemal, Ortadoğu’da Emperyalizm İngiltere’nin ve Amerika’nın Ortadoğu Savunma Projeleri ve Türkiye, Sentez Yayınları, Ankara 2017. YILMAZ, Hasan, “Adnan Menderes Dönemi Türkiye Ortadoğu İlişkileri”, Birey ve Toplum, C. 6, S. 12, 2016, ss. 203-232. YILMAZ, Türel, “Türkiye –İsrail İlişkileri: Tarihten Günümüze”, Akademik Ortadoğu, C. 5, S.1, 2010, ss. 9-24. ZÜRCHER, Eric Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul 2010.