FARKLI NÜSHALAR IŞIĞINDA AHMED-İ BÎCÂN'IN MANZUM CEVÂHİR-NÂMESİ'NİN TENKİTLİ METNİ

15. yüzyıl Türk âlim ve mutasavvıflarından olan Ahmed-i Bîcân'ıncevherlerin tesir ve işlevlerini konu edinen ve daha önce bulunmuş olan üç farklı nüsha ile bizim bulduğumuz yeni iki nüshada farklı şekillerde adlandırılmış manzum eseri, cevherlerin sağlık üzerindeki etkileri ile ilgili dönem anlayışını yansıtması bakımından dikkat çekicidir. Mesnevi nazım biçimiyle yazılan ve toplam kırk bir beyitten oluşan eserin ilk altı beyti giriş bölümünü oluştururken, daha sonra gelen otuz iki beyitte asıl konunun anlatıldığı bölüme yer verilmektedir. Bu bölüm sonrası gelen son üçbeyitle de eser sonlandırılmaktadır. Ahmed-i Bîcân'ın söz konusu eserinin tespit edilen nüshalarının tamamı harekesizdir. Telif ya da istinsah tarihi yer almayan bu nüshalardaki yanlış ve eksik ifadeler ile nüsha farklılıkları dipnotlarda gösterilmiş olup çalışmada Ahmed-i Bîcân gibi önemli bir şahsiyetin bilinen tek manzum eserinin tenkitli metinle tam ve doğru bir şekilde ortaya konulması amaçlanmıştır.Çalışmamız "Giriş, Metin ve Sonuç" bölümlerinden oluşmaktadır. "Giriş" bölümünde Ahmed-i Bîcân ve manzum eseri hakkında genel bilgiler verildikten sonra bu eser üzerine yapılmış çalışmalardan söz edilmektedir. Daha sonra eserin nüshaları tanıtılarak bu nüshalar hakkında bilgi verilmektedir. Nüsha tanıtımı yapılırken her nüshanın Eski Anadolu Türkçesinden ayrılan ya da diğer nüshalardan farklı olan belirli bazı dil özellikleri üzerinde de durulmaktadır. Metin kuruluşunda izlenen yöntemlerin anlatıldığı "Giriş" bölümü sonrası eserin çeviri yazısının yapıldığı "Metin" bölümü gelmektedir. Çalışma elde edilen bulguların değerlendirildiği "Sonuç" bölümü ile tamamlanmaktadır.

THE CRITICAL TEXT OF AHMED-I BÎCÂN'S VERSIFIED CEVÂHIR-NÂME IN THE LIGHT OF DIFFERENT COPIES

Inthe fifteenth century the Turkish scholar and mystic Ahmed-i Bîcâncomposed a versified work that has as its theme the effects and functions of gems. This work, which is given different names in three different copies that had previously been found and innew two copies that we have found ourselves, is of interest insofar as it reflects the period's understanding of the effects of gems on health. The work is written in the Mesnevi poetic style and is made up of forty one distichs. The first six distichs form the introductory section where the following thirty two distichs belong to the section that narrates the topic. The last three distichs complete the work. All of the copies of Ahmed-i Bîcân's work that have been found so far are without diacritical marks. Mistakes and omissions in the different copieswhich do not give the dates of the composition of the original work or of its copying are indicated in the footnotes. The aim of this study is to produce a complete and correct edition of the text, which is Ahmed-i Bîcân's only known poetic work. This study is composed of three sections: "Introduction", "Text" and "Conclusion".The"Introduction"providesgeneralinformationabout Ahmed-i Bîcânand his versified work and then discusses the studies that have been made about this work so far. Afterwards the copies of the work are introduced and information is given about these copies. When the copies are being introduced emphasis is put on some specific linguistic peculiarities that distinguish eachcopy from Old Anatolian Turkish or from the other copies. Then follows a description of the methods that have been applied in the establishment of text. The "Text" section contains the translation of the text. The study is completed with a "Conclusion" inwhich the findings are evaluated.

PDF

___

Ahmed-i Bîcân. CevÀhir-nÀme. Mısır Millî Kütüphanesi Türkçe Yazmaları (Mecâmi Türkî 39).
Ahmed-i Bîcân. HÀõÀ cevÀhir-nÀme. Süleymaniye Kütüphanesi Ayasofya (No. 3452/3) / Ankara Millî Kütüphane Mikrofilm Arşivi (No: Mf1994 A 643).
Ahmed-i Bîcân. HÀõÀ kitÀb-ı òavÀãã-ı cevÀhir. So 219 Universıtäts- und Landesbibliothek Bonn Abteilung Handschriften und Rara (VOHD 37, 1: Nr. 378).
Ahmed-i Bîcân. HÀõÀ kitÀb-ı òavÀãã-ı cevher-nÀme min Aómed-i Bîcân. Ankara Millî Kütüphane (No. 06. MK. Yz. A 6156/7).
Ahmed-i Bîcân. ÒavÀãã-ı cevÀhir-nÀme. Erzurum Atatürk Üniversitesi Merkez Kütüphanesi (No. 35/ASL).
Bursalı Mehmed Tâhir Efendi (1972). Osmanlı müellifleri (C 1). (haz. A. Fikri Yavuz ve İ. Özen). İstanbul: Meral Yayınevi.
Çelebioğlu, A. (1989). Ahmed Bîcan. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C 2, s. 49-51). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Demir, R. ve Kılıç, M. (2003). Cevâhirnâmeler ve Osmanlılar Dönemi'nde yazılmış iki cevâhirnâme. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), 14, 1-64.
Devellioğlu, F. (1996). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat. (13. Baskı). Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
Ergin, M. (2012). Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
Gökçe, A. (2009). Eski Anadolu Türkçesinden Osmanlı Türkçesine dudak uyumu ve ünsüz uyumu. Turkish Studies, 4(3), 991-1012.
Gülsevin, G. (2007). Eski Anadolu Türkçesinde ekler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Huschens, F. J. (2000). Die orientalischen Handschriften der Universitäts- und Landesbibliothek Bonn. Ein Verzeichnis unter besonderer Berücksichtigung der Provenienzen und der Bestandsgeschichte.Bonn: Universitäts- und Landesbibliothek Bonn Abteilung Handschriften und Rara.
İşler, E. ve Özay İ. (2012). Türkçe Arapça kapsamlı sözlük (4. Baskı). Ankara: FECR Yayınları.
Johnson, F. (1852). A dictionary, Persian, Arabic and English. London.
Kanar, M. (2009). Arapça Türkçe sözlük (1. Baskı). İstanbul: Say Yayınları.
Kanar, M. (2010). Farsça Türkçe sözlük (2. Baskı). İstanbul: Say Yayınları.
Kartallıoğlu, Y. (2011). Klasik Osmanlı Türkçesinde eklerin ses düzeni (16, 17, 18. yüzyıllar). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Kutlar, F. S. (2002). Ahmed-i Bîcân'ın manzum cevâhir-nâme'si. Arayışlar, İnsan Bilimleri Araştırmaları, 7(8), 59-68.
Kutlar, F. S. (2005). Klâsik dönem metinlerinde değerli taşlar ve risâle-i cevâhir-nâme. Ankara: Öncü Kitap.
Mutçalı, S. (1995). Arapça Türkçe sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları.
Redhouse, J. W. (1987). A Turkish and English lexicon. Beyrut.
Stengass, F. (2005). A comprehensive Persian-English dictionary. İstanbul: Çağrı Yayınları.
Şemseddin Sami. (1995). Kâmûs-ı Türkî. (5. Baskı) İstanbul: Çağrı Yayınları.
TDK. (2009). Tarama sözlüğü. (Cilt. I-VIII). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
TDK. (2011) Türkçe sözlük. (11. Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
TDK. (2012). Yazım kılavuzu. (27. baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Tekin, T. (1995). Türk dillerinde birincil uzun ünlüler. Ankara: Simurg Yayınları.
Timurtaş, F. K. (2005). Eski Türkiye Türkçesi (3. Baskı). Ankara: Akçağ Yayınları.