Erzurum Müzesinde Bulunan Melek Figürlü İki Gümüş Buhurdan

ÖzTürkiye, kadim medeniyetlerin yaşamış olduğu bir coğrafya üzerine kurulu olduğu için müzeleri de arkeolojik ve etnografik eserler bakımından oldukça zengindir. Çalışmamızda Erzurum Müzesi’nde bulunan, Hıristiyan litürjisine ait melek figürlü, birbiri ile eşdeğer, iki gümüş buhurdan incelenmiştir. İncelememize buhurdanın kısa tarihi ile başlanmış, 4. yüzyıldan sonra kiliselere girdiği bilgisinden hareketle Hıristiyan litürjisindeki önemine değinilmiştir. Erzurum Müzesi’nde bulunan buhurdanlar boyutları, malzemesi, yapım ve süsleme teknikleri, formları ve süsleme özellikleri bakımından tanıtılmıştır. Bu bölümde aynı zamanda, farklı müze ve kiliselerde bulunan, benzer özelliklere sahip buhurdanlarla form ve süsleme özellikleri ile karşılaştırılması da yapılmıştır. Eserlerin gövdelerindeki melek figürleri ise ikonografik anlamıyla ayrıca değerlendirilmiş ve buhurdanın sembolik anlamı ile melek ikonografisinin arasındaki bağlantı üzerine görüşler ileri sürülmüştür. Buhurdanlarda herhangi bir tarih ibaresi olmadığı için, form ve süsleme özellikleri ve bu bakımdan benzer özellikler gösteren eserler dikkate alınarak, buhurdanların yapım tarihi için önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Buhurdan, Erzurum Müzesi, Melek Figürü, Gümüş

Two Silver Incensory with Angle Figures in Erzurum Museum

Turkey, for which the museum is built on a land of ancient civilizations that have lived is very rich in terms of archaeological and ethnographic artefacts. In this study, two silver incensories with an angelic figure belonging to Christian liturgy in Erzurum Museum were examined. Our study started with a short history of the censer, and the importance of Christian liturgy was mentioned in the light of the fact that it entered the churches after the 4th century. Incensories found in Erzurum Museum were introduced in terms of their dimensions, material, construction and decoration techniques, forms and decorative features. In this part, incensories with similar characteristics found in the different museums and churches have also been compared in terms of their forms and ornamentation features. The angel figures on the bodies of the works were also evaluated with their iconographic meaning and the views on the connection between the symbolic meaning of the censer and the angel iconography were put forward. Since the incensories do not have any date, the suggestions for the production dates of incensories in the Museum have been offered by taking into consideration the form and decoration features and the works showing similar features in this respect.

Keywords:

Incensory, Erzurum Museum, Angel Figure, Silver,

PDF

___

Acara Eser, Meryem. (2011). “Sivas Arkeoloji Müzesi’nde Yeni Bulunan Bir Buhurdan”, Anadolu Kültür Varlıklarını Araştırma Derneği, Ankara, 143-162. Acara, Meryem. (1998). “Bizans Ortodoks Kilisesinde Liturji ve Liturjik Eserler”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C.15, S.1, 183-201. Arseven, Celâl Esad. (1975). “Buhurdan”, Sanat Ansiklopedisi, İstanbul, 298. Barışta, H. Örcün. (2015). Türk El Sanatları C. 1-2, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara. Erbaş, Ali. (1996). “Melek Düşüncesinin Farklı İnançlardaki Tezahürleri”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S.1, 107-128. Erbaş, Ali. (2004). “Melek”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.29, 37-39. Erdem, Sargon. (1992). “Buhurdan”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.6, 384-385. Ergin, Nina. (2014). “The Fragrance of the Divine: Ottoman Incense Burners and Their Context”, The Art Bulletin, 96:1, 70-97. Erginsoy, Ülker. (1987). İslam Maden Sanatının Gelişimi, Kültür Bakanlığı Yayınları. Eruz, Fulya. (1993). Konuşan Maden Tombak ve Gümüş Madeni Eserler Koleksiyonu, Yapı Kredi Koleksiyonları-4, İstanbul. Gedük, Serkan. (2013). “Osmanlı Saray Kültüründe Buhur ve Gülsuyu Geleneği”, Topkapı Sarayı Müzesi Yıllık-6, İstanbul, 124-141. İslam ve Hıristiyan Sanatında Melekler, Peygamberler ve Azizler, Ed. Sercan Yandım Aydın, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2008. Kazhdan, Alexander P. (1991a). “Incense”, The Oxford Dictionary of Byzantium II, 991. Kazhdan, Alexander P. (1991b). “Censer”, The Oxford Dictionary of Byzantium I, 397. Köroğlu, Gülgün. (2007). “Bizans Döneminde Buhur Geleneği ve Buhurdanlar”, (Elektronik Sürüm), Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi’nde Yapılan Konuşma Metni. Kuşoğlu, Zeki. (1987). “Milletlerin ve Dinlerin Ortak Mirası Buhurdanlar”, İlgi, No.51, İstanbul, 33-35. Özervarlı, M. Sait. (2004). “Melek”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.29, 40-42. Özüdoğru, Şerife. (Kasım 1994). “Anadolu’da Erken Tunç Çağından Günümüze Gümüş Takıların Tarihi Gelişimi İçinde Alpu Takılarının Değerlendirilmesi”, Anadolu Sanat Dergisi, S.2, Eskişehir, 128-129. Tunçel, Gül. (2009). “Ankara Etnografya Müzesi’ndeki Madeni Eserlerden Bir Grup Osmanlı Buhurdanı ve Etkileşimler”, X. Ortaçağ- Türk Dönemi Kazı Sonuçları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri 03.06. Mayıs 2006 “Prof. Dr. H. Örcün Barışta’ya Armağan”, Ankara, 739-752. Tunçel, Gül. (2011). “Madeni Eserlerden Bir Grup Gümüş Kap”, Turkish Studies- International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, V.6/1, 575-588. Tunçel, Gül. (2011). “Türk Maden Sanatı Kronolojisinde İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi’ndeki İki Adet Pirinç Buhurdan, Milli Folklor, S.89, 257-264. Yariş, Sahure. (2018), “Diyarbakır Arkeoloji ve Etnografya Müzesi’nde Deposunda Bulunan Bir Grup Buhurdan”, Turkish Studies Social Sciences, V.13/10, 921-937. İnternet Kaynakları https://cmc.byzart.eu/items/show/14773/ (Erişim Tarihi: 01.08.2018) https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=3020265&partId=1&searchText=+thurible&images=true&page=1 (Erişim Tarihi: 01.08.2019) https://cmc.byzart.eu/items/show/14752/ (Erişim Tarihi: 02.08.2019) https://cmc.byzart.eu/items/show/14759 (Erişim Tarihi: 02.03.2019) https://cmc.byzart.eu/items/show/14751 (Erişim Tarihi: 03.08.2019) https://en.wikipedia.org/wiki/Chora_Church#/media/File:HSX_Koimetesis.jpg (Erişim Tarihi: 08.08.2019) https://www.metmuseum.org/art/collection/search/206866 ajur18 (Erişim Tarihi: 12.08.2019) https://www.metmuseum.org/art/collection/search/186605 (Erişim Tarihi: 12.08.2019)