EKİM DEVRİMİ TEMALI TÜRKMEN ROMANLARINDA RUS TİPLER

Sosyalizmin kurulmasından sonra tüm Sovyet Cumhuriyetleri’nde ve özellikle Sosyalist Orta Asya Türk Cumhuriyetleri’nde Ekim Devrimi’ni yani 1917 Bolşevik Devrimi’ni işleyen romanlar yazılmıştır. 1924 yılında Sovyetlerin bir cumhuriyeti olan Türkmenistan’da da Ekim Devrimi konulu eserler kaleme alınmıştır. Bu eserlerin ilki Ata Govşudov’un “Perman” romanıdır. Ardından Hıdır Deryayev’in “Ikbal”, Berdi Kerbabayev’in “Aygıtlı Ädim”, Beki Seytekov’un “Doganlar” ve Berdi Soltannıyazov’un “Sumbar Akyar” romanı takip eder. Adı geçen bu romanlarda Ekim Devrimi üç önemli tip üzerinden anlatılır. Bu tiplerden ilki “olumlu tip”, ikincisi “olumsuz tip”, üçüncüsü ise “yardımcı Rus tipi”dir. Yardımcı Rus tipler, Ekim Devrimi’nin anlatıldığı romanlarda sosyalizmi tanıtma gibi önemli bir misyonu taşırlar. Onlar, bir fabrika ya da demiryolu işçisi veya mühendis olarak 1917’den önce Türkmenistan’a gelirler. Romanlarda ifade edildiği üzere tanıştıkları olumlu tip diye adlandırılan, genç Türkmen yoksullara sosyalizm fikrini anlatırlar. Onların bir devrimci olmasına vesile olurlar. Ekim Devrimi konulu Türkmen romanlarındaki Rus tiplerin birçok ortak özelliği vardır. Bunların başında geldikleri ülkenin dili olan Türkmenceyi iyi derecede bilmeleri, Türkmen kültürüne aşina olmaları, iyi iletişim kurmaları ve yerli kahramanın problemlerini çözmeleri sayılabilir. Bu incelemede Ekim Devrimi’ni anlatan yukarıda adı geçen romanlardan hareketle eserlerin üç temel tipinden biri olan yardımcı Rus tipinin genel özellikleri tespit edildikten sonra devrim ve ideolojiyi tanıtmak, kılavuzluk ve üst kültür transfer etmek gibi Yardımcı Rus tipinin belirgin işlevleri değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Türkmen romanı, Ekim Devrimi, Rus tipi

Novels which deal with the October Revolution, that is Bolshevik Revolution of 1917, are written in all Soviet republics and especially Socialist Central Asian Turkish Republics after the emergence of Socialism. The works the subject of which is the October Revolution are written in Turkmenistan which became a repuclic of the Soviets in 1924. The first of these works is Ata Govşudov’s novel, named “Perman”. Besides, Hıdır Deryayev’s “Ikbal”, Berdi Kerbabayev’s “Aygıtlı Ädim”, Beki Seytekov’s “Doganlar” and Berdi Soltannıyazov’s “Sumbar Akyar” follow it. The October Revolution is recounted in aforementioned novels through three important types. The first of aforementioned types is “favourable type” and the second is “unfavourable type” and the third is “Russian subsidiary type”. Turkmenistan as a factory laborer or railway man or engineer before 1917. The lad as favourable type in these novels recounts the idea of Socialism to Turkmen poor. He helps them to be a revolutionist. Russian types in Turkmen novels, the subject of which is the October Revolution, have some common features. Foremost among them is that they know Turkmen very well, they are familiar to Turkmen culture, they are good at communicating, and they can solve the problems of local protagonists. In this paper, particular features of Russian subsidiary types such as

Keywords:

Turkmen novel, the October Revolution, Russian type,

PDF

___

Allakov, C. (1971). Dövür ve gahrıman. Aşgabat: Türkmenistan Neşiryatı.

Allakov, C. (1972). Monumental prozanın görnükli eseri, Bedirkent. Aşgabat: Türkmenistan Neşiryatı.

Ayverdi, İ. (2011). Misalli büyük Türkçe sözlük. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.

Çetişli, İ. (2012). Edebiyat sanatı ve bilimi. (2. Baskı). Ankara: Akçağ Yayınları.

Deryayev, H. (1981). Eserler yıgındısı birinci tom Ikbal. Aşgabat: Türkmenistan Neşiryatı.

Deryayev, H. (1983a). Eserler yıgındısı ikinci tom Ikbal. Aşgabat: Türkmenistan Neşiryatı.

Deryayev, H. (1983b). Eserler yıgındısı üçünci tom Ikbal. Aşgabat: Türkmenistan Neşiryatı.

Deryayev, H. (1985). Eserler yıgındısı dördünci tom Ikbal. Aşgabat: Türkmenistan Neşiryatı.

Govşudov, A. (2009). Ferman. (Akt. Salim Çonoğlu). Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları.

Gurbannepesov, K. (1979). Edebiyat ve durmuş. Aşgabat: Türkmenistan Neşiryatı.

Gurbansehedov, M. (1975). Türkmen prozasında halk ve revolyutsiya. Aşgabat: Türkmenistan Neşiryatı.

Kekilov, A. (1958). Edebiyat teoriyası. Aşgabat: Türkmenistan Dövlet Okuv-Pedagogik Neşiryatı.

Kerbabayev, B. (1971). Aygıtlı ädim, ikinci ve üçüncü kitaplar, II. Tom, Aşgabat: Türkmenistan Neşiryatı.

Kerbabayev, B. (2009). Kararlı adım. (Akt. Yakup Sarıkaya). Konya: Çizgi Kitabevi.

Luxenburg, R. (2012). Rus devrimi. İstanbul: Yazılama Yayınevi.

Memmetgulıyev, A. (1958). Türkmen Sovet edebiyatında polojitel gahrımanın obrazı, Türkmen Sovet Edebiyatı Makalalar Yıgındısı. Aşgabat: Türkmen Dövlet Neşiryatı.

Orazov, A. (1992). Edebi protses hakda Oylanmalar. Aşgabat: Ilım Neşiryatı.

Petrovskiy, A. N. (1984). Slovar’ Russkih Liçnıh İmyon. Moskova: Russkiy Yazık.

Seytekov, B. (1961). Doganlar I. Aşgabat: Türkmenistan Neşiryatı.

Seytekov, B. (1965). Doganlar III. Aşgabat: Türkmenistan Neşiryatı.

Soltannıyazov, B. (1982). Sumbar akyar III. Aşgabat: Türkmenistan Neşiryatı.

Tanrıberdiyev, H. (1966). Berdi Kerbabayev-söz ussadı. Aşgabat: Türkmenistan Neşiryatı.

http://gollanma.com/kitaphana (Erişim tarihi: 08.04.2015)