Arap akınlarına kadar Artvin ve çevresi

Klarceti Bölgesi, Artvin, Ardanuç, Şav- şat, Borçka ve Murgul ile tarihi kaynaklarda isminden sıkça bahsedilen Tukharis’ten oluşmaktadır. Bölge, coğrafi olarak, Çoruh Nehri’nin aşağı kesimlerinden, YanlızçamDağları’nın batısına, oradan da Şavşat ve Artvin’in güneyinden Karadeniz’e kadar uzanan toprakları kapsamaktadır. Klarceti,tarihi kaynaklarda dönem dönem farklı isimlerle anılmıştır. Klarceti Bölgesi’nin tarihi, Urartu akınlarının bölgeye ulaşmasıile başlar ve ilk Urartu kaynaklarında Katarza olarak geçmekte olan bölge ismi sonraki yüzyıllarda Choranzene ve ardından da Klarceti olarak değişir. Klarceti, Urartu etkisinin azaldığı bir dönemde Kafkaslardan gelen İskit akınlarına maruz kalmış ve İskitler, bölgede yaklaşık iki yüzyıl yaşadıktan sonra Klarceti ve çevresiGogarene Bölgesi olarak anılmaya başlanmıştır. Bölgede kurulan ilk siyasi otorite olan Parnavazi sülalesinin hakimiyeti, Armenia Bölgesi yönetici sınıfının da mensubu olduğu Arsasid Hanedanlığı’ nınbölgeye hakimiyeti ile son bulmuş ve ardından bölgede İberia, Armenia, Roma,Bizans ve Sasani mücadelesi yoğun birşekilde yaşanmıştır. Bu çalışmada Klarceti Bölgesi’ nin tarih sahnesine çıkışı, bölge üzerindeki İberia, Armenia, Roma, Bizans ve Sasani mücadeleleri ile bölgeye gerçekleştirilen Müslüman Arap akınları ele alınmıştır.

Artvin and its surroundings until arabian ınvasion

The region “Klarceti” was comprised of Artvin, Ardanuç, Şavşat, Borçka, Murgul and the region “Tukharis”, which is often men- tioned in historical sources. The region, geographically, covers the land from the lower parts of the River Coruh to the West part of Yalnızçam Mountains and from the South of Şavşat and Artvin to the Black Sea. There have been many names used for“Klarceti” from time to time in historical sources. The history of Klarceti Region begins with the Urartu invasion in the region. The region was called “Katarza” in the first Urartu resources and then named as “Choranzene” and “Klarceti”, afterwards. Klarceti was subjected to Scythian invasion at the time when there was little Urartu effect and the Klarceti Region and its sur- roundings was called “Gogarene Region” after Scythians lived about 200 years in the vicinity. The domination of “Parnavazi” Dynasty, the first political authority in the region, ended when the Arsidad Dynasty, which also includes the head class of Armenia Region, dominated the region. After-wards, intense struggles of Iberia, Armenia, Rome, Byzantine and Sasanid were observed in the region. In this study, we talk about the appearance of the region “Klarceti” in the scene of history; Iberian, Armenian,Roman, Byzantian and Sasani battles to- gether with Muslim Arabian invasions in the region.

PDF

___

ADONTZ, Nicholas, Armenia in The Period of Juztinian, (trans. Nina G. Garsoian), Lisbon 1970.
AGATHANGELOS HİSTORY OF THE ARMENİANS, (trans. and commen Robert W.Thomson), State University of New York Press 1976.
ALLEN, W.E.D., A History of The Georgian People, London 1932.
ARRİANUS’UN Karadeniz Seyahati: Arriani Periplus Ponti Euxini, (çev. Murat Arslan), Odin yay. İstanbul 2005.
ARSLAN, Murat, Roma’nın Büyük Düşmanı Mithradates VI Eupator, Odin Yayıncılık, İstanbul 2007.
BALA, Mirza, ‘‘Gürcistan’’, İslam Ansiklopedisi, Cilt: IV, Milli Eğitim Basım Evi, İstanbul 1987, s. 837-845.
BEDROSİAN, Robert, Georgian Chronicle Juansher's Concise History of the Georgians, New York 1991.
BELAZURİ, Fütühu’l Büldan, (çev. Mustafa Fayda), Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 2002.
BERDZENİŞVİLİ, Nikoloz - CANAŞİA Simon, Gürcistan Tarihi (Başlangıçtan 19. Yüzyıla Kadar) (çev. Hayri Hayrioğlu), Sorun Yayınlar, İstanbul 2000.
BİSHOP John Mamikonean's History of Taron, Venice, 1889 (Yovhannu Mamikoneni episkoposi Patmut'iwn Taronoy), (çev. Robert Bedrosian), New York 1985.
BROSSET, Marie Félicité, Gürcistan Tarihi (Eski Çağlardan 1212 Yılında Kadar ), (çev. Hrand D. Andreasyan, Not. ve Yay. Erdoğan Merçil), TTK Yay., Ankara 2003.
BURNEY, Charles - Lang David Marshall, The Peoples of The Hills ( Ancient Ararat and Caucaus) London 1971.
CHAMİCH, Father Michael, History of Armenian, From B.C. 2247 to the of Christ 1780, or 1299 of the Armenia Era, (trans. Johannes Avdall), Calcuta 1827.
ÇİĞDEM, Süleyman, Urartu Krallığı’nın Doğu Karadeniz İlişkilerinde Diauehi Ülkesinin Rolü , Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 9, Sayı 1, Erzurum 2007.
DİAKONOF, Igor M. – S.M.Kaskai, Geographical Namse According to Urartian Texts, Wiesbaden 1981.
EBŨ Cafer Muhammed Bin Cerir’üt- Taberi, Tarih-i Taberi, (neş. M.Faruk Gürtunca), Cilt: III, İstanbul, Tarihsiz.
Ebülgazi Bahadır Han, Türklerin Soykütüğü, (neş. Muharrem Ergin).
EMİR, Osman, Prehistorik Dönemden Roma Dönemine Kadar Trabzon ve Çevresi , Serander Yay., Trabzon 2011.
ERZEN, Afif, Doğu Anadolu ve Urartular, TTK Yay., Ankara 1992.
GÖMEÇ, Sadettin, ‘‘İslam Öncesi Türk Tarihinin Kaynakları Üzerine’’, Tarih Araştırmaları Dergisi, Yıl 1999-2000 sayı 31, Ayrı Basım, Ankara 2000.
GROUSSET, Rene, Başlangıcından 1071’e Ermenilerin Tarihi , (çev. Sosi Dalanoğlu), İstanbul 2005.
GUMİLEV, L.N. , Hazar Çevresinde Bin Yıl, (çev. Ahsen Batur) Selenge 2003.
HEREDOT Tarihi, (çev. Müntekim Ökmen), İş Bankası Yay., İstanbul 2006.
HEWSEN, Robert H., Armenia A Historical Atlas, The University of Chicago Press, London 2001.
HEWSEN, Robert H., The Gepgraphy of Ananias of Sirak (Asxarhac’oyc’), The Long and Short Recensions, Wiesbadan 1992.
HONİGMAN, Ernst, Bizans Devletinin Doğu Sınırı, (çev. Fikret Işıltan), İstanbul 1970.
http://www.maproom.org/00/26/present.php?m=0004
HÜBSCHMANN, Heinrich, Die Altarmenischen Ortsnamen, Amsterdam 1969.
IŞIK, Adem, Antik Kaynaklarda Karadeniz Bölgesi, TTK Yay. Ankara 2001.
İBNÜ’L- ESİR, El-Kâmil fi’t-Tarih, Cilt III, Bahar Yayınları.
ISAAC, Benjamin, The Limit of Empire ( The Roman Army in the East) Oxford 2000.
JENKİNS, Romilly, Byzantium, The Imperial Centuries A.d. 610-1071, New York: Random House 1966.
KAFKASYALI, Ali, İran Türkleri, Bilgeoğuz Yay., İstanbul 2010.
KAEGİ, Walter E., Bizans ve İlk İslam Fetihleri, (çev. Mehmet Özay), İstanbul 2000.
KIRZIOĞLU, M. Fahrettin, ‘‘Selçuklu Fetihlerinden Önce Doğu Anadolu Türk Boy ve Oymaklarından Kalma Dağ ve Su Adları’’, Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri, 11-13 Eylül 1984 Ankara.
KIRZIOĞLU, M. Fahrettin, Yukarı-Kür ve Çoruk Boyları’nda Kıpçaklar, TTK. Yay., Ankara 1992.
KIRZIOĞLU, M. Fahrettin, Kars Tarihi, , İstanbul 1953.
KİEPERT, Heinrich, A Manual of Ancient Geography, (trans., Ph. D)., Londra 1881.
KÖROĞLU, Kemalettin ‘‘Urartu Krallığının Kuzeye Yayılımı ve Qulha Ülkesinin Tarihi Coğrafyası’’, Belleten, Cilt:LXIV, TTK. Yay., Ankara 2000. s.717-747.
LANG, David Marshall, Eski Halk ve Ülkeler Gürcüler, (çev. Neşenur Domaniç), Ceylan Yay., İstanbul 1997.
LEMERLE, Paul, Histoire de Byzance –Bizans Tarihi-, (çev. Galip Üstün), İstanbul 2006.
MOSES KHORENATS’İ History Of The Armenians, (trans. Robert W.Thomson), London 1980.
MOSES Kalankatlı, Alban Tarihi ve Alban Salnamesi, ( Rusça ve İng.’den Azerbaycan Türkçesine Çeviri Ziya Bünyadov, Türkçe çev. Yusuf Gedikli), Selenge Yay., İstanbul 2006.
MOVSES Dasxurants'i'sHistory of the Aghuans, (translated from Classical Armenian by Robert Bedrosian), Book 2, B.12.
P'AWSTOS Buzandac'i's’ History of the Armenians, (trans. Robert Bedrosian), New York 1985.
SAGONA, Antonio and SAGONA Claudia, Archaelogy at The North-East Anatolian Frontier I, An Historical Geography and a Field Surevt of the Bayburt Province, Paris 2004.
SAİNT-MARTİN M.J., Memoires Historiques et Geographiques Sur L’ Armenia, Paris 1818.
SANDALGİAN, Joseph, Histoire De L’ Armenie, Roma 1917.
SEBEOS, Patmıtiwn Sebeosi Episkoposi Herakin; Sebeos History, (trans. Robert Bedrosian), New York, 1985.
SİHARULİDZE, Yuri-Alexandre Manvelişivli-J. Gogebaşvili-Tsate Batsaşi-İvane Canavhişvili-Biçi Tezelişvili-Mihako Tseretli- Mariam Lortkipanidze, Trabzon’dan Abhazya’ya Doğu Karadeniz Haklarının Tarihi ve Kültürü, (çev. Hayri Hayrioğlu), Sorun Yayınları, İstanbul 2005.
STRABON XI. 14. 4-5. (trans. W.Falconer), London, 1903, http://rbedrosian.com/Classic/strabo11d.htm 22.06. 2011 saat 12.48
SUBAŞI, Ömer, “Artvin ve Çevresinin Tarihi Coğrafyası”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, Sayı:12 Bahar 2012, Trabzon, s.9-25.
TAŞAĞIL, Ahmet, Gök-Türkler, TTK. Yay., c .I,II,III, Ankara 2000.
TELLİOĞLU, İbrahim, Osmanlı Hakimiyetine Kadar Doğu Karadeniz’de Türkler, Serander Yay., Trabzon 2007.
TELLİOĞLU, İbrahim, XI-XIII. Yüzyıllarda Türk-Gürcü İlişkileri, Serander Yay. Trabzon 2009.
TELLİOĞLU, İbrahim, “Prof. Dr. M. Fahrettin Kırzıoğlu’nun Karadeniz Türk Tarihi Araştırmalarına Katkıları”, Türk Dünyası Araştırmaları, 2009/180 Mayıs-Haziran, s. 19-38.
The Roman History of Ammianus Marcellinus: During the Reigns of the Emperors Constantius, Julian, Jovianus, Valentinian and Valens, (trans .Charles Duke Yonge), 27.12-16-17, London 1894, http://www.archive.org/details/romanhistoryamm00marcgoog
THOMSON, Robert W., Rewritg Causcasian History, The Medieval Armenian Adaptation of the Georgian Chronicle, The Orginal Georgian Texts and The Armenian Adaptation, Oxford 1996.
THOMSON, Robert W., The Armenian History Attributed to Sebeos, translated, with notes; Sebeos History, Liverpool 1999.
TOGAN, Zeki Velidi, Oğuz Destanı, Reşieddin Oğuznamesi Tercümesi ve Tahlili, İstanbul 1972.
TOGAN, Zeki Velidi, Umumi Türk Tarihine Giriş, Enderun Kitapevi,C.I. İstanbul 1981.
TOUMANOFF, Cyril, Studies in Christian Caucasian History, Washington, D.C., Georgetown University Press, 1963 pub. 1965.
TOUMANOFF, Cyril, Armenia and Grorgia, The Cambridge Medieval History, vol IV. The Byzantine Empire part I, pp. 593-637, Cambridge 1966.
TOUMANOFF, Cyril, Caucasia and Byzantium, The Journal Traditio 27 (1971).
THE GEOGRAPHY BY CLAUDİUS PTOLEMY, (trans. and edt. by Edward Luther Stevenson) New York f1932, repr. 1991, 5. Kitap. B.12.
UMAR, Bilge, Türkiye’deki Tarihsel Adlar, İnkılap Yay., İzmir 1993.
UMAR, Bilge, Karadeniz Kappadokia’sı (Pontos), Istanbul 2000.
URAS, Esat, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Belge Yayınları, İstanbul, 1987.
VASİLİEV, A.A., Bizans İmparatorluğu Tarihi, (çev. Arif Müfid Mansel), Ankara 1943, c.I
WAKHOUCHT, Tsarevitch, Description Geographique de la Georgian, (trans. M. Brosset), S.Petersbourg 1842.
WİESEHÖFER, Josef, Antik Pers Tarihi (çev. Mehmet Ali İnci), İstanbul 2003 1973 Artvin İl Yıllığı.