Erzurum’un Tarih Öncesi Kır Yerleşmelerine Bir Örnek: Ortabahçe (Cinis) Köyü

Öz Karaz, Pulur ve Güzelova höyüklerinde yapılan kazı çalışmalarıyla, Erzurum Ovası’nda yerleşmelerin dip tarihinin, MÖ 4000 yıllarına kadar dayandığı tespit edilmiştir. Erzurum Ovası’nın batıdaki uzantısı olan Cinis Ovası’da bu kültürlerin etki alanı içerisinde kalmaktadır. Yerleşme tarihinin bu denli eski olması, sahanın Doğu Anadolu Bölgesi'nin en önemli doğal yol güzergâhlarından biri olarak bilinen, Karasu-Aras vadi koridorunda yer almasıyla ilgilidir. Nitekim Erzurum Ovası, Çin'den gelerek Trabzon'a kadar devam eden İpek Yoluyla; Kafkasya ve İran'dan gelerek Karadeniz, Akdeniz ve Basra Körfezine açılan doğal yolların kavşak noktası üzerinde yer alır. Araştırmaya konu olan Ortabahçe (Cinis) Köyü, Erzurum Ovası’ndaki benzer örneklerinde olduğu gibi Karaz Kültürü’ne dâhil edilen Cinis Höyüğü etrafında gelişmiş bir kırsal yerleşmedir. Bu çalışmada, yerleşimin Tunç Çağı’ndan günümüze kesintisiz sürüdüğü Ortabahçe Köyü coğrafi açıdan incelenerek, mevcut konumun avantaj ve dezavantajları değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Karaz kültürü, Cinis ovası, Cinis höyüğü

PDF

___

Atalay, İ. (1978). Erzurum Ovası ve Çevresinin Jeolojisi ve Jeomorfolojisi, Atatürk Üniversitesi Yayınları No:543, Edebiyat Fakültesi Yayınları No:91, Araştırma Kitapları Serisi No:81, Sevinç Matbaası, Ankara.
Atalay, İ. (1980). “Erzurum Ovası ve Çevresinin İklimi”, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, 2(12), Ankara, 251-341.
Atalay, İ. (1983). “Erzurum Ovası ve Çevresinin Toprakları”, Ege Coğrafya Dergisi, Sayı.1, İzmir, 66-99.
Atalay, İ. (1978). Erzurum Ovası ve Çevresi Fizikî ve Tatbikî Fizikî Coğrafyası. (Yayınlanmamış Doçentlik Tezi):Erzurum, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü.
Atalay, İ. (1983). Türkiye Vejetasyon Coğrafyasına Giriş, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayın No.19, İzmir.
Avcı, S. (1986). Ilıca’da Mesken Tipleri ve Başlıca Sorunları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi): Erzurum Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Ceylan, A.(2001). “Erzurum Ovası’nda Önemli Bir Merkez: Cinis Höyük”, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, Edebiyat Bilimleri Dergisi, Sayı:26. Erzurum, 29-42.
Cuinet, V.(1892). La Turguie d'Asie, Paris.
Dâhiliye Vekâleti, (1928).Son Teşkilât-ı Mülkiyede Köylerimizin Adları. İstanbul.
Demirtaş, R., Yağyemez, B., Peynirci,O., Uğraş,M. (2010). Erzurum ili Büyük Şehir Belediyesi Yerleşim Alanının 1/5000 ölçekli Nazım İmar Planına Esas JeolojikJeoteknik Etüt Raporu, Erzurum 2010.
Doğanay, H.(1989). Erzurum’un Genel Coğrafi Özellikleri, Şehri Mübarek Erzurum, Erzurum Belediyesi Kültür Yayınları:1, Ankara.
DSİ, (1978). Erzurum Ovası Hidrojeolojik Etüd Raporu. DSİ Genel Müdürlüğü Jeoteknik Hizmetler ve Yeraltı Suları Daire Başkanlığı, Ankara.
DSİ, (1989). Ortabahçe Sulaması Verimlilik Raporu, DSİ Genel Md. Jeotek. Hizmetler ve Yeraltsuyu Dai. Bşk. Ankara.
Erinç, S.(1988). “Havzaların Jeomorfolojik Evrimi Hakkında Düşünceler”. İstanbul Üniversitesi Deniz Bil. ve Coğrafya Enst. Dergisi, Sayı.5, İstanbul,13-16.
Erinç, S.(1957). “Türkiye’de Akarsu Rejimlerine Toplu Bakış, Türk Coğrafya Dergisi, Yıl.7, Sayı.17, Ankara,93-117.
Erinç, S.(1953). Doğu Anadolu Coğrafyası. İstanbul Üniversitesi Yay. No.572, Edebiyat Fak. Coğrafya Enst. Yay. No. 15, İstanbul.
Erinç, S.(1957). Tatbikî Klimatoloji ve Türkiye'nin İklim Şartları. İstanbul Teknik Üniversitesi Hidrojeoloji, Enst. Yayını Sayı.2, İstanbul.
Erzurum Valiliği, (1973). Erzurum İl Yıllığı, Erzurum.
Gök, Y., Altaş, N. T., Zaman, S. (2007). “Aşkale Depremleri ve Etkileri”. Doğu Coğrafya Dergisi, Cilt.12, Sayı.17, Erzurum.
Gürsoy, C. R.(1974). “Türkiye'nin Tabiî Yolları”, Türk Coğrafya Dergisi, Yıl. XXllXXIII, Sayı.26, Ankara, 219-239.
Konukçu, E., Atnur, İ.E. (2010). Bir Köy Tarihi: Cinis, Dergâh Yayınları No.338, İstanbul.
Koday, S.(1995). “Dadaşköy Meskenlerinin Coğrafi Şartlarla İlişkisi”, Atatürk Üniv. Fen-Edebiyat Fak. Edebiyat Bilimleri Araştırma Dergisi, Sayı.21, Erzurum.
Koday, Z. Erhan, K. (2008). ''Erzurum İlinin İdari Coğrafya Analizi'', Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8, 41, 231-248.
Koday, Z. (2009). ''İdari Coğrafya Özellikleri Bakımından Aziziye Metropol İlçesi'', Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13, 2, 67-80.
Koşay, H.Z. (1974). Erzurum ve Çevresinin Dip Tarihî (Prehistor ve Protohistuarı), Atatürk Üniversitesi Yayını 50. Yıl Armağanı Erzurum ve Çevresi, Cilt.1, Erzurum.
Lynch, H. F. B. (1967). Armenia: Travels and Stııdies. Beirut.
Özçağlar, A.(2011). İdari Coğrafya, Ümit Ofset Matbaacılık, Ankara.
Pamuk, B.(2006). XVII. Yüzyılda Bir Serhad Şehri Erzurum, İstanbul.
Pehlivan, M.(1984). En Eski Çağlardan Urartu'nun Yıkılışına Kadar Erzurum ve Çevresi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi): Erzurum, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü.
Polat, S (2003). Karasu Havzası’nın Hidrojeomorfolojisi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi): Erzurum, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Sevindi, C. (1995). Kandilli Kasabası’nın Coğrafi Etüdü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi): Erzurum, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Sözer, A.N.(1964). “Erzurum Ovası’nda Tarih Öncesi Kır Yerleşmesi” Türk Coğrafya Dergisi Yıl. XVIII-X1X, Sayı.22-23, Ankara.
Sözer, A.N.(1970). Erzurum Ovası'nın Beşeri ve İktisadî Coğrafyası, Atatürk Üniversitesi Yayın No.101, İşletme Fakültesi Yayını No.9, Araştırma Serisi.7, Erzurum.
Şaroğlu, F., Yılmaz, Y.(1986). “Doğu Anadolu'da Neotektonik Dönemdeki Jeolojik Evrim ve Havza Modelleri”. MTA Dergisi, Sayı: 107, Ankara, 73-94.
Tarım, Orman ve Köy İşleri Bakanlığı, (1984).1/100.000 Ölçekli Erzurum İli Toprak Verimlilik Haritası. Köy Hizm. Gen. Md. No: 33, Genel Yay. No: 775, Baskı No: 143, Ankara.
Toprak-Su, (1978). Erzurum İli Toprak Kaynağı Envanter Raporu. Köy İşi. ve Koop. Bak. Yay. No: 211, Genel Md. Yay. No: 294, Raporlar Serisi: 78, Ankara.
Tozer, H. F.(1881). Turkish Armenian and Eastern Asia Minor, London.
Tschihatscheff, P.(1858). Reise nach Hoch-Armenien im Juhre 1858, Justus Perthes Gotha.
Tunçdilek, N.(1967). Türkiye İskân Coğrafyası-Kır İskânı (Köy-Altı İskân Şekilleri), İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enst. Yayın No.49, İstanbul.
Zaman, M. (2017). “Türkiye’de Kırsal Meskenler ve Coğrafi Dağılışları”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21 (3), 911-935.