MOĞOL YÖNETİMİNE KARŞI ORTAYA ÇIKAN BİR HALK HAREKETİ “SEMERKAND SERBEDÂRÎLERİ

XIV. yüzyıl, Moğol yönetimine karşı birçok isyan hareketininortaya çıktığı bir dönemdir. Horasan’da Şîa temelli ulusal mahiyette ortaya çıkan Serbedârî Hareketi, bu isyan hareketlerinden biri olup etkialanı bakımından uluslararası platformda büyük ses getirmiştir. Yönetimde söz sahibi olan Moğol idarecilerinin halka karşı acımasız ve ahlakdışı davranış sergilemeleri, dayatılan ağır vergiler ve bu vergiler toplanırken uygulanan zulüm ve haksızlıklar, halkı isyanın eşiğine getirmiştir. Moğol tahsildarlarını gören halk, çareyi evlerine sığınarak dışarıçıkmamakta bulmuştur. Moğol yönetimine karşı oluşan olumsuzluklarkarşısında Horasan’da devrim niteliğinde bir halk hareketi olarak Serbedârîler ortaya çıkmıştır. Bu hareketin İran coğrafyası dışında da birçok ayağı olmakla beraber bunlardan biri de Semerkand’da meydanagelen Serbedârî hareketidir. Bu bağlamda değerlendirildiğindeMevlânazâde adlı bir kişi önderliğinde Moğol yönetimine karşı ortayaçıkan Semerkand Serbedârî hareketi ve bu hareketin etki alanı makalenin ana konusunu oluşturmaktadır.

A Civil Commotion Against Mongol Rule “The Samarkand Sarbadars”

The 14th century is an era when many uprisings took place against the Mongol rule. The Sarbadar movement, which emerged as a Shia-based national movement in Khorasan, is one of them and it created a tremendous impression around the world. The ruthless and unethical attitudes of the Mongol rulers against the public, the heavy tax burden and the tyranny and injustice imposed during the collection of these taxes brought the public to the edge of a riot. They were locking themselves in their houses on the sight of Mongol tax collectors. Due to the climbing adversities about the Mongol rule, the Sarbadars emerged as a revolutionary public commotion in Khorasan. This movement had also extensions outside the Iranian land, and one of them was the Sarbadar movement that occurred in Samarkand. In this context, the Samarkand Sarbadar movement that rose under the leadership of a man named Mawlana-Zadeh against the Mongol rule, and the movement’s sphere of influence constitute the main subject of the article.

PDF

___

Ajend, Yakûb. 1363/1985. Kıyam-ı Şiî Serbedârân. Tahran.
Andican, A. Ahat. 2019. Emir Timur (Tarih, Siyaset, Miras). İstanbul: Selenge Yayınları.
Âştiyânî, Abbas İkbal. 1986. Târih-i Moğol Ez-hamle-yi, Çingiz ta Teşkil-i Devlet-i Timûr. Tahran: İntişârât-ı Emir Kebir.
Barthold, V. V. 1990. Moğol İstilasına Kadar Türkistan. Çev. Hakkı Dursun Yıldız. Ankara: TTK Yayınları.
Baymatof, Lokman. 1379. “Pejuheşha-i Barthold der Bare-i Serbedârân-i Semerkand”. Mecelle-i Keyhan Ferhengi. 164/ Hordad, 60-63.
Cevâd Meşkûr, Muhammed. 1372. Ferhengî Fırâk-i İslami. Âsitân-ı Udsi Razavî.
Coşkun, Derya. 2016. Serbedârîler Devleti’nin Siyasî, İçtimâi ve İktisadî Tarihi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum.
Coşkun, Derya. 2019a. “Şî’a’nın Omuzlarında Yükselen Şehir: Sebzevâr”. Ortaçağ Araştırmaları Dergisi-Journal of Medieval Researches. Vol. 2 Issue: 1. Haziran. 13-22.
Coşkun, Derya. 2019b “XIV. Yüzyıl Horasan’ında Şiî Bir Otorite: Şeyh Hasan Cevrî ve Siyaset Algısı”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Araştırma Dergisi. Sa.90. Ankara, 65-76.
Duğlat, Mîrzâ Haydar. 2006. Tarîh-i Reşîdi, Çev. Osman Karatay. İstanbul: Selenge Yayınları.
el- İstahri, Ebû İshak İbrahim b. Muhammed el-Fârisî. 1927’den ofset 1967. Mesâlikü’l-Memâlik. Nşr. M. J. De Goeje. Leiden.
el-Hamevî, Ebu Abdullah Şihabüddin Yâkut b. Abdullah el-Bağdadi er-Rumi. 1399hk. Mu’cemül-Büldân (Zeyli Kelimei Beyhak). Beyrut: Dâr-ul Haya’ul Terâs el Arabî.
Emin, Seyyid Alinakî. 1382. Târîh-i Sebzevar. Düzenleyen: Seyid Hasanî Emin, Tahran: İntişârât-i Dâiretu’l Maârif-i İslamî.
Eminzâde, Ali. 1384. Conbeşha-i Şiî der Târîh-i İran, Sebzevar: İntişârât-i Ümid Mehr.
Ergin, Muharrem. 1996. Orhun Abideleri, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
Hândmîr, Gıyasüddin Hândmîr b. Hâce Humâmüddîn Muhammed b. Hace Celaleddin Muhammed el Huseynî. 1353hş. Târîh-i Habîbu’s-siyer fi Ahbâr-i Efrâdi Beşer. III. Tahran.
Hasan Han, Muhammed. 1336ş. İtimatu’s Saltane, Mir’âtu’l Bûldân. I. İhtimam: Abdülhüseyn Nevâî-Mîr Hâşim Muhaddis. Tahran: İntişârât-i Dânişgâh-i Tahran.
I. P Petroushevsky. 1351hş. Nihzet-i Serbedârân-ı Horasan. Çev. Kerim Keşâverz. Tahran: İntişârât-i Peyâm.
İbn Battûta, Muhammed b. Abdullah et-Tancî. 2004. İbn Battûta Seyhatanamesi. Çev. A. Sait Aykut. I. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
İbn Funduk, Ebû’l Hasan Beyhaki. 1317hş. Târîh-i Beyhak, Neşr. Ahmed Behmenyâr. Tahran: İntişârât-i Ofset Mervi (Bita).
İbn Havkal, Ebû'l-Kâsım Muhammed b. Alî en-Nasîbî el-Bağdâdî. 1938’den ofset 1967. Sûretü’l-arz. Nşr. M, J. De Goeje. Leiden
İbn-i Hâvkal, Ebu’l Kasım Muhammed. 1938. Sûretü’l-Arz. Thk. Kramers-Johannes Heind. Leiden.
Makdisi, Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed. 1361ş. Ahsenü't-Tekasim fi Ma'rifeti'l-Ekalim. Trc. Alinakî Münzevî. Tahran: Neşrî Kâvyân,
Mîrhând, Seyyid Hamidüddin Muhammed b. Burhaneddin Handşah b. Kemaleddin. t.y. Târîh-i Ravzatu’s-safâ. VI. Tahran.
Netenzî, Mûineddîn. 1336ş. Mûntehâb-ut Tevârîh. Neşr. J. Aubin. Tahran: Çâphâne-i Hayyâm.
Râzî, Emin Ahmedî. 1341hş. Heft İklimi, Nşr. Cevâd-ı Fâzıl. II. Tahran: Kitâbfurûşi İlmi/Bita.
Schaeder, H. H. 1980. “Semerkand”. İA. X, İstanbul, 468-471
Semerkândî, Ebu Tâhir. 1924. Semeriyye, Neşr. Îrec Afşar. Tahran.
Semerkandî, Kemâluddîn Άbdurrezzâk. 1353hş. Matla‘u’s-sa deyn ve Mecma‘u’lbahreyn. Neşr. Άdulhuseyn Nevâî. Tahran.
Strange, Guy Le. 1966. The Lands of the Eastern Calıphate (Mesopotamia, Persia and Central Asia from the Moslem conquestto the time of Timur). London.
Şâmî, Nizameddin. 1987. Zafernâme, Çev. Necati Lugal. Ankara: TTK Yayınları.
Taşağıl, Ahmet. 2009. “Soğd”. DİA, XXXVII. İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
Yezdî, Şerefeddin Ali. 2013. Zafernâme. Çev. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları.