Lisânü't- Tayr'da İdrak Fiilleri

Mental fiiller, algılarımızı, duygularımızı, idraklerimizi ifade eden fiillerdir. Zihinle ilgili fiillerdir. Mental fiiller, algılama, idrak ve duygu fiilleri olmak üzere üç türe ayrılır. Bu çalışmada, mental fiillerin bir grubu olan idrak fiilleri (kognitif fiilleri) incelenmiştir. Bir süreç ve sonuç içeren, zihinsel işlem olarak ifade edilen idrak, anlamlama ve anlamlandırma çabasıdır. Düşünmek, karar vermek, anlamak, bilmek, istemek gibi kavramlar idrak sürecinde değerlendirilen kavramlardır. İdrak fiilleri, bilgiye dayalı fiiller olarak da değerlendirilir. Çalışmada, Çağatay Türkçesi dönemine ait Lisânü’t- Tayr adlı eser taranmıştır. Lisânü’t- Tayr’da kırk sekiz (48) idrak fiili tespit edilmiştir. İsim + yardımcı eylemle oluşan 37, kök hâlinde 6, yapım eki almış 1, deyimleşmiş 2, 1 kurallı birleşik fiil tespit edilmiştir.İdrak fiillerinden en çok sayıda kullanılanlar;  Niyet, istek, heves, tasarlama, arzu etme: 12, Bilme ve tanıma: 6, Düşünme: 6, Karar verme, anlaşma: 4. İdrak fiillerinden en az sayıda kullanılanlar: Açıklama, anlatma; Anlama; Hayal etme: 2’şer, Akıl- akılsızlık; Dikkat-ehemmiyet, Öğrenme, Öğüt verme- öğüt alma: 3’er; Öğretme ve hatırlama: 1’er tane kullanılmıştır. 

___

  • Canpolat, Mustafa. (1995). Ali Şir Nevâyî- Lisânü’t- Tayr. Ankara: TDK Yay.Devellioğlu, Ferit. (2016). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yay.Gülensoy, Tuncer. (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.Kulıev, G. K. (1998).Semantika Glagola v Tyurkskih Yazıkah. Baku: ELM. Şahin, Savaş. (2012). Türkmen Türkçesinde Mental Fiiller. Doktora Tezi. Gazi Üniv., Sosyal Bilimler Enstitüsü. Çağdaş Türk Lehçeleri ABD. Ankara.Şahin, Savaş. (2012).“Mental Fiil Kavramı ve Türkmen Türkçesinde Mental Fiiller”. Teke Dergisi. Sayı 1/4. s. 45-62.William, Lycan G. and Jesse J. Prınz. (2009). Mind and Cognition: An Antology, Blackwell Publishing. 2nd edition. USA. Yaylagül, Özen. “Türk Runik Harfli Metinlerde Mental Fiiller”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi. Cilt 2, Sayı 1, 2005, s.17-51.