GRAMMATİCA TURCİCO-LATİNA’DA İSİM

Tarih sahnesinde siyasi üstünlüğünü kanıtlayan Osmanlı Devleti, diğer milletlerin yoğun ilgisini çekmiş, güç ve iktidarı elinde bulunduran bu devletle yakın ilişkiler kurabilme gayretlerini arttırmıştır. Osmanlı Devleti’nin siyasi gelişimine mukabil devlet dili olan Osmanlı Türkçesi de büyük merak uyandırmış böylelikle Türk dili prestijli bir dil haline gelmiştir. Bu dönemde Türk dilinin öğrenilebilmesi için yurt dışında okullar açılmış ve bu dili anlatan pek çok eser vücuda getirilmiştir. 1666 yılında Albert Bobowski (nâmı-ı diger Ali Ufkî Bey) tarafından ele alınan Grammatica Turcico Latina da Avrupalılara Türkçeyi öğretebilmek amacıyla yazılmıştır. Gramer çalışmasına gelene kadar pek çok eser çeviren, musiki eserleri yayınlayan ve sarayda çevirmenlik görevi ile vazifelendirilen Ali Ufkî Bey, kendinden sonraki araştırmacıları da etkilemiş, bir döneme damgasını vuran Meninski’ye hocalık etmiş ve onun takdir toplayan eseri, Thesaurus Linguarum Orientalium Turcicae-Arabicae-Persicae’da kaynak olarak zikredilmiştir. Grammatica Turcico Latina adını verdiği eserinde yoğun cümle örnekleriyle Türkçeyi öğretmeye çalışmasının yanı sıra, verdiği gramer bilgileriyle dönemini ve sonrasını aydınlatabilecek pek çok önemli bilgiyi de kaydetmiştir. 3 ana bölümden oluşturduğu eserini fiiller (de verbo), isimler (de nomen), ve cümle (syntaxis) başlıklarıyla sınıflandırmıştır. Sıfat, zarf, bağlaç, edat vb. sözcük türlerini isim konu başlığı altında değerlendiren Ali Ufkî, isimler konusunu ayrıca yedi kategoride değerlendirmiştir. Yaptığı sınıflandırma ile kendinden sonraki araştırmacılara örnek olan, pek çok yabancıya Türkçeyi öğreten ve Türkçenin XVII. yüzyılına ışık tutan Ali Ufkî Bey’in eseri kıymetli bir dil yadigârıdır.

Anahtar Kelimeler:

XVII yy. Osmanlı Türkçesi, Grammatica Turcico Latina, İsim, Ali Ufkî Bey

Nouns in Grammatica Turcico Latina

The Ottoman Empire, which proved its political superiority on the stage of history, attracted the intense interest of other nations and increased its efforts to establish close relations with this state, which held power and power. In response to the political development of the Ottoman Empire, Ottoman Turkish, which was the state language, aroused great interest, so the Turkish language became a prestigious language. In this period, schools were opened abroad in order to learn the Turkish language and many works describing this language were created. Grammatica Turcico Latina, which was handled by Albert Bobowski (Ali Ufkî Bey) in 1666, was also written in order to teach Turkish to Europeans. Ali Ufki Bey, who translated many works, published musical works, and was assigned as a translator in the palace until he came to grammar studies, also influenced the researchers after him, taught Meninski, who left his mark on a period, and his highly appreciated work, It is cited as a source in Thesaurus Linguarum Orientalium Turcicae-Arabicae-Persicae. In his work called Grammatica Turcico Latina , besides trying to teach Turkish with intense sentence examples, he also recorded many important information that could illuminate his period and the next with the grammatical information he gave. He classified his work, which was composed of 3 main parts, with the titles of verbs (de verbo), nouns (de nomen), and sentences (syntaxis). Adjective, adverb, conjunction, preposition etc. Ali Ufkî, who evaluated the word types under the title of noun, also evaluated the subject of nouns in seven categories. With his classification, he set an example for later researchers, taught Turkish to many foreigners, and learned Turkish in the XVII century. The work of Ali Ufki Bey, which sheds light on the 19th century, is a valuable language heirloom.

Keywords:

XVII. Century Ottoman Turkish, Ali Ufkî Bey, Grammatica Turcico Latina, Nouns,

PDF

___

Adamoviç, Milan. (2009). Floransalı Filippo Argenti'nin Notlarına Göre (1533) 16. Yüzyıl Türkçesi. Aziz Merhan (Çev.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Behar, Cem. (1991). "Wojciech Bobowski (Ali Ufkî)'nin Hayatı ve Eserleri Hakkında Yeni Bilgiler". Tarih ve Toplum. s. 17-22.
Dilaçar, Agop. (1970). "1612'de Avrupa'da Yayımlanan İlk Türkçe Gramerinin Özellikleri". Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. s. 197-210.
Ertürk, H. İbrahim. (2015). “Müyessiretü’l Ulüm Üzerine Bir İnceleme ve Değerlendirme Çalışması”. Turkish Studies, Volume 10/8, p. 1059-1086.
İnce, Yunus; Akça, Bayram. (2017). "Osmanlı Döneminde Latin Harfleriyle Türkçe Yazılan Eserler ve Yazarları". Erdem, s. 73, s. 5-42.
İşler, Ubeydullah. (2018). Mecmua-i Sāz u Söz'de Yer Alan Dinî Eserlerin İncelenmesi. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çorum.
Korkmaz, Zeynep. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. (3. Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Meninski, F. Mesginen. (2000). Thesaurus Linguarum Orientalium Turcicae-Arabe-Persicae: Lexion Turcica-Arabico-Persicum, S. Stachowski; M. Ölmez (Ed.). İstanbul: Simurg Yayınları, Cilt, IV.
Parlak, Mustafa. (2015). “Başlangıçtan Günümüze Türkçe Dil Bilgisi Çalışmalarına Bakış”. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Telatar, Fafo; Tokay, Yaşar; Besli, Nurdan. (2020). Grammatica Turcico Latina. Ankara: Grafiker Yayınları.
Tulum, Mertol. (2014). Osmanlı Türkçesine Giriş I. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Turan, Namık Sinan. (2014). "Osmanlı Kültürünün Aktarımında Polonya Asıllı Ali Ufkî Bey'in Katkısı. Evrensel Kültür. s. 52-58.
Umunç, Himmet. (2015). “Meninski’nin Türk Dili ve Kültürü Üzerine Görüşleri: Bir Değerlendirme”. Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 32, Sayı 1, s. 243-257.
Yağmur, Ömer. (2014). "Erken Dönem Türkçe Transkripsiyon Metinleri ve Bunların Dil Araştırmaları Açısından Önemi". FSM İlmi Araştırmalar, İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, S. 4, s. 201-217.
Yağmur, Ömer. (2014). “XVII-XIX. Yüzyıllar Arasında Avrupalılar Tarafından Yazılan Türkçe Gramerlerde İzlenen Metot Üzerine”. XI. Milli Türkoloji Kongresi Bildirileri. Cilt I, s.645-663.
Yerasimos, Stephanos; Berthier, Annie. (2012). Topkapı Sarayında Yaşam. Berktay Ali (Çev.). İstanbul: Kitap Yayınevi.