DÎVÂNU LUGÂTİ'T-TÜRK’TE TOPAÇ OYUNCAĞINA DAİR BİR İFADE: “ĶIRMA TOPIĶ”

XI. yüzyılda yazılan, Türkçenin öğrenilmesinin gerekliliğini okuyucuya anlatan ve dil bahsinin ihtiva ettiği tüm kıymetleri içeren bir çalışma olan Dīvānu Lugāti't-Türk üzerine yapılan çalışmalar incelendiğinde adını kullanıldığı malzemeden alan topaç için verilen topıķ sözcüğü eksik kalmakta olup bu oyunun anlamının tam karşılanabilmesi için ifadenin ķırma topıķ biçiminde verilmesi gerekmektedir. Topacın; biçimi, dış görünüşü, imâl edilme yöntemi vb. özellikleri hakkında bilgi veren ķırma kelimesiyle yuvarlaklığı, küreselliğini bildiren topıķ kelimesinin bir arada kullanılmasıyla oluşan ķırma topıķ ifadesiyle “topaç” bütünlüğüne kavuşmaktadır. Ķırma ve topıķ sözcükleri birlikte kullanıldığında “topaç”ı karşıladığını savunduğumuz bu çalışmamızda; bu sözcükler tek tek ele alınmış, yapılan açıklamalar birbirinden farklı çalışmalarla desteklenmiş, kelimelerin daha iyi analiz edilebilmesi maksadıyla etimolojilerine de değinilmiştir.

Regarding the Spinning Ball Toy in the Dîwân Luγât at-Turk an Expression: “Ķırma Topıķ”

The Dīwān Luγāt at-Turk is a study written in the 11th century, explaining to the reader the necessity of learning Turkish and including all the values of the language. When the studies on this are examined; the topiķ term for the spinning ball in which the name of the material used is incomplete and must be given in the form ķirma topiķ to fully meet the meaning of “spinning ball”. Spinning ball consists of two words in Karakhanid: ķirma and topiķ. The first one indicates the spinning ball in terms of shape, appearance, manufacturing method and so on. The latter points out the spinning ball in terms of roundness and sphericity. In this study, which we defend that when the words ķirma and topiķ are used together, it corresponds to the “spinning ball”; these words were discussed one by one, explanations were supported by different studies, and their etymologies were also mentioned in order to better analyze the words.

PDF

___

Akbulut, D. (2009). Günümüzde Geleneksel Oyuncaklar. Milli Folklor, 21 (84): 182- 191.
Arat, R. R. (1991). Kutadgu Bilig I, Metin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları (AKDTYK. TDK Yay. 458).
Arat, R. R. (1998) Kutadgu Bilig II, Çeviri, 4. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları (AKDTYK. TTK Yay. II. Dizi – Sa. 20b).
Aydın, E. (2015). Yenisey Yazıtları. Konya: Kömen Yayınları.
Atalay, B. (1985-1986). Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi I-IV. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları (AKDTYK. TDK Yay. 521-524.).
Banguoğlu, T. (2015). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları (AKDTYK. TDK Yay. 528.).
Bener, S. S. (2008). Eski Yunan ve Roma’da Oyun ve Oyuncaklar. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford at the Clarendon Press.
Çakmak, S. (2019). Çocuk Folkloru Bağlamında Van Yöresi Çocuk Oyunlarının Kinestetik Öğrenme Modeli Kapsamında Değerlendirilmesi. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 12(27), 637-657.
Dankoff, R., J. Kelly (1982-1985). Maģmūd al Kāšγarī. Compedium of Turkic Dialects (Dīwān Luγāt at-Turk). Part I-III. Duxbury, Massachusetts: Harvard University. (Sources of Oriental Languages and Literatures. 7. Turkish Sources. VII.).
De Courteille, P. (1870). Dictionaire Turc Oriental. Paris: A L’imprimerie İmpériale.
Ercilasun, A. B., Z. Akkoyunlu (2015). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti't-Türk (Giriş -Metin -Çeviri -Notlar -Dizin). 2. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları (AKDTYK. TDK Yay. 1120.)
Erdal, Marcel (1991). Old Turkic Word Formation. A Functional Approach to the Lexicon. 1-2. Wiesbaden. (Turcologica. 7.)
Hamilton, J. R. (2011). Dunhuang Mağarası’nda Bulunmuş Buddhacılığa İlişkin Uygurca El Yazması, İyi ve Kötü Prens Öyküsü (Çev. Vedat Köken). 2. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları (AKDTYK. TDK Yay. 682.)
Kaçalin, M. S. (2016). Dîvânu Lugāti’t-Turk Mahmûd el-Kâşgarî. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
Kaplan, Y., Y. Poyraz (2010). Divan Şiirine Kaynaklık Etmesi Bakımından Oyunlar. Journal of International Social Research, 3(15), 151-175.
Korkmaz, Z. (2017). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. 5. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları (AKDTYK. TDK Yay. 827.)
Nadalyayev V. M, D. M. Nasilov, E. R. Tenişev, A. M. Şçerbak (1969). Drevnetyurkskiy Slovar’. Leningrad: Akademiya Nauk.
Niemann, H. (1991). Oyuncağın Gelişim Tarihi, (Çev. Bekir Onur). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 24(1), 55-61.
Radloff, W. (1893); Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy, Versuch Eines Wörterbuches der Türk-Dialecte I-IV, Sanktpeterburg.
Räsänen, M. (1969). Versuch eines etymologischen Wörterbuches der Türksprachen. 2. Wortregister. Zusammengestellt von István Kecskméti. Helsinki. (Lexica Societatis Fenno-Ugricae. 17, 1).
Sevim, C., Gönül, E. (2012). Tarihsel Süreç İçerisinde Oyuncağın Gelişimi ve Seramik Oyuncaklar. Anadolu Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, 2(2), 23-40.
Sevortyan, E. V. (1974-1997). Etimologiçeskiy Slovar’ Tyurkskiḫ Yazıkov (Obşçetyurkskiye i mejtyurkskiye osnovı na glasnıye), Moskva: Akademiya Nauk SSSR, Institut Yazıkoznaniya, Izdatel’stvo “Nauka”.
Sümer, N. (2017). Mitolojik ve Dinsel Bir Sembol Olarak Ayna. Journal of International Social Research, 10(52).
Tekin, T. (1994). Notes on Old Turkic Word Formation, Central Asiatic Journal XXXVIIII/2: 244-81.
Türk Dil Kurumu (1993). Derleme Sözlüğü, 2. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları (AKDTYK. TDK Yay. 211/1-211/12).