XIX. YÜZYILDA İRAN VE OSMANLI TİCARİ İLİŞKİLERİNDE ALINAN VERGİ VE GÜMRÜK TARİFE TERİMLERİNİN TANIMLARI

Kuzeybatıdan Trabzon-Erzurum-Tebriz ticari yolu, batıdan Bağdat yolu, güneyden Basra körfezi İran’ın Osmanlı ile ticaretinin faal olması nedeniyle her iki devlet gümrük meseleleri, tarifelerine ve onların düzenli şekle sokulmasına her daim önem vermişlerdir. Devletler çoğunlukla bütün bu yollardan özellikle Trabzon-Erzurum yolundan ticaret yapmışlardır. Fakat İranlı tüccar her zaman bu yolların müşterisi olduğu için buralarda özel yerleri vardı. Rus Çarı, Kafkas ticari-transit yolunu öne çıkarmak amacıyla ülkenin kuzey bölgesinde yarı sömürgeci durumunu korumak, Kafkasya’yı büyük bir ticari bölge yapmak, bütün Asya pazarları ile bağlantı kurmak niyetindeydi. Rusya kendi tüccarını önceden mükellef olduğu yerel vergilerden muaf tutarak, onlara mali ve gümrük yardımları yaparak tüccarı himayesi altına aldı. Rusya tüm bu girişimleriyle Osmanlı toprakları üzerinden İran’a gelen İngiliz malları ile rekabet etmeyi amaçlıyordu.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı, Gümrük Tarifeleri, Vergi, Transit yol

DEFINITIONS OF THE TAX AND CUSTOMS TARIFF TERMS IN THE 19TH CENTURY IRANIAN AND OTTOMAN COMMERCIAL RELATIONS

Iranian and the Ottoman states attached importance to customs issues and tariffs. Studies on this subject were always considered important by both countries, especially on trade routes; the Trabzon-Erzurum-Tabriz commercial road from the northwest, Baghdad road from the west, Gulf of Basra from the South. States mostly traded on Trabzon-Erzurum road. But, because the Iranian merchants always used these roads, they had special places there. The Russian Czar intended to promote the Caucasus trade-transit route. For this purpose, The Russian Czar planed to maintain its semi-colonial status in the northern part of the country and to connect with all Asian markets. Russia exempted its merchants from local taxes, provided financial and customs assistance to them, and placed the merchants under its protection. Through these politics, Russia aimed to compete with the British goods coming to Iran via Ottoman lands.

Keywords:

Ottoman, Customs Tariffs, Tax, Transit Routes,

PDF

___

BOA, İMM, nr.3479, 24L, 1300/15
BOA, MV.154/40
BOA, ŞD. DH,572/52
BOA, ŞD. 595/61
BOA, DH. MKT,1324/19
BOA, A.M.24/5
BOA, A. DUN. DVE (20) 11/36
BOA, A: DUN: DUE(20), 1
BOA, A. M,1/24
BOA. A. M.24/5
BOA, İR, hususî nr.1,11L 1320/28 kanunî evvel 1318, yasa ve eki (10.1.1903)
BOA, İMM, nr.3479, 24L, 1300/15
BOA, MVM, nr.38/56
BOA, BEO, AD, nr.929,s.133
BEO, AD, nr.830, s.115
BOA, ŞD.579/6
Erzurum Vilayet Salnamesi 1312, Neşreden Vilayet Mektabcusu Muhitti
Erzurum Vilayetinin İhtiyacat ve Terakkiyata Ait Layihalar 6
HAYRİ, Abdulvahab, İktisad-i Trabzon, (Haz. Melek Öksüz, Serander Yayınevi), Trabzon, 2008.
SHAW, Standford, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, (Çev. Mehmet Harmancı), E Yayınları, İstanbul, 1982.
Charles Issawi, The Economic History of Turkey 1800–1814, Publications of the Center for Middle East Studies, Chicago-London: Univeristy of Chicago Press, 1980.
-------------------, The Tabriz-Trabzon trade 1830–1900, Cambridge vol. 1,1, 1970 .
TURGAY, A. Üner, Trade and Merchants In The Nineteenth Century Trabzon, Newyork, 1982.
KARAMURSAL, Ziya, Osmanlı Devlet’inin kuruluşundan 19. Asrın Yarısına kadar Mali Tarihe bir Bakış, seri III. nr.11, Akşam matbaası, İstanbul
______________, Osmanlı Devlet’inin kuruluşundan 19. Asrın Yarısına kadar Mali Tarihe bir Bakış, seri III. nr.11, Akşam matbaası, İstanbul.
______________, Osmanlı Mali Tarihi hakkında Tetkikler, TTK, Ankara, 1989
Osmanlı Vergi Mevzuatı, Maliye Bakanlığı, Ankara,1999,Yayın Numarası:1998/348
CEZAR, Yavuz, Osmanlı Maliyesinden Bunalım ve Değişim Dönemi, Alan Yayıncılığı, 1986.
ŞENER, Abdüllatif, Sona Doğru Osmanlı (Osmanlı Ekonomi ve Maliyesi Yazılar Üzerine), Birleşik Kitapevi, Ankara, 2007.
TOZLU, Selahattin, Trabzon-Erzurum-Beyazıt yolu (1850–1900) (Basılmamış Doktora Tezi), Erzurum, 1997.