Kerkük'ün Nüfus Yapısı

Kerkük Bölgesi; tarihi bir yol olmasının yanında, sahip olduğu yeraltı kaynakları ve mümbit toprakları nedeniyle, İslamiyet'ten ve Anadolu'nun fethinden önce Türklerin ilgisini çekmiş ve Orta Asya'dan gelerek özellikle Abbasi döneminden itibaren yoğun olarak bu bölgelere yerleşmişlerdir. Kerkük, 1055 yılında Büyük Selçuklu Hakanı Tuğrul Bey tarafından ele geçirilmiş, 1517 yılında da Osmanlı topraklarına katılmıştır. 1560'lı yıllarda, Kuzey Irak bölgesinde Dicle ve Fırat nehirleri arasında kalan "Cezire" bölgesinin doğusunda yer alan Kerkük, Dakuk ve Nilkaz nahiyelerinden meydana gelen Kerkük Sancağında ilk resmi nüfus sayımı, Kanuni Sultan Süleyman döneminde (1520-1566) yapılmıştır. %90'ı Türklerden oluşan Kerkük'te 1920 yılına kadar milliyet esasına dayalı başka bir nüfus sayımı yapılmamış, dini inançlara göre tutulan kayıtlara rastlanılmıştır. Bölgenin Türk çoğunluklu demografik yapısı; anlaşılmaz bir biçimde başta İngilizler, müteakiben Irak yönetimleri tarafından, potansiyel tehlike görülüp çeşitli hilelerle değiştirilerek, önceleri Araplaştırma daha sonra Kürtleştirme politikaları ile karşı karşıya kalmıştır. Lozan Antlaşması sonrası Irak'a bırakılan Kerkük bölgesinin, 1920 yılında yapılan nüfus sayımında %50'si Türk idi. Bu oran Kerkük şehrinde ise % 90'ı bulmakta idi. Irak Türkmenleri Türkiye'den koparıldıktan sonra, çeşitli baskılara ve katliamlara rağmen, Türklüklerini koruyabilmişlerdir. Tarihin hiçbir döneminde Kerkük'te, ne Araplar ne de Kürtler çoğunluğu sağlayabilmiştir.

The Demographic Structure of Kırkuk

The Kirkuk region has been the center of attraction for the Turks coming from Central Asia as of Abbasid period and even before Islam and the conguest of Anatolia for its abundant resources along with its importance as being located on historical cross-roads. Kirkuk was occupied by Tuğrul Bey, the Great Seljuk Khakan, in 1055, and became an Ottoman territory in 1517. The first official census in the Kirkuk Sanjak, which is composed of Kirkuk, Dakuk and Nilkaz districts and situated in the east of "Cezire" region between Tigris and Euphrates in Northern Iraq, was made in 1560's within the period of Suleiman the Magnificient (1520-1566). No other census based on nationality has been carried out until 1920 in Kirkuk, where Turks formed 90 % of the population, but only some records relying on religious faith have been witnessed. The Turkish dominated demographic structure of the region, being regarded as a threat, has been incomprehensively subjected first to Arabization then to Kurdization by the Iraqi governments as well as by the English by various deceitful policies. According to a census held in 1920, Turks constituted the 50 % of the population in the regions left to Iraq by the Lausanne Treaty. Moreover, this ratio reached to 90 % in the city of Kirkuk. Even after the seperation of the Iraqi Turkomans from Türkiye, they have preserved and maintained their Turkish identities despite the prevailing oppressions and massacres. Neither Arabs nor Kurds have ever constituted the majority in Kirkuk throughout the history.

___

111 Numaralı Kerkük Livası Mufassal Tahrîr Defteri (Kanunî Devri), Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara, 2003. 1958-1959
İngiliz Belgelerinde Irak I, E. Gen.Halil İbrahim Hüseyin Tercüme ve Yorumu, Hikme Matbaası, Bağdat, 2000.
Al- Jamil, Seyyar, Liderler ve Efendiler, Osmanlı Paşalar ve Arap Kalkınmacılar (Arapça), Ehliya yayın ve Dağıtım, Amman-Ürdün, 1999.
Alp, İlker, "Misak-ı Milli", Misak-ı Milli ve Türk Dış Politikasında Musul, Ankara,1998.
Aydın; Mesut, Türkiye ve Irak Hududu Meselesi, Ankara, 2000.
Batatu, Hana. Baasçılar ve Özgür Subaylar (Arapça), Arap Araştırmaları Yayınevi, Beyrut, 1992.
Beyatlı, H. K., "Irak Türklerinin Tarih, Dil ve Kültürleri", Misak-ı Milli ve Türk Dış Politikasında Musul, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara, 1998.
Birinci Dünya Harbi'nde Türk Harbi Irak - İran Cephesi (1914 - 1918), III/2, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayını, Ankara, 2002.
Çataltepe, Sipahi, "Irak Türkmenleri", Gündem, Strateji Grubu Haber Bülteni, Ankara, Ocak 1996.
Çay, Abdulhaluk, "Batı Türklerin Tarihlerine Genel Bir Bakış", Irak Türkleri Sempozyumu Tebliğleri, Ankara, 1987.
Demirbaş, Bülent, Musul Kerkük Olayı ve Osmanlı Devletinde Kuveyt Sorunu, Arba Yayını, İstanbul, 1995.
Demirci, Nefı, Dünden Bugüne Kerkük, İstanbul, 1990.
Dowal, David Mc, A Modern History Of The Kurds, 1. B.Tauris, New York, 1996.
El-Kaysi, Abdülmecit Hasip, Yeni Irak'ın Siyasi Tarihinden Notlar- Asuriler(Arapça), Uluslar arası Ansiklopediler Merkezi, Londra, 1991.
Encyclopedia Britannica (İngilizce), Volume 13, B. Amerika, 1965.
Fromkin, David, Barışa Son Veren Barış, Modern Ortadoğu Nasıl Yaratıldı 1914-1918, Çev.Mehmet Harmancı, İstanbul, 1994
Genelkurmay ATASE Başkanlığının Stratejik Analizi, Mayıs 2004. Genelkurmay
Başkanlığının "Türkmenler" Dokümanı, Eylül 2003..
Genelkurmay İstihbarat Başkanlığı, Irak Türkleri (Türkmenler), Ocak 2004, s.3.
Hasan-Şükür, Mazin -Soran, "Kerkük Kerkük," Stratejik Analiz, ASAM, Ankara, Mart 2004.
Irak'taki Türkmen Varlığı, Harp Akademileri Komutanlığı Yayınları, İstanbul, 2000.
Kayar, Mustafa, Türk Amerikan İlişkilerinde Irak Sorunu, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2003
Köprülü, Ziyat. Irak'ta Türk Varlığı, Örnek Limited Şirketi, Ankara-1996.
Longrigg, Stephen Hemsley, Irak 1900-1950, Siyasi, Sosyal ve Ekonomik Tarih, Oxford Üniversitesi Matbaası, Londra, 1956
Longrigg, Stephen Hemsley, Irak'ın Yeni Tarihinde Dörtyüzyıl, Tercüme:Cafer Hayyat, 1968, Al-Şerif Al-Radi Matbaası, İran.
Marufoğlu, Sinan, Osmanlı Döneminde Kuzey Irak (1831-1914), İstanbul, 1998
Meray, Seha, Lozan Barış Konferansı, Tutanaklar - Belgeler I, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 1993.
Mısıroğlu, Kadir, Musul Meselesi ve Irak Türkleri, Sebil Yayınevi, 1985, s.42.
Mim Kemal Öke, Belgelerle Türk - İngiliz İlişkilerinde Musul ve Kürdistan Sorunu 1918-1926, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1992
Muhlis, Avukat Casım Tabakçalı'nın Not Defteri ve Avukat Casim Muhlis'in Hatıraları (Arapça), Asriye Yayınevi, Saida:Beyrut, 1969
Musul - Kerkük İle İlgili Arşiv Belgeleri (1525-1919), Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara, 1993.
Musul-Kerkük ile ilgili Arşiv Belgeleri (1525-1919), Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayımı, Ankara, 1993.
Oğuzlu, H. Tarık, The 'Turkomans of Iraq as A Factor in Turkish Foreign Policy:Socio-Political and Demographic Perspectives.Foreign Policy Institute, Ankara, 2001
Ögel, Kodaman, Kırzıoğlu, Çay, Bahattin -Bayram-Fahrettin -Abdülhaluk, Türk Milli Bütünlüğü İçerisinde Doğu Anadolu, Ankara, 1985
Öke, Mim Kemal, Kerkük-Musul Dosyası, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayını, İstanbul, 1991.
Ömeri, Hayri Emin, Irak'ın Yeni Tarihinden Politik Hikayeler (Arapça), Afak Yayın ve Dağıtımevi, Bağdat, 1969.
Özmen, Hasan, El-Türkmen Fi El-Irak We Hukuk El-İnsan, Ankara, 2002
Özmen, Hasan. Irak'ta Türkmenler ve İnsan Hakları, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara, 1998.
Samancı, Aziz Kadir, El-Tarih El-Siyasi Li Türkmen El-Irak, Dar El-Saki, Beyrut- 1999
Saraçoğlu, Zeki, "ABD Demokrasisi ve Irak Türkleri", Ortadoğu, 9 Aralık 2003.
Sümer Tarihi, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2002.
Sümer, Faruk, Oğuzlar (Türkmenler), A.Ü.DTCF Yayını, Ankara, 1972
Şan, Cemal, "Irak Türkmenlerinden Söz Ediyorum", Tarihi, Kültürel ve Siyasi Konulu Sempozyum, Erbil, 2001.
Türk Ansiklopedisi "Kerkük", XXI, Ankara, 1974.
Türk Dünyası Kültür Atlası- Selçuklu Dönemi, Türk Kültürüne Hizmet Vakfı İstanbul, 1997.
Türkmen, Zekeriya, Musul Meselesi, Askeri Yönden Çözüm Arayışları (1922-1925), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2003,
Yamaner, Şerafettin, Misak-ı Milli ve Musul Sorunu, Harp Akademileri Komutanlığı Yayınları, İstanbul, 2000
Yıldız, Hakan, Irak-Musul-Kerkük Üçgeni ve Büyük Oyun, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2004
Yıldız, Hakkı Dursun İslamiyet ve Türkler, İstanbul, 1980 Yılmaz, Durmuş, Musul Meselesi Tarihi, Çizgi Kitabevi Yayınları, Konya 2003