Moskova Antlaşmasına Giden Yol: Millî Mücadele Dönemi TBMM Bolşevik İlişkileri

Millî Mücadele ile aynı döneme rastlayan Bolşevik ihtilali sürecinde iki ezeli düşman toplum, işbirliği ve anlaşma zemininde buluşmuştur. Osmanlı döneminde başlayan ilişkiler Millî Mücadele döneminde de karşılıklı yardımlaşma ve emperyalistlere karşı işbirliğini esas almaktaydı. Bu konudaki Mustafa Kemal Atatürk tavrı açıktır. Bolşeviklerle yardımlaşılabileceğini ancak Bolşevik propagandası ve Bolşeviklerin Ermeniler ile ilgili politikalarının dikkatle izlenmesi gerektiğini düşünmektedir. Bu süreç içinde iki devet birbirlerine kuşku ile ve temkinli olarak yaklaşmıştır. Bu şartlar altında Millî Mücadele TBMM’sinin en önemli antlaşmalarından biri imzalanmış ve bu antlaşmanın sonunda Anadolu hareketine silah, mühimmat, erzak yardımı yapılmıştır. Ancak bu antlaşmanın hepsinden önemli tarafı Anadolu hareke¬tinin güçlü bir dünya devleti ile masaya oturması ile varlığını ve gücünü pekiştirmesi olmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Bolşevikler, Millî Mücadele, Ermeni sorunu, Sovyet yardımları, Moskova Antlaşması

During the Bolshevic Revolution, which is the time of National Struggle, the two old antagonist society come together on cooperation and agreement. The relationships beginning in the Ottoman period based on working together and cooperation contrary to imperialists at the time of National Struggle. Mustafa Kemal Atatürk’s manner is clear in this subject. He thinks that it is possible cooperation with Bolshevics but ıt ıs necessary to observe that the Bolshevic’s propagandas and Bolshevic Political line on the contrary of Armenians. During this period, the two States get suspicious about the other State and act with deliberation. On this condıtions The Grand National Assembly of Turkey of National Struggle makes an agrement of the most important agreements and at the end of this agreement were helped military supplies and storable food to Anatolian action. But the most important point of this agreement is that the Anatolian Action makes this agrrement with a Powerful World State and get strong their existence and power.

Keywords:

Bolshevics, National Struggle, Armenian Problem, Soviet aids, Moscow Treaty,

PDF

___

Kamuran Gürün, Türk Sovyet İlişkileri, (Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. 1991), s. 1 Mustafa Kemal Paşa’nın Kazım Karâbekir Paşa’ya 23 Haziran 1919 tarihli Amasya telgrafı. Kazım Karabekir, İstiklal Harbimiz. (İstanbul: Türkiye Yayınevi. 1969). s. 56-57 Stefanos Yerasimos, Türk Sovyet İlişkileri, (İstanbul: Gözlem Yayınları. 1979). s. 112 Hüsamettin Ertiirk, İki Devrin Perde Arkası, (îstanbul.Pınar Yayınevi. 1962), s. 346 Ayrıca Bkz. David Fromkin, Barışa Son Veren Barış, (İstanbul: Sabah Yayınları. 1994), s. 427 Gürün, s. 27 Ayrıca, Ali Fuat Cebesoy görüşülen kişinin Shalva Eliava olduğunu söy-lemektedir. A1İ Fuat Cebesoy, Moskova Hatıraları. (İstanbul: Vatan Neşriyatı. 1955). s.
Yerasimos, s. 114 Eric Jan Zürcher, Millî Mücadele’de İttihatçılık, (İstanbul: Bağlam Yayınları. 1995), s. 171 Karabekir, s. 427-428 Harp Tarihi Vesikaları Dergisi’nden aktaran. Mustafa Onar, Atatürk’ün Kurtuluş Savaşı Yazışmaları, Cilt. 1 Belge No: 565. s. 416-417 Yerasimos, s. 120 (Harp Tarihi vesikaları dergisi belge no 389) ’ Yarbay Rawlinson bu sırada Erzurumda bulunmaktadır ve bu bölgedeki silahları top-lamakla görevlidir. Yerasimos, s. 119 Yerasimos, s. 121 Onar, Cilt.2 Belge No: 792. s. 98-99 Karabekir, s. 490 Harp Tarihi Vesikaları Dergisi’nden aktaran, Onar, Cilt.2 Belge No: 684. s.34 Yerasimos, s. 124 Yerasimos, s. 124 Harp Tarihi Vesikaları Dergisi’nden aktaran, Onar, Cilt.2 Belge No: 754. s. 77 Onar, Cilt.2 Belge No: 754. s. 126 TBMM Gizli Celse Zabıtları, Cilt. 1 İçtima.l. 24. 04.1336(1920] (Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. 1985), s. 4-5 Karabekir, s. 626 Gürün, s. 34 Karabekir. s. 626 Sevr Barış Konferansı 20 Ağustos 1920 de toplanacaktır. Karabekir, s. 663 Karabekir, s. 670 Karabekir, s. 683-684 Onar, Belge no: 855. s. 129 Yuauf Kemal Tengırşenk, Vatan Hizmetinde, (İstanbul: Bahar Matbaası. 1967), s. 145-146
Karabekir, s. 708 Yerasimos, s. 150 Onar, Belge no: 874. s. 146-148 Onar, Belge no: 875. s. 149 Atatürk’ün Millî Dış Politikası, Cilt. L (Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. 1991).
Atatürk’ün Millî Dış Politikası, s. 165
Gürün, s. 35
Karabekir, s. 749 , Aynca; TBMM Gizli Celse Zabıtları. Cilt.l İçtima. 1. 16. 10. 1336(1920). s. 159
Yerasimos, s. 154
Yerasimos, s. 154
J.C. Hurewitz, Diplomacy in the Near and Middle East: A Documentary Record. 1914-1956 c.2 (New York: 1971). s. 97
Karabekir, s. 784-787 T.C. Başbakanlık Arşivi, Bakanlar Kurulu Kararı, Katalog no: 16684. 19/06/1920 Yerasimos, s. 160 Yerasimos, s. 160 TBMM Gizli Celse Zabıtları. Cilt. 1 İçtima.l. 16-17. 10. 1336(1920). s. 158-187 Tengirşenk, s. 162-163 Yerasimos, s. 169 Bu anlaşma 10 Ağustosta imzalanmıştır. Saime Yüceer, Millî Mücadele Yıllarında Ankara Moskova İlişkileri, (Bursa: Ekin Yayınları. 1997), s. 108 T.C. Başbakanlık Arşivi, Bakanlar Kurulu Kararı, Katalog no: 16687. 02/09/1920
T.C. Başbakanlık Arşivi, Bakanlar Kurulu Kararı, Katalog no; 16687. 02/09/1920 TBMM Gizli Celse Zabıtları. Cilt. 1 İçtima. 1. 16-17. 10. 1336(1920). s. 166 TBMM Gizli Celse Zabıtları. Cilt. 1 İçtima. 1. 16-17. 10. 1336(1920). s. 166 Tengirşenk, s. 165 Yerasimos. s. 171 T.C. Başbakanlık Arşivi, Bakanlar Kurulu Kararı, Katalog no: 16687. 02/09/1920 (sadeleştirerek ve özet halinde alınmıştır.) Tengirşenk, s. 164-171 Yusuf Kemal Bey’in getirdiği yardım deniz yolu ile Trabzon’a getirilmiştir, a.g.e., s. 178 Karabekir, İstiklal Harbimizde Enver Paşa ve İttihat Terakki Erkanı, (İstanbul: Menteş Matbaası. 1967), s. 16 Karabekir, İstiklal Harbimiz, s. 828 Gürün, s. 63 Mete Tunçay, Türkiye’de Sol Akımlar 1908-1925, ( Ankara: Bilgi Yayınevi. 1978), s. 153 Tengirşenk, s. 182 Yerasimos, s. 183 Karabekir, İstiklal Harbimiz, s. 847-859 Yerasimos, s. 187 Karabekir, s. 859 Cebesoy, s. 117 Tengirşenk, s. 198 Tengirşenk, s. 203-206 Tengirşenk, s. 215
Tengirşenk, s. 215, Cebesoy, s. 127-128, 137 Cebesoy, s. 137-138 Cebesoy, s. 139 Cebesoy, s. 146
Rıza Nur, Hayat ve Hatıratım. 3, (İstanbul: İşaret Yayınları, 1992), 142 Cebesoy, s/147
Rıza Nur, s. 765-768 , Cebesoy, s. 146-147, Tengirşenk, s. 216-218 T.C. Başbakanlık Arşivi, Bakanlar Kurulu Kararı, Katalog no: 16714, 03.03. 1921
J.C. Hurewıtz, Diplomacy in the Near and Middle East: A Documentary Record. 1914-1956 c.2 (New York: 1971). s. 95-97 Tengirşenk, s. 228 Karabekir, s. 884 Karabekir, s. 888
TBMM Gizli Celse Zabıtları. Cilt, 1 İçtima. 1. 24. 04,1336(1920). (Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. 1985). s. 4-5 T.C. Başbakanlık Arşivi, Bakanlar Kurulu Kararı, Katalog no: 16687. 02/09/1920 (sadeleştirerek ve özet halinde alınmıştır.) Karabekİr, s. 789
Karabekİr, s. 984 Yerasimos, s. 195 Yerasimos, s. 205

ISSN: 1011-727X
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 1984
Yayıncı: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi