Mondros Mütarekesi’nin Ardından Ermeni ve Rum Patrikhanelerinin İşbirliği (30 Ekim 1918-11 Ekim 1922)
30 Ekim 1918’de imzalanan Mondros Mütarekesi’nden sonra Osmanlı Devleti’nin çeşitli bölgeleri İtilaf Devletleri’nin işgaline uğramıştı. Savaştan yenik çıkan Osmanlı Devleti’nin artık toparlanamayacağının düşünüldüğü ve İtilaf Devletleri’nce topraklarının paylaşıldığı bu sıralarda, ülke içindeki kimi azınlıklar da devlete karşı taleplerini elde etmek için uygun ortamın oluştuğu kanısındaydılar. Özellikle savaş sırasında devletle ciddi problemler yaşamış olan Rumlar ve Ermeniler, mütareke ortamından daha rahat istifade edebilmek gayesiyle, din adamları öncülüğünde kendi aralarında bir ittifak oluşturmuşlardı. İki grubun ülke içindeki en büyük din adamları olan patrikler tarafından oluşturulan ittifak, yine iki tarafın da imzaladığı bir muhtıra metniyle de kendilerince resmî bir hâle getirilmişti. Mondros Mütarekesi’nin imzalanmasından Mudanya Mütarekesi sonrasına kadar devam edecek olan bu işbirliği döneminde, söz konusu taraflar Osmanlı Devleti’ne karşı taleplerinde birbirlerini destekleyerek Batı kamuoyu nezdinde daha güçlü bir görüntü sergileyecekleri gibi ülkenin değişik bölgelerinde faaliyet gösteren Rum ve Ermeni çetelerle beraber hareket ederek de işbirliğinin silahlı cephesini oluşturacaklardır.
Anahtar Kelimeler:
Mondros Mütarekesi, Mudanya Mütarekesi, Paris Barış Konferansı, Ermeni Patrikhanesi, Zaven Efendi, Rum Patrikhanesi, Dorotheos Mammelis, Venizelos
The Collaboration of Armenian and Greek Patriarchates After The Armistice Of Mudros
Various regions of the Ottoman State had been invaded by the Entente powers after the Armistice of Mudros, signed in 30 October 1918. At these times in which it was thought that the beaten Ottoman State would not be able to recover from this situation again and its territories being split by the Entente powers, the minorities were in the opinion of that it was the proper situation to get their demands against the state. Especially the Greeks and the Armenians having had serious problems with the goverment during the time of war had formed an alliance among themselves under the leadership of the clergy in order to benefit from this armistice atmosphere. The alliance formed by the patriarchs who were the most important clergymen of these two groups in the country was made legal with a memorandum text signed by two parts. In this period of collaboration which would last from signing the Armistice of Mudros to the Armistice of Mudanya these concerned parties, supporting each other for their claims, not only would display a better image in the eyes of Western public but they would also constitute the armed fronts of the collaborationby going along with the Greek and the Armenian gangs that are being active in different regions of the country.
Keywords:
Armistice of Mudros, Armistice of Mudanya, Paris Peace Conference, The Armenian Patriarche, Zaven Der Yeghiayan, The Greek Patriarche, Dorotheos Mammelis, Venizelos,
___
- Tevfik Bıyıklıoğlu, Türk İstiklâl Harbi I – Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, Genelkurmay ATASE Yayını, Ankara 1992
- Selahattin Tansel, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, Cilt: I, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1991
- Âli Türkgeldi, Mondros ve Mudanya Mütarekelerinin Tarihi, Türk Devrim Tarihi Enstitüsü Yayınları, Ankara 1948
- Selçuk Ural, Mondros Mütarekesi ve Doğu Vilayetleri, IQ Kültür-Sanat Yayıncılık, İstanbul 2008
- Zaven Der Yeghiayan, My Patriarchal Memoirs, Mayreni Publishing, Barrington 2002
- Celal Bayar, Ben de Yazdım – Millî Mücadeleye Giriş, Cilt: 5, Sabah Kitapları, İstanbul 1997
- Pontus Meselesi, Teşkilât – Rum Şekâvet ve Fecâyii – Hükümetin İstıtlâât ve Tedâbiri – Avrupa Hükümetleriyle Muhâberât, Matbuât ve İstihbârât Matbaası, Ankara 1338 (1922)
- Osman Köksal, “Mütareke Döneminde Ermeni ve Rum Patrikhanelerinin İşbirliği”, Askeri Tarih Bülteni, Yıl: 1998, Cilt: 13
- Dâhiliye Nezâreti’nden Adana Vilâyeti’ne 21 Kânûn-ı Evvel 1334 (21 Aralık 1918) tarihli şifre; BOA. Dâhiliye Nezâreti Şifre Kalemi (DH.ŞFR.) nr. 94/190. Vilayetten gelen 19 Aralık 1918 tarihli şifreye cevâben.
- Polis Müdüriyeti’nin Dâhiliye Nezâreti’ne konuyla ilgili muhtelif raporları; BOA. Dâhiliye Nezâreti Kalem-i Mahsus Müdüriyeti (DH.KMS.) nr. 49-2/48 (1337.Za.29 – 26 Ağustos 1919)
- Adnan Sofuoğlu, “Anadolu Üzerindeki Yunan Hedefleri ve Mütareke Dönemi Fener Rum Patrikhanesi’nin Faaliyetleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: X, Sayı: 28, Ankara, Mart 1994
- İstanbul İstıtlâât Memuriyeti’nden İstanbul Emniyet Müfettişliği’ne 16 Mart 1336 (16 Mart 1920) tarihli tahrirat; BOA. Dâhiliye Nezâreti Emniyet-i Umûmiye Seyr-ü Sefer Kalemi (DH.EUM.SSM.) nr. 40/26 lef 2.
- Bilge Criss, İşgal Altında İstanbul 1918-1923, İletişim Yayınları, İstanbul 1993
- Polis Müdür-i Umûmîsi’nin Dâhiliye Nezâreti’ne 2 Teşrîn-i Sânî 1335 (2 Kasım 1919) tarihli tahriratı; BOA. DH.KMS. nr. 49-2/52
- Polis Müdür-i Umûmîsi’nin Dâhiliye Nezâreti’ne 23 Mart 1335 (23 Mart 1919) tarihli tahriratı; BOA. DH.KMS. nr. 49-2/9 lef 2
- Polis Müdür-i Umûmîsi’nin Dâhiliye Nezâreti’ne 31 Mart 1335 (31 Mart 1919) tarihli tahriratı; BOA. DH.KMS. nr. 49-2/9 lef 3
- Polis Müdür-i Umûmîsi’nin Dâhiliye Nezâreti’ne 6 Teşrîn-i Evvel 1335 (6 Ekim 1919) tarihli tahriratı; BOA. DH.KMS. nr. 49-2/53
- Seçil Akgün, General Harbord’un Anadolu Gezisi ve (Ermeni Meselesi’ne Dair) Raporu – Kurtuluş Savaşı Başlangıcında, Tercüman Tarih Yayınları, İstanbul 1981
- Mustafa Turan, Yunan Mezalimi (İzmir, Aydın, Manisa, Denizli 1919-1923), Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 1999
- İstanbul İstıtlâât Memuriyeti’nin İstanbul Emniyet Müfettişliği’ne, Gemlik ve havalisinde Yunanlılarla, Rum ve Ermeni çeteleri tarafından Müslümanlara karşı yapılanları anlattığı 21 Mayıs 1337 (21 Mayıs 1921) tarihli raporu; BOA. DH.KMS. nr. 60-2/19 lef 3
- Rum çetelerinin Anadolu’nun muhtelif bölgelerindeki Müslüman halka karşı katliam ve saldırılarıyla ilgili olarak ayrıca bkz. Pontus Meselesi, Teşkilât …, İkinci Kısım
- ISSN: 1011-727X
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 1984
- Yayıncı: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi