Gelibolu Yarımadası’nda İtilaf Blokuna Ait Harp Mezarlıklarının İnşası Ve Statüsü
Boğazların hâkimiyetini ele geçirmek ve Osmanlı Devleti’ni savaş dışı bırakmak amacıyla Çanakkale Cephesi’ni açan İtilaf Bloku 250,000’e yakın kayıp vererek geri çekilmek zorunda kaldı. Çanakkale Savaşlarında hayatını kaybedenlerin çok azı için tek kişilik mezarlar yapılabildi. Savaş koşulları nedeniyle askerlerin büyük bir kısmı toplu ceset çukurlarına defnedildi. Bir kısmı da defnedilmeden arazi üzerinde kaldı. İtilaf Bloku geri çekildiğinden cesetlerini defnetme vazifesi de Osmanlı Devleti’ne düştü. Buna rağmen Çanakkale Savaşlarının ardından yabancılara ait mezar ve mezarlıkların kasten tahrip edildiğine dair söylentiler yayıldı. Papalık Temsilcisi tarafından yapılan tespitlerle söylentilerin doğru olmadığı ortaya çıktı. Fakat Mondros Mütarekesi’nden sonra bu iddialar yeniden gündeme geldi. Mondros Mütarekesi’nin akabinde Çanakkale’yi işgal eden İngilizler mezarlıklarının bulunduğu mıntıkada kontrolü ele geçirmeye çalıştılar. İngiliz Mezar Tescil Birimi (MTB) yabancılara ait mezarlık ve kalıntıların yerlerini ve cesetlerin kimliklerinin bir kısmını tescil etti. MTB’den sonra bölgeye gönderilen İmparatorluk Harp Mezarları Komisyonu (İHMK) tescil işlemlerini tamamlayarak mezarlık ve anıt inşasına başladı. Bu sıralarda imzalan Sevr Antlaşması İtilaf Devletlerine yabancılara ait mezarlık ve anıtları inşa, düzenlenme, bakım ve muhafazasını sağlama hakkını verdi. İngilizler onaylanmasını beklemeden Sevr Antlaşması’nın mezarlıklarla ilgili maddelerinin büyük bir kısmını tatbikata geçirdiler. Millî Mücadele’nin başarıyla sonuçlanması üzerine Sevr Antlaşması ortadan kaldırıldı. Ancak Gelibolu’da inşa çalışmaları neredeyse tamamlanmak üzereydi. İtilaf Devletleri Lozan Konferansı’nda bu meseleyi gündeme getirdiler. Yapılan müzakerelerin ardından yabancı mezarlık ve anıtlarının yer aldığı mıntıka kendine has münhasır bir bölge haline getirildi. Bu bölgenin belirlenen amaçlar dışında kullanımı da yasaklandı. 1926 yılına kadar Gelibolu’da bulunan İtilaf mezarlık ve anıtların büyük bir kısmı tamamlandı.
Anahtar Kelimeler:
Çanakkale Boğazı, Çanakkale Savaşları, Gelibolu, Harp Mezarları, İtilaf Bloku
The Status Of Graves, Cemeteries And Monuments Of The Entente Block
In order to take over sovereignty of the Straits and to leave The Ottoman Empire out of the war The Entente Block attacking the Dardanelles, by giving nearly 250,000 lost have been forced to withdraw . Very few single graves for those killed in the Gallipoli Campaign. Due to the war conditions most of soldiers was buried in pits. Some of them were not buried on the land. Due to the Allies withdrew back the task of burying the corpses fell to the Ottoman Empire. However, after the war the spread rumors that in the foreign-owned cemeteries, tombs intentionally had been destroyed. By determinations made by the Papal representative show taht this rumors turned out not to be true. But after the Mudros Armistice these allegations came up again. After Mudros Armistice the British, who occupied the Dardanelles, tried to seize control of the area where the foreign graves and cemeteries in. Graves Registration Unit (GRU) was registration the part of the foreign-owned burial, cemeteries and places of the remains with the identities of the bodies. Imperial War Graves Comission (IWGC), who sent to the region after GRU, by completing registration process began the construction of cemeteries and memorial. This time, signed the Treaty of Sevres, gave the right to the Allied governments to arrange, provide, construct, care, and housing foreign-owned burial, cemeteries and monuments. Without waiting for approval of the British exercised a large portion of the relevant articles of the Treaty of Sevres. On the successful conclusion of the National Struggle The Treaty of Sevres was eliminated. However, construction work was almost completed at Gallipoli. In the Lausanne Conference, the Allies have raised this issue. After the negotiations the area where foreign graves, cemeteries and monuments will take place, has been turned into a distinctive region. It also banned the use of the area designated for purposes. Until 1926 the a large a large part of the cemeteries and monuments have been completed at Gallipoli.
Keywords:
Dardanelles, Gallipoli, Gallipoli Campaign, War Graves,
___
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi
- Hariciye Nezareti İstanbul Murahhaslığı (HR. İM) HR. İM, 27/10.
- HR.İM, 55/4.
- HR.İM, 55/6.
- HR.İM, 55/7.
- HR.İM, 55/8.
- HR. İM, 55/9.
- HR. İM, 55/11.
- HR.İM,252/21.
- HR. İM, 238/30.
- HR. İM, 238/45.
- HR. İM, 238/63.
- HR.İM,253/8.
- Hariciye Nezareti Siyasî (HR. SYS) HR. SYS, 2426/29.
- Cumhuriyet Arşivi (CA) CA, Fon No: 30 18 1,Yer Numarası Kutu No: 16, Dosya Gömleği No: 74, No: 3, Dosya Numarası: 231-2.
- CA, Fon No: 30 10 0 0, Yer Numarası Kutu No: 193, Dosya Gömleği No: 321, No: 2, Dosya Numarası: 231.
- CA, Fon No: 30 10 0 0, Yer Numarası kutu No: 64, Dosya Gömleği No: 427, No: 16, Dosya Numarası: 69.
- CA, Fon No: 30 10 0 0, Yer Numarası Kutu No: 200, Dosya Gömleği No: 366, No: 1, Dosya Numarası: 239.
- CA, Fon No: 30 10 0 0 Yer Numarası Kutu No: 200, Dosya Gömleği No: 366, No: 5, Dosya Numarası: 239.
- CA, Fon No: 30 10 0 0, Yer Numarası Kutu No: 234, Dosya Gömleği No: 580, No: 15, Dosya Numarası: 422.
- CA, Fon No: 30 10 0 0, Yer Numarası Kutu No: 64, Dosya Gömleği No: 427, No: 1, Dosya Numarası: 69.
- CA, Fon No: 30 18 1 1, Yer Numarası Kutu No: 22, Dosya Gömleği No: 81, No: 4, Dosya Numarası: 231-13.
- CA, Fon No: 30 10 0 0, Yer Numarası Kutu No: 244, Dosya Gömleği No: 649, No: 10, Dosya Numarası: 428. Ek 1-2.
- CA, Fon No: 30 10 0 0, Yer Numarası Kutu No: 244, Dosya Gömleği No: 649, No: 10, Dosya Numarası: 428. Ek 3.
- War Office (WO) 106/1578, 4.a.
- Public Record Office, Foreign Office (FO) FO, 424/255, No. 33.
- FO, 424/255, No. 185.
- FO, 424/255, No. 186.
- FO, 424/255, No. 272.
- FO, 424/256, No. 117.
- FO, 371/3421, 213051.
- FO, 371/5198, E 1251.
- FO, 371/5198, E 1332.
- FO, 371/7952, E 10956.
- FO, 371/7954, E 14433.
- FO, 371/7954, E 14435.
- FO, 371/9170, E 8820
- FO, 371/9170, E 8189.
- FO, 371/9170, E 8820.
- FO, 371/9170, E 10220.
- Sabah, 1 Temmuz 2010.
- Lozan Barış Konferansı, Tutanaklar, Belgeler, Takım I, C.1, Kitap 2, Çeviren, Seha L. Meray, A.Ü, Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 1970.
- Osmanlı Belgelerinde Çanakkale Muharebeleri, c.I, Proje Yöneticisi; Yusuf Sarınay, Ankara, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, 2005.
- ALTINTAŞ, Ahmet, Millî Mücadele Döneminde Çanakkale 1919- 1923, Ankara, Asil Yayın Dağıtım, 2007.
- BEAN, Charles Edwin Woodrow, Gallipoli Mission, Australian War Memorial Online Offical History, 1948.
- BELEN, Fahri, Birinci Cihan Harbinde Türk Harbi 1915 Yılı Hareketleri, İkinci Baskı, Genelkurmay Basımevi, Ankara,1964.
- BELİK, Mahmut, Türk Boğazlarının Hukuki Statüsü, Sermet Matbaası, İstanbul, 1962.
- Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi, c.V, Çanakkale Cephesi Harekâtı I’nci Kitap (Haziran 1914-25 Nisan 1915), Ankara, Genel Kurmay Basımevi, 1993.
- Çanakkale Deniz Savaşları 1915, Yayına Hazırlayan; Çanakkale Boğaz Komutanlığı (Güncellenmiş 2’nci Basım), İstanbul, Deniz Basımevi, 2004.
- ERİCKSON, Edward J., Gallipoli, The Ottoman Campaign, South Yorkshire, Pen &Sword Books Limited, 2010.
- PEHLİVANOĞLU, A. Öner, Sevr, Lozan Antlaşmaları ve Avrupa Birliği, Kastaş Yayınevi, İstanbul, 2005.
- SOYSAL, İsmail, Tarihçeleri ve Açıklamaları ile Birlikte Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları (1920-1945), c. I, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1983.
- TUKİN, Cemal, Boğazlar Meselesi, Pan Yayıncılık, İstanbul, 1999 Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi, Balkan Harbi (1912-1913), c.II, 2’nci Kısım, 1‘nci Kitap, Şark Ordusu, İkinci Çatalca Muharebesi ve Şarköy Çıkarması, Ankara, Genel Kurmay Basımevi, 1993.
- NUR, Rıza, Hayat ve Hatıratım, c. 3, İstanbul, Altındağ Yayınevi, 1968.
- MERT, Hasan, “Çanakkale Savaşlarının Sonuçları”, Çanakkale Tarihi, c.V, s. 2974-2975.
- İŞÇEN, Yetkin, “Gelibolu, Papa ve Mezarlar…”, http://www.gallipoli-1915. org/papa.htm
- ARSLAN, Ali; “Sevr Antlaşması’na Göre Boğazların Statüsü”, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Denizcilik Semineri, (17-18 Mayıs 2004), İstanbul 2006, s.165- 172.
- SMİTH, Matthew Stuart, The Relationship Between Australians and the Overseas Graves of the First World War, Quensland University of Technology, Master of Arts (Research), 2010.
- http://www.awm.gov.au/exhibitions/gmaps/cemeteries/
- http://www.gallipoli-1915.org/papa.htm
- ISSN: 1011-727X
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 1984
- Yayıncı: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi