Erken Cumhuriyet Döneminde İşçi Sınıfına “Resmi” Bir Bakış Açısı: Cumhuriyet Gazetesinin Gözünden Amele Teali Cemiyeti
Amele Birliği’nin kapatılmasından sonra resmi olarak 12 Eylül 1924 tarihinde açılışı yapılan Türkiye Amele Teali Cemiyeti, erken Cumhuriyet döneminin en etkin ve güçlü işçi örgütlenmelerinden biri olarak ortaya çıkmıştır. Türkiye Amele Teali Cemiyeti kuruluşundan kapatıldığı
1928 yılına kadar işçilere yönelik çeşitli girişimler gerçekleştirmişti. Bu çalışma, Amele Teali
Cemiyeti’ni merkez alarak, erken Cumhuriyet döneminin en erken evresinde Ankara’nın işçi
sınıfına yaklaşımını ve dönemin işçi faaliyetlerini, Cumhuriyet gazetesi örneği üzerinden tarihsel
bir bakış açısıyla basın-iktidar ilişkileri düzleminde incelemeyi amaçlamaktadır.
Anahtar Kelimeler:
Basın, Cumhuriyet Gazetesi, İşçi Hareketleri, İşçi Örgütlenmeleri, Türk İşçi Tarihi
An “Offıcıal” Perspectıve To Workıng Class In The Early Republıcan Perıod: Amele Teali Cemiyeti From The Perspectıve Of Cumhurıyet Newspaper
Having opened on September 12, 1924 after the closing of Amele Birliği (Labour Union),
Amele Teali Cemiyeti (The Society of Exalting and Ennobling Labourers) emerged as one of
the most effective and powerful labour organizations of the early Republican period. From its
year of establishment to its closing date of 1928, this society took several steps for labourers. By
centering on Amele Teali Cemiyeti, this study aims to examine the labour activities of the period
and Ankara’s approach to labour force in the earliest phase of the early Republican period with a
historical approach on the basis of media-government relations over the example of Cumhuriyet
newspaper.
___
- Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Fon Kodu: 030.10, Yer No:78. 518.6.
- BCA, Fon Kodu: 030.10, Yer No:6.38.35.
- BCA, Fon Kodu: 030.10, Yer No:6.38.37.
- BCA, Fon Kodu: 030.10, Yer No:6.38.40.
- BCA, Fon Kodu: 030.10, Yer No:7.39.9.
- BCA, Fon Kodu: 030.10, Yer No:7.39.26.
- BCA, Fon Kodu: 030.18.1.1, Yer No:13.28.20.
- “1922 Güzünde Beynelmilel İşçiler İttihadı’nın İstanbul’da Dağıttığı Bildiri”, Tarih ve Toplum, S 42 (Haziran 1987), s.4-5.
- “Osmanlı Proletaryası, Keresteciler 1721’de Grev Yaptı”, Atlas Tarih, S 2, s.50-54.
- İNAN, A., Afet, İzmir İktisat Kongresi 17 Şubat-4 Mart 1923, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1989.
- AĞAOĞLU Ahmed, “Komünistlerin Tevkifi”, Cumhuriyet, 28 Teşrin-i Sani 1927 (No:1277), s.1,3.
- AHMAD, Feroz, “Cumhuriyet Türkiye’sinde Sınıf Bilincinin Oluşması, 1923-1945”, Osmanlı’dan Cumhuriyet Türkiyesi’ne İşçiler 1839-1950, Der.:Donald Quataert-Erik Jan Zürcher, İletişim Yayınları, İstanbul, 2011.
- AKBULUT, Erden-TUNÇAY, Mete, Beynelmilel İşçiler İttihadı (Mütareke İstanbulu’nda Rum Ağırlıklı Bir İşçi Örgütü ve TKP ile İlişkileri), Sosyal Tarih Yayınları, İstanbul, 2009.
- ALKAN, Mehmet Ö., “1923 Amele Birliği”, Tarih ve Toplum, S 72/1989, s.61-64.
- AYDEMİR, Şevket Süreyya, “Olaylar ve Görüşler-Ciddi Bir Problem Karşısındayız”, Cumhuriyet, 3 Temmuz 1972 (No:17210), s.2.
- AYNÎ, Mehmed Ali, Hatıralar, Haz.:İsmail Dervişoğlu, Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2009.
- DÖLEN, Emre, Türkiye Üniversite Tarihi 2, Cumhuriyet Döneminde Osmanlı Darülfünunu (1922-1933), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2010.
- ERKEK, Mehmet Salih, Bir Meşrutiyet Aydını Ethem Nejat 1887-1921, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2012.
- GÜLMEZ, Nurettin, Kurtuluş Savaşı’nda Anadolu’da Yeni Gün, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 1999.
- GÜZ, Nurettin, Türkiye’de Basın-İktidar İlişkileri (1920-1927), Turhan Kitabevi, Ankara, 2008.
- KARAKIŞLA, Y. Selim, “Osmanlı Sanayi İşçisi Sınıfının Doğuşu 1839- 1923”, Osmanlı’dan Cumhuriyet Türkiyesi’ne İşçiler 1839-1950, Der.:Donald Quataert-Erik Jan Zürcher. İletişim Yayınları, İstanbul, 2011.
- KAYA, Ayşe Elif Emre, “Cumhuriyet Gazetesinin Kuruluşundan Günümüze Kısa Tarihi”, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, S 39, 2010, s.75-91.
- KUMRAL, Esin, “Ne Kadar Sınıf, O Kadar Sosyalizm! 1908 Grevleri”, Toplumsal Tarih, S 172/2008, s.13.MAKAL, Ahmet, Türkiye’de Tek Partili Dönemde Çalışma İlişkileri: 1920-1946, İmge Kitabevi, Ankara, 1999.
- MAKAL, Ahmet, Ameleden İşçiye Erken Cumhuriyet Dönemi Emek Tarihi Çalışmaları, İletişim Yayınları, İstanbul, 2007.
- MALKOÇ, Eminalp, “Ankara from Payitaht’s Perspective: Ankara Comments of an Istanbul Newspaper in 1921”, International Journal of Turcologia, N:7/14, Fall 2012, s.131-143.
- MALKOÇ, Eminalp, “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Basının İşçilere Bakışından Bir Kesit: Meslek Gazetesinin Perspektifinden Türkiye’deki İşçi Sınıfının Geçmişi ve İşçi Hareketleri”, Laborcomm 2013, Uluslararası İşçi ve İletişim Konferansı, Bildiriler Kitabı (E-Kitap-ISBN 978-605-85244-0-8), s.1-16.
- MALKOÇ, Eminalp, Cumhuriyet’ten Büyük Söylev’e Ankara-İstanbul İkilemi (1923-1927), Derin Yayınları, İstanbul, 2014.
- NADİ, Yunus, “Türkiye ve Komünizm”, Cumhuriyet, 25 Kanun-ı Sani 1928 (No:1335), s.1.
- ODABAŞI, İ. Arda, Osmanlı’da Sosyalizm, Türkçülük ve İttihatçılık-Rasim Haşmet Bey, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2011.
- OKAY, Cüneyd, “1927 Seçimlerinde Bir Müstakil Amele Mebus Namzedinin Beyannamesi”, Toplumsal Tarih, S 49/1998, s.34-36.
- PEKTAŞ, Şerafettin, Milli Şef Döneminde (1938-1950) Cumhuriyet Gazetesi, Fırat Yayınları, İstanbul, 2003.
- QUATAERT, Donald, Osmanlı Devleti’nde Avrupa İktisadi Yayılımı ve Direniş (1881-1908), Yurt Yayınları, Ankara, 1987.
- SÜLKER, Kemal, İşçi Sınıfının Doğuşu, Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık, İstanbul, 1998.
- TİL, Enis Tahsin, Gazeteler ve Gazeteciler, Haz.:İbrahim Şahin, Bilge Yayınları, Ankara, 2004.
- TOPRAK, Zafer, “İstanbul’da Amele Bayramları I-Cumhuriyet Öncesi”, Tarih ve Toplum, S 41/1987, s.35-42.
- TOPRAK, Zafer, “İstanbul’da Amele Bayramları II-Cumhuriyet’in İlk Yılları”, Tarih ve Toplum, S 43/1987 s.44-47.
- TOPUZ, Hıfzı, 100 Soruda Başlangıçtan Bugüne Türk Basın Tarihi, Gerçek Yayınevi, İstanbul, 1996.
- TUNÇAY, Mete, “Türkiye İşçi Hareketi Tarihi-Amele Birliği 1923”, Toplumsal Tarih, S 189/2009, s.92-95.
- TUNÇAY, Mete, 1923 Amele Birliği, BDS Yayınları, İstanbul, 1989.
- TUNÇAY, Mete, Türkiye’de Sol Akımlar 1908-1925, C 1, İletişim Yayınları, İstanbul, 2009.
- TUNÇAY, Mete, Türkiye’de Sol Akımlar 1925-1936, C 2, İletişim Yayınları, İstanbul, 2009.
- TUNÇAY, Mete-ZÜRCHER, E.J., Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyalizm ve Milliyetçilik (1876-1923), İletişim Yayınları, İstanbul, 2004.
- YAVUZ, Erdal, “1920’lerde İşçi Sınıfı ve İşçi Gözüyle Çalışma Sorunları”,Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Problemler, Araştırmalar, Tartışmalar, 1. Ulusararası Tarih Kongresi, Ankara 24-26 Mayıs 1993, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1999.
- YAVUZ, Erdal, “Sanayideki İşgücünün Durumu, 1923-1940”, Osmanlı’dan Cumhuriyet Türkiyesi’ne İşçiler 1839-1950, Der.: Donald Quataert-Erik Jan Zürcher, İletişim Yayınları, İstanbul, 2011.
- YILDIRIM, Kadir, Osmanlı’da İşçiler (1870-1922), Çalışma Hayatı, Örgütler, Grevler, İletişim Yay., İstanbul, 2013.
- Cumhuriyet (1924-1928,1972).
- İkdam (1925).
- Meslek (1925).
- TBMM Zabıt Ceridesi (TBMM ZC), C 1, İ:6, 19.8.1339, s.90.
- TBMM ZC, C 5, İ:100, 12.2.1340, s.733-734.
- TBMM ZC, C 10, İ:13, 27.11.1340, s.396.
- TBMM ZC, C 11, İ:17, 6.12.1340, s.5-6.
- TBMM ZC, C 11, İ:20, 11.12.1340, s.87.
- TBMM ZC, C 11, İ:23, 18.12.1340, s.168.
- ISSN: 1011-727X
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 1984
- Yayıncı: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi