DEDE KORKUT’TAKİ BAMSI BEYREK

Destanlar milletlerin yaşamını bir ayna gibi yansıtan sözlü kültür ürünleridir. Türkler, kökleri tarihin derinliklerine uzanan köklü ve gelişmiş bir destan geleneğine sahiptir. Dede Korkut Destanları; Türk destanları içerisinde önemli bir yere sahiptir; eski Türk yaşamının bir yansımasıdır. Türk tarihi, coğrafyası, dili, edebiyatı, kültürü, sanatı ve daha birçok konu hakkında önemli bilgiler içermektedir. Dede Korkut’ta birçok kişi adı geçmektedir. Bunlardan birisi Bamsı Beyrek’tir. Bamsı Beyrek’in adı Dede Korkut Kitabı’nda yedi boyda geçmektedir. Dede Korkut’ta iki ayrı Beyrek vardır. Aslında iki ayrı kişi olan Bamsı Beyrek ile Beyrek, tarihî süreç içerisinde tek bir tip olarak kaynaşmıştır. Dede Korkut’ta önemli bir yere sahip olan Bamsı Beyrek/Beyrek tipinde en eskisi tarihin derinliklerine uzanan birçok tarihî-destani-efsanevi-mitolojik tabaka bulunmaktadır. Dede Korkut’taki Bamsı Beyrek/Beyrek tipinin önemli bir tarihî tabakası Batı Göktürk Devleti’nin kurucu hükümdarı Tardu Kağan (576-603) ile ilgilidir. Kökleri tarihin derinliklerine uzanan Kam Böri’nin Oğlu Bamsı Beyrek Boyu, Türk Dünyası’ndaki en yaygın destanlardan biridir. Bu anlatı, Dede Korkut’taki en zengin motiflere sahip destan olup doğumdan evlenmeye, çocuk sahibi olmaktan ölüme kadar insan yaşamının çeşitli dönemlerine ait motifler içermektedir. Bamsı Beyrek, Türk halk edebiyatında eski Türk tipini en iyi yansıtan tiplerden biridir. Kam Böri’nin Oğlu Bamsı Beyrek Boyu, Dede Korkut’un en uluslararası ve evrensel boyu olup günümüzde farklı adlar altında Türk Dünyası’nın birçok yerinde yaşamaya devam etmektedir. Bütün bunlar Bamsı Beyrek’in önemini yansıtmaktadır. Bu makalede, Dede Korkut’taki Bamsı Beyrek; adı, ailesi, tarihteki, Dede Korkut’taki ve destanlardaki yeri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Dede Korkut, Bamsı Beyrek, Banu Çiçek, Bay Böri, Bay Bican

BAMSI BEYREK IN DEDE KORKUT

Epics are products of oral culture that reflect the lives of nations like a mirror. The Turks have a deep-rooted and developed epic tradition that goes deep into history. Dede Korkut Epics; it has an important place in Turkic epics; it is a reflection of ancient Turkic life; it contains important information about Turkic history, geography, language, literature, culture, art and many more. Many people are mentioned in Dede Korkut. One of them is Bamsi Beyrek. The name of Bamsi Beyrek is mentioned in seven epics in The Book of Dede Korkut. There are two seperate Beyreks in Dede Korkut. In fact, Bamsi Beyrek and Beyrek, who are two seperate people, have merged as a single type in the historical process. There are many historical-epic-legendary-mythological layers, the oldest of which goes deep into history, in the Bamsi Beyrek/Beyrek type, which has an important place in Dede Korkut. An important historical layer of the Bamsi Beyrek/Beyrek type in Dede Korkut is related to Tardu Kagan (576-603), the founding ruler of the Western Gok-Turk State. Kam Bori’nin Oglu Bamsi Beyrek Boyu, whose roots go deep into history, is one of the most common epics in the Turkic World. This narrative is the epic with the richest motifs in Dede Korkut and includes motifs from various periods of human life, from birth to marriage, from having children to death. Bamsi Beyrek is one of the types that best reflects the old Turkish type in Turkish folk literature. Kam Bori’nin Oglu Bamsi Beyrek Boyu, is the most international and universal narrative of Dede Korkut, and continues to live in many parts of the Turkic World today under different names. All these reflect the importance of Bamsi Beyrek. In this article, Bamsi Beyrek in Dede Korkut; his name, family, place in history, Dede Korkut and epics were examined.

Keywords:

Dede Korkut, Bamsi Beyrek, Banu Cicek, Bay Bori, Bay Bican,

PDF

___

Abdulla, Kamal (2015). Mitten Yazıya veya Gizli Dede Korkut. Akt. Ali Duymaz. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Acıduman, Ahmet ve Arda, Berna (2011). “Dede Korkut Öyküleri Tıp Tarihi Bakış Açısıyla Ne Söyler?”, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, S. 54, s. 189-196.
Aça, Mehmet (2011). “İki Sır İki Kahraman: Uşun Koca Oğlu Segrek ile Kozı Körpeş”, Millî Folklor, S. 90, s. 26-36.
Agacanov, Sergey Grigoreviç (2015). Oğuzlar. Çev. Ekber N. Necef ve Ahmet Annaberdiyev. İstanbul: Selenge Yayınları.
Aliyev, Kamran (2018). Açık Kitap: Dede Korkut. Akt. Rabia Işık. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Alptekin, Ali Berat (1999). “Bayburt Dede Korkut 5. Kültür-Sanat Şöleni Yapıldı”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Kasım 1999, C. 1999/II, S. 575, s. 1005-1008.
Alptekin, Ali Berat (2000). “Bamsı Beyrek Hikâyesinin Motif Yapısı”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni (Ankara, 19-21 Ekim 1999) Bildirileri, haz. Alev Kahya Birgül ve Aysu Şimşek Canpolat. Ankara: AKM Yayınları. s. 35-48.
Ata Yıldız, Naciye (2015). Türk Dünyası Destancılık Geleneği ve Destanlar. Ankara: Akçağ Yayınları.
Avezov, Muhtar (1997). “Kozı Körpeş-Bayan Sulu”, akt. Zeyneş İsmail, Ahmet Güngör, Bilig, S. 5, s. 93-106.
Aydemir, Adem (2010). “Dede Korkut Oğuzları’ndaki Kam Oğullarına Dair”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S. 189, s. 185-204.
Aydın, Erhan (2016). Eski Türk Yer Adları. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayıncılık.
Babayar, Gaybullah (2002). “Göktürk Kağanlığı Döneminde Batı Türkistan Yönetimi”, Türkler, edit. Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca, C. 2. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. s. 107-117.
Bayat, Fuzuli (2003). Korkut Ata: Mitolojiden Gerçekliğe Dede Korkut. Ankara: KaraM.
Bayat, Fuzuli (2016). Mitten Tarihe, Sözden Yazıya Dede Korkut Oğuznameleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Boratav, Pertev Naili (2015). Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği. Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
Çelepi, Mehmet Surur (2016). “Anadolu'daki Toplumsal Kimliğin İnşasında Dede Korkut Hikâyelerindeki Bireyin Tekamülü”, III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi “Dede Korkut ve Türk Dünyası” (Çeşme-İzmir, 19-23 Ekim 2015) Bildiriler Kitabı, 1. cilt, edit. Metin Ekici vd. İzmir: Ege Üniversitesi. s.341-362.
Divitçioğlu, Sencer (2015). Sekiz Türk Boyu Üzerine Bazı Gözlemler. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Donuk, Abdülkadir (1988). Eski Türk Devletlerinde İdarî-Askerî Unvan ve Terimler. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
Durdıyeva, Amangül (1999). “Kerem İle Aslı Destanının Varyantları, Folklor Özellikleri Ve Türk Halk Edebiyatındaki Yeri”, çev. Yusuf Akgül, Bilig, S. 11, s. 85-104.
Duymaz, Ali (1997). Bir Destan Kahramanı Salur Kazan. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Ebülgazi Bahadır Han (1974). Türklerin Soy Kütüğü (Şecere-i Terakime). Haz. Muharrem Ergin. İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser Serisi.
Ekici, Metin (2019). Dede Korkut Kitabı Türkistan/Türkmen Sahra Nüshası, Soylamalar Ve 13. Boy, Salur Kazan’ın Yedi Başlı Ejderhayı Öldürmesi, Orijinal Metin (Tıpkıbasım), Transkripsiyon, Aktarma. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Eliuz, Ülkü (2001). “Dede Korkut Hikâyelerindeki Şahıs Kadrosunun Karakter Yapıları Bakımından İncelenmesi”, Bilig, S. 18 (Yaz 2001), s. 63-86.
Emeksiz, Abdulkadir (2016). Dede Korkut’un Paltosu. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
Ercilasun, Ahmet Bican (2000). “Dede Korkut’taki Olayların Zamanı”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni (Ankara, 19-21 Ekim 1999) Bildirileri, haz. Alev Kahya Birgül ve Aysu Şimşek Canpolat. Ankara: AKM Yayınları. s. 157-160.
Ercilasun, Ahmet Bican (2002). “Salur Kazan Kimdir?”, Millî Folklor, S. 56, s. 22-33.
Ercilasun, Ahmet Bican (2004). “Zikredilen Şahıslara Dayanılarak Dede Korkut Boylarının Kronolojik Sıralanması”, II. Milletlerarası Dede Korkud Kollokyumu (Bakü, Azerbaycan, 21-26 Aralık 1998); Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1998/I, TDK Yay., Ankara, 2004, s. 61-69.
Ercilasun, Ahmet Bican (2004b). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
Erdem, Melek (1998). Dede Korkut Türkmenistan Varyantları. Yayımlanmamış doktora tezi. Ankara Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Ergin, Muharrem (1964). Dede Korkut Kitabı / Metin - Sözlük. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
Ergin, Muharrem (1989). Dede Korkut Kitabı I. / Giriş - Metin - Faksimile. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi.
Ergin, Muharrem (2017). Dede Korkut Kitabı. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
Eyüboğlu, Dursun Can (2019). Korkut. İstanbul: Cinius Yayınları.
Eyüboğlu, Dursun Can (2021). Dede Korkut'taki Karacuk Çoban. Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi, 5 (2), 134-179.
Eyüboğlu, Dursun Can (2021b). Dede Korkut'taki Boğazca Fatma. Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 4 (7), 90-116.
Fedakar, Selami (2004). “Alpamış Destanı Ve Dede Korkut Kitabı’nda Kahramanların Ortaya Çıkışı”, Millî Folklor, S. 61, s. 134-141.
Gökyay, Orhan Şaik (1973). Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul: Başbakanlık Kültür Müşteşarlığı Kültür Yayınları.
Guzıçıyeva, Gurbangül (2000). “Gorkut Ata Kitabı ve Türkmen Destanları”, akt. Güçmurat Sultanmuradov, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni (Ankara, 19-21 Ekim 1999) Bildirileri, haz. Alev Kahya Birgül ve Aysu Şimşek Canpolat. Ankara: AKM Yayınları. s. 175-180.
Gülensoy, Tuncer (2004). “Kam Püre Oğlu Bamsı Beyrek, Deli Dumrul, Salur Kazan ve Tepegöz Boylarının Anadolu Varyantları ve Dede Korkut Hikâyeleri Coğrafyasının Tespiti Sorunu”, II. Milletlerarası Dede Korkud Kollokyumu (Bakü, Azerbaycan, 21-26 Aralık 1998); Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1998/I, S. 41, TDK Yay., Ankara, 2004, s. 81-92.
Hakkoymaz, Sakine ve Uygun, Neşe (2017). “Dede Korkut Hikâyelerindeki Üstün Yetenekli Çocuklar”, Eğitim Kuram ve Uygulama Araştırmaları Dergisi, Cilt 3, S. 2, s. 22-34.
İmanov, Muhtar Kazımoğlu (2016). “Bamsı Beyrek Boyunda Yalancı Kahraman Sorunu”, III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi “Dede Korkut ve Türk Dünyası” (Çeşme-İzmir, 19-23 Ekim 2015) Bildiriler Kitabı, 2. cilt, edit. Metin Ekici vd. İzmir: Ege Üniversitesi. s. 791-797.
Jirmunskiy, Viktor Maksimoviç (1961). “Kitabı Korkud” ve Oğuz Destanı Geleneği”, çev. İsmail Kaynak, Türk Tarih Kurumu Belleten, S. 100, s. 609-629.
Kaçalin, Mustafa Sinan (2000). “Korkut Ata Kitabı’nın Vatikan Yazması Üzerine”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni (Ankara, 19-21 Ekim 1999) Bildirileri, haz. Alev Kahya Birgül ve Aysu Şimşek Canpolat. Ankara: AKM Yayınları. s. 221-227.
Kalenderoğlu, İhsan (2011). “Türkmenistan’da Dede Korkut Hakkında Yapılan Çalışmalar”, Turkish Studies, Volume 6/1, s. 1302-1311.
Kaya, Doğan (1995). “Alpamış Destanı”, 1995 Dünya Hoşgörü-Manas-Abay Yılı VII. Uluslararası Türk Halk Edebiyatı Semineri ve Türk Dünyası Kültür Kurultayı (Kırıkkale 9-11. 6. 1995) Bildirileri, s. 87-93.
Kemaloğlu, Muammer (2019). Dede Korkut (Destan İçre Tarih). Ankara: Raf Kitabevi.
Kırzıoğlu, M. Fahrettin (1963). “<> Arsaklıklar Devleti Oğuzları’nın Destanlarıdır”, Türk Dili, S. 139, s. 363-369.
Kocasavaş, Yıldız (2014). “Korkut Ata’yla İlgili Bazı Kayıtların Düşündürdükleri”. İlmi Araştırmalar S. 0 (8): s. 139-144.
Konıratbayev, Avelbek (2000). “Korkut Ata Hakkında”, akt. Dinara Düysebayeva, Kazakistan’da Dede Korkut, haz. Abdimalik Nısanbayev vd. Ankara: AKM Yayınları. s. 147-182.
Köprülü, Orhan F. (1992). “Bey”, TDV İslâm Ansiklopedisi, cilt: 6, s. 11-12.
Nısanbayev, Abdimalik (2000). “Türk Halklarının Büyük Düşünürü Korkut Ata”, akt. Dinara Düysebayeva, Kazakistan’da Dede Korkut, haz. Abdimalik Nısanbayev vd. Ankara: AKM Yayınları. s. 1-13.
Ölçer Özünel, Evrim (2015). “Baharı Getiren Kahraman: Bamsı Beyrek”, Millî Folklor, S. 107, s. 34-48.
Özkan, Nevzat (2015). “Gagavuz Kültüründe Oğuz Unsurları”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Oğuzlar / Dilleri, Tarihleri ve Kültürleri 5. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu (Ankara, 21-23 Mayıs 2014) Bildirileri, edit. Tufan Gündüz ve Mikail Cengiz. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları. s. 455-464.
Özkan, Tuba (2006): Bey Böyrek Anlatılarının Kahramanın Yolculuğu Açısından İncelenmesi. Yayımlanmamış master tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Paksoy, Hasan Bülent (1985). “Alpamış ve Bamsı Beyrek: İki Ad, Bir Destan”, Türk Dili, S. 403, s. 619-622.
Sakaoğlu, Saim (1998). “Dedem Korkut’a ve Kitabına Dair”, Dede Korkut Kitabı / İncelemeler-Derlemeler-Aktarmalar (I İncelemeler-Derlemeler). Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları. s. 5-26.
Sakaoğlu, Saim (1998b). “Kam Püre’nüň Oğlı Bamsı Beyrek Boyı’nın Anadolu Ağızlarındaki Değişmiş Şekilleri”, Dede Korkut Kitabı / İncelemeler-Derlemeler-Aktarmalar (I İncelemeler-Derlemeler). Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları. s. 169-176.
Sarıtaş, Süheyla (2008). “Dede Korkut Hikâyeleri ve Âşık Garip Hikâyesi’nde Yer Alan Maddi Kültür Ürünleri”, Turkish Studies, Volume 3/1, s. 89-95.
Seferli, Günal (2011). “Akademisyen Hamit Araslı ve “Kitab-ı Dede Korkut”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi (Azerbaycan Özel Sayısı), S. 2011/1, s. 86-93.
Sertkaya, Osman Fikri (2012). “Adana, Begrek > Beyrek ve Elma Kelimelerinin Kökeni Üzerine”, Ankara Ü. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, S. 19, 2, s. 101-113.
Sümer, Faruk (1972). Oğuzlar / (Türkmenler) Tarihleri - Boy Teşkilatı - Destanları. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
Şen, Mesut (2003). “Tepegöz Hikâyesi ile Polyphemos Efsanesi Arasındaki Anlayış Farkı”, Türk Dili, S. 618, s. 602-611.
Şeşen, Ramazan (2010). İbn Fadlan Seyahatnamesi ve Ekleri. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
Tezcan, Semih ve Boeschoten, Hendrik (2001). Dede Korkut Oğuznameleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Üçüncü, Kemal (2006). Kazak Türklerinin Kahramanlık Destanı Alpamış. İstanbul: Töre Yayın.
Yılar, Ömer (2000). “Dede Korkut Kitabındaki Bamsı Beyrek İle Anadolu’da Anlatılan Bey Böyrek Hikâyeleri Ve Masalları Üzerine Motif Bakımından Bir Karşılaştırma Denemesi”, Millî Folklor, S. 48, s. 43-47.