AFGANİSTAN MODERNLEŞMESİ VE EMANULLAH HAN DÖNEMİ

Bu çalışma genelde Afgan modernleşmesini, özelde ise bu sürecin en önemli aktörlerinden biri olan Emanullah Han dönemini ele almaktadır. Çalışmanın temel amacı okuyucuyu Afgan modernleşmesi hakkında bilgilendirdikten sonra Afganistan’da dönüşümün niçin görece yavaş ve sancılı gerçekleştiği üzerine mülahazalarda bulunmaktır. Egemenliğini ülke sathına doğrudan yayabilmiş; modern bir orduya ve bürokrasiye sahip merkezî devlet, toplumsal modernleşmenin de en önemli tetikleyicisidir. Ancak Afganistan tarihî, farklı yöneticilerin devleti merkezileştirme çabalarının hüsranla neticelenmesi ile doludur. Bunun sebepleri arasında ise Afganistan’daki coğrafi, toplumsal ve ekonomik yapı yatmaktadır. Afganistan örneğinde yapı, iktidarın merkezde toplanamamasını ve sürekli biçimde dağılmasını dayatmaktadır. Emanullah Han da bu ülkenin modernleşme serüveninde merkezî devlet inşa etmeye çalışırken başarısız olmuş yöneticilerden biridir. Ancak hüküm süresi boyunca yaptıkları ile tarihte önemli bir yer edinmiştir. O nedenle çalışmanın odağında Emanullah Han dönemi yer almaktadır. Bu dönemde yapılan reformların sayısı o kadar çoktur ki hepsini incelemek bir makalenin sınırlarını aşmaktadır. O nedenle ekonomi, hukuk gibi belli bir sınıflandırma dâhilinde en önemli yenilikler ele alınmıştır. Emanullah Han’ın agresif modernleşme tasavvuru, özellikle kadın hakları alanındaki reformlar ve reform teşebbüsleri saltanatının sonunu getirmiştir. Afgan modernleşmesinin düzensiz ilerleyişinin arkasında ülkedeki kabile feodalizmi önemli rol oynamaktadır. Kabil’de iktidarı ele geçiren kişi taşrada hüküm sürebilmek için mutlaka kabilelerin gücüne dayanmak zorundadır. Merkezî devletin iktidarını doğrudan biçimde taşraya taşıyamaması ise reform hareketlerinden çıkarları zedelenen kabilelerin isyan etmesiyle sonuçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Afganistan, Modernleşme, Merkezileşme, Reform, Emanullah Han

AFGHANISTAN MODERNIZATION AND EMANULLAH KHAN ERA

This study focuses on Afghan modernization in general; In particular, it focuses on the period of Amanullah Khan, one of the most important actors in this process. The main purpose of the study is to discuss why the transformation in Afghanistan is relatively slow and painful after informing the reader about Afghan modernization. The central state, which has been able to spread its sovereignty over the country directly and has a modern army and bureaucracy, is the most crucial trigger of social modernization. However, the history of Afghanistan is full of unsuccessful efforts of different rulers to centralize the state. Among the reasons for this failure lies the country’s geographical, social, and economic structure. In the case of Afghanistan, the structure causes the power to be decentralized and dispersed. Amanullah Khan is one of the rulers who failed while trying to build a central state in the modernization adventure of this country. However, due to the reforms he implemented during his reign, he gained an important place in history. For this reason, the focus of the study is the period of Amanullah Khan. The reforms made during this period are so numerous that it is beyond the limits of one article to examine them all. Therefore, the most critical reforms within a particular classification, such as economy and law, will be discussed. Amanullah Khan's aggressive modernization, reforms, and reform attempts, especially in the field of women's rights, ended his reign. Tribal feudalism in the country plays a vital role in the uneven progress of Afghan modernization. The person who seizes power in Kabul must rely on the power of the tribes to rule in the provinces. The inability of the central state to transfer its power directly to the provinces results in the rebellion of the tribes whose interests were damaged by the reform movements.

Keywords:

Afghanistan, Modernization, Reform, Centralization, Emanullah Khan,

PDF

___

Ahmed-Ghosh, H. (2003). A History of Women in Afghanistan: Lessons Learnt for the Future or Yesterdays and Tomorrow: Women in Afghanistan. Journal of International Women's Studies, 4(3).
Ahmetbeyoğlu, A. (2009). Türkistan Hakkında Coğrafi, Siyasi, Tarihi ve İstatistiki Malumat. Manas Ünivesitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(22), 1-21.
Allinson, J., & Anievas, A. (2010). The uneven and combined development of the Meiji Restoration: A passive revolutionary road to capitalist modernity. Capital & Class, 34(3), 469 - 490.
Ataie, N. (2015). Afganistan'a Müdahale ve Yeni Devlet Düzeni. Antalya: Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Aybudak, U. (2021). Kapitalizme Entegrasyon ve İslamcılık(lar). İstanbul: DBY Yayınları.
Canfield, R. (1986). Ethnic, Regional, and Sectarian Alignments in Afghanistan. A. Banouazizi, & M. Weiner içinde, The State, Religion, and Ethnic Politics: Afghanistan, Iran, and Pakistan (s. 75-103). New York: Syracuse University Press.
Chua, A. (2013). The Promise and Failure of King Amanullah’s Modernisation Program in Afghanistan. The ANU Undergraduate Research Journal, 5, 35-49.
Ewans, M. (2002). Afghanistan A Short History of Its People and Politics. New York: Harper Collins Publisher.
Gregorian, V. (1969). The Emergence of Modern Afghanistan Politics of Reform and Modernization, 1880 - 1946. Stanford: Stanford University Press.
Güdül, S., & Labib Raof, F. (2020). Orta Asya'da Yeni Büyük Oyunun Anahtarı: Afganistan. Bölgesel Araştırmalar Dergisi, 4(2), 13-46.
Hakbin, H. (2009). Afgan Modernleşmesinde Mahmut Tarzi'nin Rolü ve Türkiye ile İlişkisi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Hamşioğlu, O. (2006). Afgan Modernleşmesi ve Türkiye (1880 - 1933). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkîlap Tarihi Enstitüsü.
Hobsbawm, E. J., & Ranger, T. (2006). Geleneğin İcadı. (M. M. Şahin, Çev.) İstanbul: Agora Kitaplığı.
Kakar, H. K. (1979). Goverment and Society in Afghanistan The Reign of Amir Abd al-Rahman Khan. Austin: University of Texas Press.
Khwajamir, M. (2015). Afgan Medeni Kanunun Oluşum Süreci ve Muhtevası. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 369-382.
Kış, S. (2009). İşgal ile İstiklal Arasında Anadolu'da Bir İngiliz Casusu: Mustafa Sagir. Tarihin İzinde(1), 195-210.
Naser, S. (2019). Afganistan'da Modernleşme Süreci 1900-1929. İstanbul: Marmara Üniversitesi Ortadoğu ve İslam Ülkeleri Araştırma Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Özlü, H. (2012). Türk-Afgan Dostluk Ve İşbirliği Anlaşması” Kapsamında Atatürk Dönemi Türkiye-Afganistan İlişkilerine Bakış. Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, 3(8), 31-46.
Özmen, S. (2017). Bir Afgan Aydını Olan Mahmud Tarzi Han'ın Türk-Afgan İlişkilerine Etkileri. Route Educational and Social Science Journal, 4(7), 32-42.
Poullada, L. B. (1973). Reform and Rebellion in Afghanistan 1919-1929. London: Cornell University Press.
Rasekh Yahya, S. (2017). Afganistan Eğitim Sisteminde Nitelik Sorununun Tarihsel, Siyasal, Ekonomik ve Sosyal Temelleri. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Rubin, B. (2002). The Fragmentation of Afghanistan: State Formation and Collapse in the International System. New Haven: Yale University Press.
Runion, M. (2007). The History of Afghanistan. London: Greenwood Press.
Saikal, A. (2004). Modern Afghanistan: A History of Struggle and Survival. London: I.B. Tauris&Co Ltd.
Saray, M. (1988). Afganistan. TDV İslam Ansiklopedisi, 1, 408-411.
Selim, Y. (2004). Afganistan ve Dostum. Ankara: Hiler Yayınları.
Shahrani, N. (1986). State Building and Social Fragmentation in Afghanistan: A Historical Perspective. A. Banuazizi, & M. Weiner içinde, The State, Religion, and Ethnic Politics: Afghanistan, Iran, and Pakistan (s. 21-74). New York: Syracusa University Press.
Stewart, R. T. (1973). Fire in Afghanistan 1914-1929. New York: Doubleday Publishing.
Şen, A. (2022). Afganistan: ABD Müdahalesi ve Taliban'ın Dönüşü. SDE Akademi Dergisi, 2(4), 76-102.
Şeyhanlıoğlu, H. (2008). 18. Yüzyıldan Günümüze Kadar Afganistan’ın Jeostratejik Önemi. Avrasya Etüdleri(34), 61-82.
Şimşir, B. N. (2002). Atatürk ve Afganistan. Ankara: ASAM Yayınları.
The World Bank. (2022, 06 15). https://data.worldbank.org/.
Wynbrandt, J. (2010). A Brief History of Saudi Arabia . New York: Facts On File Publishing.
Yazıcı, O. (2011). Hazaraların Menşei ile İlgili Yeni Bir Görüş. Türklük Bilimi Araştırmaları(29), 475-492.
Yazıcı, O. (2019). Ahmed Şah Dürranî Döneminde Afgan Şahlığı’nın Hindistan Siyaseti. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi(33), 632-656.
Yılmaz, A. (2010). Amanullah Han’ın Islahatları ve Atatürk. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 155-165.
Yörük, D. (2007). KARAMAN EYALETİNDE TlMARA ÇEVRiLEN VAKIF VE MÜLKLER (1476-1483). Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları(6), 61-74.